Ieder jaar eindigen talloze schoolboeken in de papierbak, omdat leerlingen voornamelijk nog wegwerpboeken krijgen aangeboden. Te duur en niet duurzaam, vindt Theo Witte van het 'RED-Team Onderwijs'. Er zijn namelijk betere alternatieven, zegt hij.

Schoolboeken worden geproduceerd in andere landen en moeten elk jaar naar Nederland worden verscheept. Dat zorgt voor extra CO2-uitstoot. "Wat is dit voor voorbeeld aan leerlingen, in een tijd waar we steeds duurzamer moeten leven", vraagt Witte zich hardop af. Hij is voorzitter van 'RED-Team Onderwijs', een zelfbenoemd collectief van kritische onderwijsexperts en auteur van een methode Nederlands bij een kleine uitgeverij.

Niet langer boeken kaften

Kaften was lange tijd een traditie in het onderwijs: leerlingen moesten zuinig zijn op hun schoolboeken, zodat die het volgende jaar konden worden hergebruikt door anderen. Ouders betaalden zelf voor de boeken via een bijdrage aan een boekenfonds, waardoor boeken kostbaar waren.

Maar het systeem voor schoolboeken is de afgelopen 15 jaar erg veranderd. In 2008 werd de Wet gratis schoolboeken ingevoerd, waardoor ouders niet meer zelf voor de boeken hoefden te betalen. Daarnaast stappen scholen steeds vaker over op een systeem met niet-herbruikbare leerboeken.

320 euro per leerling

Sinds de invoering van de gratis boeken ontvangen scholen jaarlijks zo'n 320 euro per leerling aan overheidsgeld om materiaal aan te schaffen. Scholen moeten bij het inkopen van boeken aan Europese regels voldoen.

"Een school wil kwaliteit voor een goed uitlegbare prijs, het liefst binnen het bedrag van 320 euro per leerling per jaar", zegt adviseur leermiddelen Berna Laumen van onderwijsgroep Quadraam, die 14 middelbare scholen in Gelderland heeft.

Digitale lesmogelijkheden

Tegelijkertijd zijn de digitale lesmogelijkheden de laatste jaren groter geworden. "Vanuit scholen was daarom de vraag om zowel online als met papier te werken", zegt directeur David Molenaar van Malmberg, een uitgeverij van schoolboeken en ander lesmateriaal.

Vanaf 2017 ontwikkelde Malmberg naar eigen zeggen in samenwerking met scholen en docenten het zogenoemde LiFo-model. Dat is een model waarbij scholen een licentie kunnen kopen voor online lesmateriaal, met daarbij een leerwerkboek dat jaarlijks opnieuw moet worden aangeschaft. Andere uitgeverijen volgden daarna dit voorbeeld.

Kritiek op LiFo-model

Uitgeverijen Malmberg, Noordhoff en ThiemeMeulenhoff bieden tegenwoordig alleen nog maar dit LiFo-model aan. Door de nieuwe manier hebben scholen geen werk meer aan het inleveren van boeken en het onderhandelen met distributeurs vergt daardoor in veel gevallen minder tijd.

Maar er klinkt ook veel kritiek op het gebruik van lesboeken die maar één schooljaar meegaan. Volgens Witte van het 'RED-Team Onderwijs' is het LiFo-systeem op de lange termijn namelijk een stuk duurder en minder duurzaam dan het klassieke model, omdat boeken niet meer worden hergebruikt.

Docenten of schoolbesturen?

Toch kiezen steeds meer scholen voor dit systeem. Witte zegt dat het meestal niet de docenten zijn die hiervoor kiezen, maar schoolleiders en bestuurders. "Ze zijn gevoelig voor modieuze verkooppraatjes van de uitgevers. Ze hebben niet door dat ze veel te dure producten aanschaffen waar ze soms jaren aan vastzitten."

Malmberg weerspreekt dat schoolbesturen vooral de keuze voor de boeken maken. Het zijn volgens de uitgever 'primair de docenten, georganiseerd in vaksecties, die de keuze maken met welke lesmethode ze willen gaan werken'.

'Klassiek systeem is goedkoper'

De kritiek van Witte gaat verder, want naast het gebrek aan de keuzevrijheid voor de docenten, vindt hij ook de prijs voor leermiddelen een probleem. Het is volgens hem duurder om jaarlijks nieuwe boeken en licenties aan te schaffen voor leerlingen.

Dat kan adviseur leermiddelen Laumen van Quadraam beamen. Een nieuw leerboek dat jaren meegaat is weliswaar gemiddeld enkele tientjes duurder per leerling, maar dat aankoopbedrag kan wel over meerdere jaren worden uitgesmeerd, legt ze uit.

