Af en toe leek het land in brand te staan afgelopen jaar. Felle protesten liepen uit de hand en het coronadebat polariseerde. Activisme is goed, zegt de NCTV, maar de kleine 'radicale onderstroom' is reden tot zorg: "Die is actiever geworden."

Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid Pieter Jaap Aalbersberg, kijkt terug op een turbulent jaar. De moord op Peter R. de Vries in juli dit jaar 'raakte hem sterk'. Maar ook de verharding in het coronadebat uitte zich in demonstraties en dreigementen aan het adres van OMT-leden en politici. Toch benadrukt de NCTV-voorman: "We hebben een van de veiligste samenlevingen en laten we die energie ook vasthouden."

Uitspattingen in heel Europa

Toch schrok ook Aalbersberg van de incidenten: "Zeker als oud-politieman." In Rotterdam werd voor het eerst dit decennium gericht geschoten tijdens rellen. "Een explosie van geweld gericht op de politie." Demonstraties werden meer dan eens gekaapt door zogenoemde defendgroepen.

Maar volgens Aalbersberg moeten we breder kijken. "In heel Europa zien we uitspattingen." Hij ziet in Nederland een activistische bovenlaag. "De radicale onderstroom die daarbinnen aan het ontstaan is, die is sterker geworden." Wetenschappers, politici, journalisten worden bedreigd. "Dat is wel iets waar we ongerust over zijn."

Sociale media als blaasbalg

De verharding en onverdraagzaamheid in de samenleving nemen toe, zegt hij. De radicalisering neemt toe. Maar aan de andere kant wil hij ook 'met twee benen op de grond blijven staan'. Het is een onderstroom. "Het grootste deel van de samenleving doet dit niet en wil dit niet."

Volgens de NCVTV-voorman is er een groot verschil met een aantal jaar geleden. "Social media zijn een blaasbalg." Er komt volgens Aalbersberg steeds meer dreiging van eenlingen, die voornamelijk online ideeën uitwisselen en radicaliseren. "Dat is echt een verandering in de samenleving."

Radicale onderstroom

Aalbersberg wil er geen 'label' op plakken om wie het gaat, dat vindt hij 'gevaarlijk'. Vooraf wil hij wel kwijt, dat complotdenken al zo lang als de mensheid bestaat. "Dus dat is niet nieuw." Corona heeft volgens hem gewerkt als een soort contrastvloeistof. "Het heeft al die complottheorieën die er waren, zichtbaar gemaakt en mensen verenigd."

"Het zal ook wel weer uit elkaar lopen, want complotdenkers zijn het vaak niet lang eens", zegt de NCTV-voorman. "Maar uiteindelijk heeft in deze tijd de onderstroom van complot tegen corona en anti-overheid elkaar gevonden." Een 'samenraapsel' van groepen, volgens Aalbersberg.

'Als het strafbaar is, doe aangifte'

Verschillende OMT-leden hebben inmiddels beveiliging nodig. Viroloog Marion Koopmans riep het Openbaar Ministerie in een tweet op meer werk te maken van het opsporen en vervolgen van bedreigers. "Ik blijf zeggen, als het strafbaar is, doe aangifte", zegt Aalbersberg.

"Er worden steeds meer mensen veroordeeld voor online bedreiging". Koopmans, en ook Jaap van Dissel, kunnen niet meer onbekommerd de straat op. "Over beveiliging zeggen we niks. Maar wat we zien is dat online bedreiging zich soms omzet in fysiek risico."

'Mensen online net zo goed beschermen als op straat'

Het begrenzen van dit gedrag is niet alleen een taak van de politie, vindt Aalbersberg. "We hebben daar gezamenlijk een maatschappelijke opgave in." Want de ontwikkelingen online gaan hard. "Dat moeten we beter leren duiden." Online en offline moeten 'voortdurend' aan elkaar verbonden worden door de politie.

"Hoe beschermen we mensen online, dat is de vraag die komende jaren grootste prioriteit moet hebben." Het gaat niet alleen om mensen in de gaten houden, het gaat ook om vrijheid van meningsuiting, zegt hij. "Dat zijn politieke dilemma's."

Radicalisering niet zien

De verharding beperkt zich bovendien niet alleen tot corona: "Andere vraagstukken zoals de wooncrisis en het klimaat, ook daar zitten risico's in." Dat is niet alleen in Nederland, dat geldt voor heel Europa. "Deze polarisering, in combinatie met online, kan ertoe leiden dat eenlingen radicaliseren."

