De temperaturen zakken naar het nulpunt. Ondertussen hebben opvanglocaties te weinig plekken voor daklozen. De overheid heeft als doel om in 2030 geen daklozen meer te hebben in Nederland, maar in de opvanglocaties zien ze daar nog weinig van terug.

Vorig jaar telde Nederland naar schatting 26.500 daklozen tussen de 18 en 65 jaar. Het jaar daarvoor lag dat aantal op 32.000. Deze cijfers van het CBS geven weliswaar een schatting van het aantal daklozen in Nederland, maar het daadwerkelijke aantal ligt vermoedelijk veel hoger. Niet iedere dakloze wordt namelijk geregistreerd binnen de kaders van het CBS.

Een auto, kraakpanden en noodopvang

Welke groepen mensen worden gezien als dakloos? Het CBS zegt daar het volgende over: "Mensen die buiten slapen of in een auto, in kraakpanden en vakantiewoningen of mensen die de noodopvang bezoeken. Maar ook mensen zonder eigen onderdak die tijdelijk verblijven bij familie, vrienden of kennissen."

Mensen die tijdelijk in een opvang verblijven tellen ook mee, als het verblijf voor korte tijd is. Als ze voor een langere tijd in een opvang wonen tellen ze niet mee. Hetzelfde geldt voor mensen die te maken hebben met dreigende huisuitzetting of die uitstromen uit een instelling.

'We zien dat het overal bomvol is'

Het Leger Des Heils, de organisatie die verantwoordelijk is voor ongeveer een kwart van de daklozenopvang in ons land, herkent die hoge aantallen daklozen. "We zien dat het onverminderd druk is in de maatschappelijke opvang. We verwachten dat het door de kou de komende wintermaanden alleen maar drukker wordt", zegt een woordvoerder. Exacte cijfers kunnen ze niet geven, omdat het op iedere locatie anders is. "We zien wel dat het overal bomvol is."

Als het koud is komt wel de winteropvang op gang. Daardoor zijn er meer bedden dan normaal beschikbaar. Elke gemeente bepaalt zelf wanneer die regeling ingaat. Als het met de vrieskou echt niet meer verstandig is om buiten te slapen, dan gaan opvanglocaties de straat op om daklozen naar binnen te halen.

'Hoe meer ik ging kijken, hoe meer ik tegenkwam'

Documentairemaker Jelmer Wristers ervaarde zelf hoe het leven als dakloze is. Voor zijn film You Can't Sleep Here liep hij een aantal maanden mee met daklozen in Amsterdam. Het viel hem op dat dakloosheid in Nederland minder zichtbaar is dan in andere landen. "Ze liggen vaak niet openlijk op straat. Maar het probleem is er wel degelijk. Hoe meer ik ging kijken, hoe meer ik het tegenkwam."

"Het voornaamste probleem is dat mensen onderschatten hoe lastig het is om uit zo'n situatie te komen", vertelt Wristers. "Probeer dat maar eens te doen terwijl je elke nacht buiten slaapt met zo weinig om aan vast te houden."

Opvang in de kerk

Predikant-directeur Martijn van Leerdam vangt daklozen op in de Pauluskerk in Rotterdam. Dagelijks ziet hij zo'n honderdvijftig tot tweehonderd mensen aankloppen. Het gaat om daklozen die niet bij de reguliere opvang terecht kunnen. "Het gaat dan om ongedocumenteerde mensen zonder verblijfsrecht of arbeidsmigranten. Mensen die hier komen werken, hun baan kwijtraken en hun huis verliezen."

Van Leerdam vindt het schrijnend dat deze mensen op straat leven. "Ik begrijp echt dat je het armoedeprobleem niet direct kan oplossen, maar je moet een morele ondergrens van leven bewaken. Dat moet toch mogelijk zijn." Samen met de kerk pleit hij voor een brede aanpak van dakloosheid. "We hebben de Tweede Kamer in aanloop naar de verkiezingen opgeroepen om dakloosheid een prominente plek te geven in de partijprogramma's."

In 2030 geen daklozen meer

De overheid heeft de ambitie om in 2030 geen daklozen meer te hebben. Maar wat is daarvoor nodig? "Met enkel opvang ben je er nog niet", zegt Van Leerdam. "Voor een structurele oplossing is meer nodig, zoals tijdelijke woningvoorziening. De meest schrijnende gevallen moeten voorrang krijgen, ook al zitten we in een wooncrisis."