60.000 kilo aan papier

Met het nieuwe systeem worden na één jaar gebruik stapels boeken weggegooid of ze verdwijnen in de kast. "We weten wat we voor de elf scholen van ons bestuur, waarvoor wij de inkopen samen doen, dit jaar weg hebben gegooid. Dat is zo'n 60.000 kilo aan papier", vertelt Laumen.

Omdat scholen boeken gratis aan de leerlingen geven, is er ook geen tweedehands markt. Terwijl een boek in het oude systeem ongeveer 4 jaar meeging.

'Een zekere milieubelasting'

"Het is inderdaad zo dat schoolboeken een zekere milieubelasting met zich meebrengen", erkent Molenaar van Malmberg. Maar bij de uitgeverij zijn ze naar eigen zeggen bezig met het verduurzamen van de boeken.

"We zijn al voor één methode bezig met een pilot, waar we ook de extra keuze geven om te kiezen voor de optie digitaal plus lesboek of digitaal plus werkboek. Dan heb je meer opties als school om het budget te gebruiken en rekening te houden met duurzaamheid." Daarnaast zegt Malmberg te kijken naar het gebruik van beter gerecycled papier en alternatieve bindingsmethoden.

In boeken kunnen schrijven

Het feit dat de leerlingen de boeken niet na een jaar meer hoeven in te leveren, biedt ook de mogelijkheid om in de boeken te kunnen schrijven. Dat wordt als een van de grote voordelen gezien van dit systeem. Volgens Molenaar is het daarnaast tegenwoordig noodzakelijk om actueel te zijn en snel te kunnen springen op maatschappelijke discussies: "Bijvoorbeeld met de genderdiscussie, die was 5 jaar geleden minder prominent. We moeten aansluiten op de leefwereld van de leerlingen."

Adviseur leermiddelen Laumen zegt dat het wel meevalt met de aanpassingen die in het lesmateriaal worden gedaan. "Dat het actueel is, valt tegen", vindt ze. "De wijzigingen zijn zo marginaal dat we vinden dat je daar niet een nieuw boek voor moet drukken."

Klachten van docenten

Witte zegt dat er genoeg docenten zijn die het anders willen. Via 'RED-Team Onderwijs' krijgt de voorzitter veel klachten van onderwijzers binnen die volgens hem 'vastzitten' aan het LiFo-model van de uitgeverijen.

"Ik vind het belangrijk dat de docenten zelf kunnen kiezen met welke boeken ze willen werken", benadrukt hij. "Niet alle scholen willen digitaliseren, maar omdat uitgeverijen niks anders aanbieden word je als school gedwongen voor een model te kiezen waarbij je een licentie nodig hebt."

Alternatieve systemen

Witte wijst erop dat er meerdere alternatieven voor het systeem zijn die goedkoper en bovendien duurzamer zijn. Zijn tip is om het simpel te houden: "Ga terug naar de basis." Hij pleit daarom voor de terugkeer van het bekende boekenfonds.

"Herstel het ritueel van boeken ophalen aan het begin van het schooljaar en weer inleveren aan het eind", roept hij op. "Dat is beheersbaar, verreweg het goedkoopst, duurzaam en pedagogisch heel erg verantwoord." Demissionair minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs wil een onderzoek naar een duurzamer en goedkoper systeem voor schoolboeken.

President Donald Trump zette deze maand een Salvadoriaan de VS uit. Dat mocht niet, bleek achteraf. Het Hooggerechtshof eist nu dat de president deze uitzetting terugdraait. Maar Trump weigert. Dit zorgt voor woede in het land, ook bij zijn kiezers.

Trump negeert vaker de uitspraken van rechters, maar nooit eerder een van het Hooggerechtshof. Toch lijkt het alsof zijn houding tegenover het hoogste rechtsorgaan in de Verenigde Staten geen gevolgen zal hebben. En hierdoor rijst de vraag: is de wet nog wel wat waard in de VS? We vroegen het aan Amerika-verslaggever Tom van 't Einde.

1. Wat is er precies gebeurd in de Verenigde Staten?

"Het gaat dus om Kilmar Abrego Garcia die legaal in Amerika verbleef. Hij woonde met zijn vrouw en kinderen in de staat Maryland en is eigenlijk zomaar opgepakt en op het vliegtuig gezet, zonder een proces", legt Van 't Einde uit.

Abrego Garcia werd op bevel van president Donald Trump naar een terreurgevangenis in El Salvador gevlogen. Maar achteraf blijkt dat dit wettelijk niet mag. "En daarvan heeft Trump al gezegd: dat was een fout, hadden we nooit moeten doen", weet Van 't Einde. "En dat is heel bijzonder, dat Trump zelf toegeeft dat hij fout zit. Het is uniek."