Daar zit ook de meeste zorgen. "Eenlingen die we niet zien en radicalisering die we niet zien. Je wilt dat voorkomen." Zeker onder jongeren, zegt hij. "Daar zit zorg, dat we op dit proces niet goed in grip hebben. Dat het toe kan nemen, dat jaagt zich in social media aan. Op straat weten we wat we moeten doen, online moeten we verkennen wat wel en niet."

'Ik hoop dat we meer grip krijgen'

Wordt komend jaar beter? Nee, denkt Aalbersberg. "Maar ik hoop wel dat we meer grip krijgen op de dynamiek offline en online." We hebben een groot deel van de samenleving dat wel meedoet. "Er is altijd een vorm van activisme en het is goed dat het er is. Bij de bovenstroom daar is de, kleine, radicale onderstroom bijgekomen en de afgelopen tijd is het geweld daar versterkt." En die radicale onderstroom is reden voor zorg. "Die is actiever geworden."

De geest in de fles krijgen we door met elkaar te praten, denkt hij. De dialoog met elkaar aangaan in de samenleving en het gesprek voeren is belangrijk, zegt Aalbersberg. "Als je alleen op de flanken praat, kom je niet bij elkaar."

NSC en ChristenUnie pleiten voor een zogenaamde rode knop om jongeren digitaal beter te beschermen. Waarmee met één druk op de knop, al jouw online gegevens in één keer worden verwijderd. De vraag is of dat gaat werken.

Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet. Dat is de boodschap die Don Ceder van de ChristenUnie en Jesse Six Dijkstra van NSC aan de Tweede Kamer duidelijk willen maken. "Voordat je achttien bent, zijn er verschillende online profielen van je gemaakt."

Cookies slaan alles op

"Onze persoonlijke gegevens worden opgeslagen door cookies', zegt Lotje Beek, beleidsadviseur bij Bits of Freedom. "Cookies zijn een soort bestandjes die op een website zitten, en vervolgens vanaf de website terug gaan naar je computer'', legt ze uit. "Hierdoor houden ze bij wat jij online doet, op welke dingen je klikt, en voor hoelang."

"Deze informatie wordt vervolgens opgeslagen door bedrijven zoals Meta en Google. Op basis hiervan schetsen ze jouw persoonlijk profiel", vervolgt Beek. "Ze weten hierdoor precies welke boodschap ze aan jou kunnen meegeven, bijvoorbeeld om iets te kopen op het internet. Hierdoor verlies je de autonomie."

Persoonlijke online profiel

"Middels een online profiel kunnen bedrijven jou opdelen in bepaalde categorieën", vertelt cyberexpert Dave Maasland. "Bijvoorbeeld op interessegebied, leeftijdscategorie en of je man of vrouw bent. Dat kan heel gedetailleerd gaan."

"Maar dat gebeurt niet alleen via cookies", maakt hij duidelijk. "Ook je mobiele apparaat slaat informatie op. Het belangrijkst is dat mensen beseffen dat als je digitale voetsporen achterlaat, je snel persoonlijke informatie vrijgeeft."

Kansongelijkheid voor jongeren

Volgens NSC en ChristenUnie kunnen digitale profielen negatieve gevolgen hebben en leiden tot kansenongelijkheid. Ook beleidsadviseur Beek kan zich hierin vinden. "Vacatures voor mannelijke beroepen worden voor 90 procent vaker aan mannen laten zien, blijkt uit onderzoek van het College van de Rechten voor de Mens. Vrouwen zien weer vaker vacatures voor kappersopleidingen, waardoor zij vacatures als monteurs bijvoorbeeld missen. Dit levert minder kansen op en verdeelt de samenleving."

Ook cybersecurity-expert Maasland ziet problemen. "Als eenmaal iets op het internet staat, zal deze informatie niet snel verdwijnen. Bijvoorbeeld fanatieke berichten over je voetbalclub, of een boze reactie naar een leraar, die kunnen later altijd weer opduiken. Tijdens een ruzie of een sollicitatie bijvoorbeeld," legt hij uit.

'Niet hoe het internet werkt'

Precies hier zit volgens Maasland ook de crux. "De informatie op het internet staat altijd ergens opgeslagen, zelfs met een mooie rode knop. Hoe graag we ook een makkelijke oplossing willen, dit is niet hoe het internet werkt."

Desondanks vinden beide experts het goed dat NSC en ChristenUnie dit onderwerp onder de aandacht brengen. "Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet, maar we moeten in deze fase vooral kijken naar de voorkant," vervolgt Maasland. "Kinderen moeten weten dat het belangrijk is om na te denken wát je plaatst op het internet. De oplossing zit in meer educatie en mediabewustzijn. Niet bij een magische knop."