Het Leger Des Heils vindt de plannen voor 2030 reëel, maar dan moet er wel hard gewerkt worden aan passende woonplekken. Daar sluit Wristers zich bij aan: "Pas als je een woning hebt, kun je je leven op orde krijgen."

Om het overvolle stroomnetwerk te ontlasten, wordt gezocht naar creatieve oplossingen. Minister Sophie Hermans en staatssecretaris Chris Jansen sluiten vandaag een 'netcongestiedeal' met de ov-sector om netcongestie tegen te gaan.

Elektrische auto's, zonnepanelen, warmtepompen: ons stroomnetwerk is overvol. Netcongestie wordt dat genoemd.

File op het net

"We kunnen spreken van file op het elektriciteitsnet", zegt energieanalist Sanne de Boer van de Rabobank. "Vergelijk het met de de snelweg. Als iedereen tegelijk wil invoegen, dan kan dat niet."

"Hetzelfde gebeurt op het stroomnet. De afgelopen jaren heeft iedereen meer elektriciteit verbruikt, en vaker op hetzelfde moment. Dat past niet."

Deal met de ov-sector

Om deze zogenoemde netcongestie te bestrijden, is de komende 15 jaar een investering van 195 miljard euro nodig, volgens het Rijk. In de tussentijd wordt er gezocht naar creatieve oplossingen.

Minister Sophie Hermans van Klimaat en Groene Groei en staatssecretaris Chris Jansen van Openbaar Vervoer en Milieu sluiten daarom vandaag een 'netcongestiedeal' met de openbaar vervoerssector. Het idee is dat het openbaar vervoer gaat helpen om de druk op het elektriciteitsnet te verminderen.

Efficiënter gebruikmaken van infrastructuur

"Op deze manier kunnen we efficiënter gebruikmaken van de infrastructuur die er al is", legt De Boer uit. "Openbare vervoersbedrijven maken gebruik van hun eigen elektriciteitsnetten. Op sommige momenten zijn die kabels hard nodig, bijvoorbeeld in de ochtend- en avondspits", legt ze uit.

"Maar wanneer er minder openbaar vervoer rijdt, kunnen de kabels gebruikt worden om auto's of elektrische bussen op te laden. Hier hoef je dus geen extra kabels voor in de grond te leggen."

Idee op een bierviltje

Het Rotterdamse ov-bedrijf RET is al volop bezig met duurzaam gebruik van energie. "Naast het delen van ons stroomnet, hebben we nu ook een batterij in de buurt van de Erasmusbrug geplaatst", vertelt technicus Leo Vliegenthart van de RET.

"5 jaar geleden heb ik het idee op een bierviltje geschreven. Het woord 'netcongestie' bestond toen nog niet eens."

Batterij die werkt als powerbank

"Op het moment dat er een tram voorbij rijdt, en die remt, dan levert die tram energie terug aan de batterij. De batterij wordt op deze manier continu opgeladen en werkt kostenefficiënt", legt Vliegenthart uit. "De batterij fungeert als powerbank."

De opgeslagen stroom kan weer gebruikt worden om andere voertuigen op te laden. "Op deze manier proberen wij de 'file' op het stroomnet te omzeilen en dragen wij 20 tot 25 procent bij aan de laadsector van Rotterdam."

Alleen geschikt voor kleine hoeveelheden

Maar ondanks de voordelen van zo'n batterij blijft energieanalist De Boer sceptisch. "Batterijen zijn zeker functioneel", zegt ze. "Maar ze nemen ook veel ruimte in."

"Bovendien zijn batterijen alleen geschikt om kleine hoeveelheden energie voor korte tijd op te slaan", vervolgt ze. "Helaas kunnen we de overtollige zonnestroom van de zomer niet bewaren tot aan de winter."

Klein deel van de oplossing

Volgens De Boer is het getekende convenant tussen het Rijk en de ov-sector niet de hele oplossing voor netcongestie. "We moeten niet verwachten dat we hierdoor uit de problemen zijn. Het is ook nodig om de netten te verzwaren, maar dit kost veel tijd en geld."

"Slimmer gebruikmaken van de infrastructuur die we hebben, is een 'no-brainer'. Maar het blijft een klein deel van de oplossing."

Asielminister Faber wil geen handtekening zetten onder koninklijke onderscheidingen voor vijf oud-COA-medewerkers, werd gisteren bekend. Kan dat zomaar? Historicus Kemal Rijken zet de feiten over onderscheidingen voor ons op een rij.

