Teruggekeerde IS-vrouwen worden in de landen om ons heen van steeds serieuzere misdrijven beschuldigd, zegt terrorisme-onderzoeker Elanie Rodermond. "Het beeld dat vrouwen niet in staat zijn tot terroristische misdrijven klopt niet."

Vrouwen hebben in Islamitische Staat lange tijd een rol op de achtergrond gehad, zegt criminoloog en terrorisme-onderzoeker Rodermond. Maar in de laatste jaren van het kalifaat kregen ze een actievere rol. "Ze hebben een belangrijke rol gespeeld binnen de zedenpolitie, een hele strikte politie die ervoor moest zorgen dat vrouwen zich naar de regels van de sharia gedroegen."

Geen naïeve huisvrouw

Teruggekeerde IS-vrouwen zeggen vaak dat ze met een naïef wereldbeeld naar het kalifaat zijn vertrokken, zegt Rodermond. "Willen trouwen en kinderen krijgen, de boodschappen doen en zorgen voor hun man." Maar het beeld van de naïeve huisvrouw is gekanteld. "Langzaam zie je dat vrouwen toegeven dat het niet een normale situatie was, dat er wel degelijk strafbare zaken plaatsvonden."

Vaak zeggen ze dat ze niet anders konden, omdat ze anders zelf slachtoffer zouden worden. "Vrouwen zeggen dat ze wisten dat er dingen gebeurden die niet door de beugel konden. Maar daar voegen ze aan toe dat ze geen keuze hadden, dat ze anders mishandeld zouden worden door hun man. Dat gebeurde ook", zegt Rodermond. "Maar dan kom je bij de vraag wanneer slachtofferschap ophoudt en daderschap erbij komt."

Verzamelen van bewijs 'ingewikkeld'

Al is het vanuit Nederland moeilijk vast te stellen wat er daadwerkelijk is gebeurd. "Het verzamelen van bewijs is ingewikkeld", zegt Rodermond. "En als er al bewijs wordt gevonden, zoals een bomgordel, dan zegt de vrouw, ik was er niets mee van plan, ik werd gedwongen om hem te dragen. Ik heb ervoor gekozen om binnen te blijven."

Er komen 'flarden van informatie' naar buiten, maar bewijzen blijft moeilijk. "Wat je nu ziet is dat ze verdacht worden van deelname aan een terroristische organisatie", vertelt ze. "De laatste jaren is dat bewijzen gelukt, omdat ze er waren en omdat er getuigen zijn gehoord. Dat hangt hen in ieder geval boven het hoofd."

Misdaden tegen de menselijkheid

Vorige maand werd bekend dat Nederland voor het eerst een IS vrouw gaat vervolgen voor misdaden tegen de menselijkheid. Ze maakt onderdeel uit van een groep van twaalf vrouwen die in november 2022 werd opgehaald door de overheid. De vrouwen worden verdacht van ernstige misdrijven, zegt de criminoloog.

Het beeld dat ze gewone huisvrouwen waren, wordt zo verder omver geworpen. Het Openbaar Ministerie dicht vrouwen bij IS een belangrijke rol toe, legt Rodermond uit. Ze hebben niet alleen geholpen door alleen de vrouw te zijn van de terroristen. Ook faciliteerden ze bepaalde misdrijven. "Dat mannen misbruik maakten van andere vrouwen, door propaganda te verspreiden of door onderdeel uit te maken van de zedenpolitie."

Verschuiving in de ernst

Rodermond ziet een verschuiving plaatsvinden in de ernst van de zaken. De vrouw die verdacht wordt van misdaden tegen de menselijkheid, zou een Jezidivrouw als slaaf hebben gebruikt. "Dat zijn internationale misdrijven", zegt de criminoloog. Het is voor het eerst dat dit in Nederland gebeurt, in Duitsland werd eerder een terugkeerster tot 10 jaar cel veroordeeld, onder haar ogen stierf een 5-jarig Jezidimeisje.

Donderdag horen vijf vrouwen die in februari 2022 werden opgehaald hun vonnis, het OM eiste straffen tussen de 3,5 tot 4 jaar. Deelname aan een terroristische organisatie. De vraag is of de rechtbank de tijd in het gevangeniskamp in Syrië van de straf aftrekt. "In de ons omringende landen zie je dat de rechters daar soms rekening mee houden."

Terroristenafdeling

Nu en na veroordeling verblijven de teruggekeerde IS-vrouwen op de terroristenafdeling (TA) in Zwolle, die speciaal voor deze vrouwen is geopend. Daar is aandacht voor het gedachtegoed maar ook voor het alledaagse leven, zegt Rodermond. Hoe gevaarlijk de vrouwen zijn, vindt ze lastig in te schatten. "Als we puur kijken naar de kans dat ze na vrijlating weer de fout ingaan, zien we dat de recidivecijfers heel laag zijn."

Een deel van de vrouwen heeft het gedachtegoed afgezworen, een ander deel niet. "Je ziet ook wel dat mensen op de TA zich soms anders voordoen dan ze zijn of bepaalde sociaal wenselijke informatie verstrekken", zegt ze. "Tegelijkertijd zie je ook wel dat het zo is dat mensen het gedachtegoed achter zich kunnen laten en dan is vervolgens de vraag hoe je dat kunt stimuleren."

Contact met andersdenkenden

Dat de vrouwen er op de terroristenafdeling zitten tussen mensen met dezelfde ideeën, noemt Rodermond 'niet optimaal'. "Als je praat met mensen die het gedachtegoed achter zich hebben gelaten, zie je een terugkerend fenomeen: dat ze in contact zijn gekomen met anders denkenden en konden praten over allerlei andere zaken dan de ideologie."

Dat kan helpen in het wat minder radicaal worden, zegt de criminoloog. "Plus dat het op een TA heel moeilijk is om je voor te bereiden op de vrijlating." De vrouwen die er nu zitten komen allemaal over een paar jaar weer vrij en hebben idealiter hun leven weer enigszins op de rit. "Ze kunnen bij vrijlating nog steeds radicaal zijn, de vraag is of dat per definitie gevaarlijk is."

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."