2. Wat wordt er gedaan om deze fout recht te zetten?

"Het Hooggerechtshof heeft gezegd dat dit niet klopt", antwoordt de Amerika-verslaggever. Het is dan ook de bedoeling dat Abrego Garcia terugkeert naar de Verenigde Staten. Maar dat is tot nu toe nog niet gebeurd. "Trump weigert dit te doen. Hij zegt dat hij officieel niet bij machte is om deze man terug te halen uit El Salvador." Alleen daar blijkt niets van te kloppen.

"Trump en de Amerikaanse regering betalen voor de gevangenen die ze in deze gevangenis in El Salvador stoppen. Daar gaat zo'n 6 miljoen aan Amerikaans geld naartoe. Ook heeft hij een heel goede band met de president van El Salvador, Nayib Bukele. Die was gister zelfs nog in het Witte Huis. Dus als Trump zegt dat die meneer per direct moet worden teruggevlogen, dan is dat zo geregeld. Maar hij wil dat niet en negeert hier dus ook de uitspraak van het Hooggerechtshof mee. En dat is wel echt uniek."

3. Waarom kiest Trump ervoor om deze uitspraak te negeren?

Volgens Van 't Einde heeft dit vooral te maken met dat Trump meer macht wil hebben dan hij daadwerkelijk heeft. "Hij wil kijken hoe ver zijn macht echt reikt. Als president wil hij veel meer macht hebben dan hij eigenlijk heeft vanuit zijn ambt, dus probeert hij dit op zoveel mogelijk vlakken uit te breiden en te kijken óf er wordt ingegrepen."

"En als hij hier vrijspel krijgt dan geeft hem dat ook weer ruimte op andere gebieden", denkt de verslaggever. "Dus het is eigenlijk gewoon een spel dat hij speelt."

4. Zijn andere Republikeinen het eens met Trumps?

"Hij wil dat iedereen loyaal is aan hem, dat niemand iets tegen hem durft in te gaan", zegt Van 't Einde. En dat geldt ook voor zijn partijgenoten. Wie hem tegenspreekt raakt vaak zijn of haar baan in de politiek kwijt. Mochten ze het niet eens zijn met de president, zullen ze dat dus niet makkelijk uiten.

"Vroeger waren er mensen die zich durfden uit te spreken tegen Trump zijn plannen, maar die zijn nu allemaal weg. Zij zijn allemaal bang voor hem. Zijn minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio bijvoorbeeld, die was vroeger heel kritisch maar die is nu bang om een onvertogen woord over Trump uit te spreken." Wat Trump doet is volgens de Amerika-verslaggever dan ook 'pure intimidatie'.

5. Wat betekent dit voor de democratie in de VS?

Als er niemand ingrijpt, kan dit volgens de verslaggever grote gevolgen hebben voor burgers van de Verenigde Staten. "Hij kan dan alle wetten in de wind gaan slaan. En als hij er zin in heeft kan hij ook Amerikaanse staatsburgers het land uitzetten of deporteren naar een andere gevangenis, zonder enig proces."

De Amerikaanse president heeft eerder al laten weten hier best voor open te staan, weet Van 't Einde. "Het kan dus elke Amerikaan die een politieke tegenstander van Trump is overkomen. Het is nu nog niet zover, maar dat is wel wat er op het spel staat."

6. Is er hier al iets van te merken in de maatschappij?

Volgens Van 't Einde wel. Hij noemt als voorbeeld Donald Trumps eis aan de prestigieuze Amerikaanse universiteit Harvard. "Daar wil hij bepalen wat voor lessen ze geven, ze mogen geen diversiteitsbeleid meer hebben en pro-Palestijnse demonstraties moeten worden verboden."

Harvard weigert dit tot nu toe te doen. Als tegenreactie heeft de regering maandag 2,2 miljard dollar aan overheidsgeld voor de universiteit bevroren. Dit komt neer op zo'n 1,9 miljard euro. "De democratie is dus zeker in gevaar."

7. Is er iemand die Trump kan tegenhouden?

Dat kan nog weleens moeilijk worden, denkt Van 't Einde. Ook noemt hij het gedrag van Trump tegenover het Hooggerechtshof gek: "Het bestaat nota bene voor een heel groot deel uit conservatieve rechters. En drie van de zes heeft hij zelf benoemd. Dus een meerderheid staat helemaal aan Trump zijn kant." Maar zelfs daar wil de president dus niet naar luisteren. "De 'checks and balances', zoals dat zo mooi heet, die in een democratie zijn verweven die werken straks misschien dus niet meer."

8. Wat betekent dit voor het bondgenootschap tussen Europa en Amerika?

"Die vriendschap zijn we natuurlijk sowieso aan het verliezen", antwoordt Van 't Einde. "Amerika heeft zich altijd opgesteld als voorbeeld van hoe je een democratie kan inrichten. Ze hebben zichzelf ook jarenlang verkocht aan de rest van de wereld, maar die tijd is wel voorbij."