Rijken noemt het 'zeer uitzonderlijk' dat de minister de voordracht voor een koninklijke onderscheiding niet wil ondertekenen. "We hebben dit in de parlementaire geschiedenis in de laatste 80 jaar niet gezien." Hij beantwoordt vier vragen over wat er komt kijken bij het krijgen van een koninklijke onderscheiding en deze situatie.

1. Hoe gaat het toekennen van onderscheidingen in zijn werk?

Voordat de minister een handtekening moet zetten, is daar al een heel proces aan voorafgegaan, weet Rijken. "Een voorbeeld: iemand heeft 40 jaar lang vrijwillig voor de tennisvereniging gewerkt en de mensen op de tennisvereniging vinden dat deze persoon een lintje verdient. Dan gaan die mensen in eerste instantie brieven schrijven over die persoon", vertelt de historicus.

"Die aanbevelingsbrieven worden gestuurd naar de desbetreffende gemeente waar die persoon woont, en die worden allemaal gecontroleerd." Vervolgens maakt de burgemeester de beslissing of iemand in aanmerking komt. "Dan tekent de Commissaris van de Koning en daarna de Kanselarij der Nederlandse Orden." Die beheert de registers van onderscheiden personen en regelt de lintjes.

"En daarna pas gaat het naar het ministerie en de bewindspersoon. Die tekent dan ook. In de meeste gevallen. Vervolgens zet de koning nog zijn handtekening." Nadat de koning de onderscheiding heeft getekend, kan het lintje door de burgemeester worden uitgereikt.

2. Waarom is hier een minister voor nodig?

"In principe is de minister altijd verantwoordelijk en dat heeft te maken met de ministeriële verantwoordelijkheid", vertelt Rijken.

Hij legt uit: "De koning is niet verantwoordelijk voor zijn inhoudelijke daden. Dat zijn de ministers volgens de Grondwet. In dit geval, als de koning tekent, dan betekent dat dat er een minister of een staatssecretaris ook al moet hebben getekend."

"Dus als de koning uiteindelijk een handtekening moet zetten op de koninklijke onderscheiding dan moet dat gedekt zijn, zoals dat heet, door een minister of een staatssecretaris. En daarom is die handtekening nodig."

3. Waarom is het zo uitzonderlijk dat minister Faber weigert?

"De minister mag het doen, maar het is wel uitzonderlijk", vertelt Rijken. "Wat de minister in principe heeft gedaan, is een pure politieke daad. Gewoon om een frame neer te zetten: 'Ik ben tegen deze medewerkers en ik ben tegen asielzoekers en het is mijn beleid niet.'" Ze zet het weigeren dus in om te communiceren waar ze tegen is, volgens de historicus.

En dat is nog niet eerder op deze manier gebeurd, weet Rijken. "Er zijn geen gevallen bekend waarbij de minister zo nadrukkelijk naar buiten trad en zei: 'Ik teken niet omdat het niet mijn politiek is.' En dat komt ook omdat de lintjes zijn staatsonderscheidingen neutraal zijn."

"Die worden gegeven aan mensen die zich meestal decennia lang, vaak vrijwillig, hebben ingezet voor andere mensen. Het is in Nederland dus zo dat de regering en politici niet bepalen wie wel of geen lintje krijgt. Het komt vanuit de samenleving. En dat gegeven wordt dan beloond namens de Staat", legt Rijken uit. "Een koninklijke onderscheiding is dus neutraal en is daardoor ook geen politieke beslissing."

4. Wat betekent het volgens jou dat Faber weigert?

Hierdoor kan een precedent ontstaan, vertelt Rijken. "Het risico dat je nu krijgt, is dat er in de toekomst kabinetten zullen zijn en ministers zullen zijn die zeggen: 'Dit is in het verleden zo gegaan met mevrouw Faber, en deze persoon bevalt mij niet, dus ik ga daarvoor liggen en ik teken niet.' Dat kan nooit de bedoeling zijn van een neutrale staatsonderscheiding, die de koninklijke onderscheidingen toch zijn."

Betekent het dat deze mensen hun lintje niet krijgen? "Nee", zegt Rijken. "Het is namelijk zo dat een andere bewindspersonen ook kan tekenen. Dat zal gewoon ook gebeuren en deze vijf mensen krijgen gewoon een lintje."