Maar bondgenoten zijn we nog wel en dat zullen we voorlopig nog blijven, voorspelt hij. "Europa is ook heel opportunistisch. Als we geld kunnen verdienen, dan zijn we ook bondgenoten met dictators en autocraten. Dus stel dat het echt die kant opgaat met de Verenigde Staten, dan kunnen we dat nog prima blijven."

De opvang van Oekraïners in Nederland loopt spaak. Er is acuut meer geld nodig. De twaalf Commissarissen van de Koning en een delegatie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten houden daarom donderdagochtend spoedberaad met asielminister Faber (PVV).

Gemeenten kunnen de voortdurende en oplopende vraag naar opvanglocaties voor Oekraïners niet bijbenen. Daardoor worden Oekraïense gezinnen die net in Nederland aankomen vaak van het kastje naar de muur gestuurd, van de ene gemeente naar de andere. In het uiterste geval kan het Rode Kruis een hotelovernachting aanbieden aan gezinnen, ouderen of zieke mensen.

121.000 Oekraïners in Nederland

Inmiddels hebben ruim 121.000 Oekraïners zich geregistreerd bij Nederlandse gemeenten. Dat is het hoogste aantal sinds de invasie van Rusland in Oekraïne in februari 2022. Het 'record' wordt van maand tot maand verbroken, mede omdat er bijna geen uitstroom is.

De afspraak donderdag tussen alle Commissarissen van de Koning en de minister is heel kort tevoren gepland. Om de volle agenda's te omzeilen, gaat het om een online overleg. Al om half negen 's ochtends begint de bespreking.

Geen helder plan

"Hier in Utrecht zitten we helemaal vol. We hebben het laatste bed deze week moeten vergeven", zegt Rachel Streefland. Zij is wethouder in Utrecht en verantwoordelijk voor de portefeuilles Asiel en Integratie.

"Er is nergens meer plek. Het grote vraagstuk is nu dat we of bestaande locaties moeten verlengen of nieuwe locaties moeten vinden. En er komt geen enkele helderheid hoe we dat moeten doen. We zijn bang dat het gaat leiden tot mensen op straat."

'Wegkijken kan echt niet meer'

Streefland is ook bestuurslid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en zit donderdag bij het spoedoverleg met de asielminister. De provincies en de gemeenten willen dat minister Faber op korte termijn helderheid geeft over de financiering van nieuwe locaties of die verlengd moeten worden.

"Wegkijken kan echt niet meer. We moeten voorkomen dat mensen op straat komen, terwijl het echt vaak om vrouwen en kinderen gaat. We hebben ons te verhouden tot de Europese wetgeving dat mensen moeten worden opgevangen als mensen in oorlog zijn."

Tientallen vluchtelingen per week

Regiomanager Midden-Nederland van het Rode Kruis Cora Gerritsen, ziet wat het betekent dat gemeenten geen ruimte meer hebben. "We ontvangen enkele tientallen mensen uit Oekraïne elke week. Sinds de Jaarbeurs is gesloten in augustus vorig jaar en omdat ze niet bij gemeenten terecht kunnen, komen ze als laatste kans bij het Rode Kruis, ook hier in Utrecht."

"En dan lopen ze hier binnen met koffers, met een kind op de arm, oud, jong, of ziek. Op die manier komen ze hier aan en dan hopen ze nog ergens een plekje te vinden."

Laatste hoop

"We luisteren naar hun verhaal, waar ze vandaan komen, wat ze hebben meegemaakt onderweg, we laten ze even bijkomen", gaat Gerritsen verder. "En we kijken dan of we een plekje voor ze kunnen vinden. Inmiddels zijn ze dan al bij een gemeente geweest, bij verschillende gemeenten soms, en daar is het niet gelukt."

"En daar horen ze: er is geen plek meer in Nederland. En dan bellen we met de Veiligheidsregio's of locaties in het land, die wij goed kennen, of er wellicht tóch nog plek is. We willen met z'n allen graag dat er via gemeentes plekken gevonden worden. Maar het lukt gewoon niet meer. En dan is het Rode Kruis voor deze mensen de laatste strohalm."

'Er is nog steeds geweld'

Waarom er nu, 3 jaar na het uitbreken van de oorlog, nog steeds mensen uit Oekraïne naar Nederland komen? "Er is nog steeds geweld", antwoordt de regiomanager.

"We hebben afgelopen weekend gezien wat er in Soemy gebeurd is. En dat is op verschillende plekken in Oekraïne nog steeds aan de gang. Mensen beslissen nog steeds om hun land te verlaten en komen dus ook naar Nederland."