In 2035 mogen er alleen nog elektrische auto's worden verkocht in de EU. Chinese merken melden zich massaal met hun wagens. Vaak veel goedkoper dan de traditionele merken, maar critici waarschuwen voor oneerlijke concurrentie en spionagerisico's.

Op de Nederlandse wegen zien we nog vooral Volkswagens, Opels, Peugeots en Renaults, auto's van Europese makers. Maar daar komt snel verandering in.

Chinese merken steeds dominanter

Niet-Europese merken, zoals Tesla uit de Verenigde Staten en het Zuid-Koreaanse Kia timmeren al een tijdje aan de weg, maar inmiddels spelen ook Chinese automerken een steeds dominantere rol in Nederland en de rest van Europa. Uit onderzoek van Autoweek blijkt dat bijna 7 procent van de elektrische auto's die vorig jaar zijn geregistreerd in Nederland, gebouwd zijn door een Chinese fabrikant.

Het gaat om merken als BYD, Nio, Xpeng en Lynk & Co. "Die gaan zeker een plek veroveren op de Europese markt", zegt Autoweek-journalist Frank Jacobs. "Net als eerder de Japanners met Hyundai en de Koreanen met Kia."

Mogelijk gunstig voor consument

Dat is een tegenvaller voor de Europese auto-industrie, maar volgens Jacobs mogelijk financieel gunstig voor de consument: "Hoe meer concurrentie, hoe meer de prijs wordt gedrukt. Dat zal Europese merken dwingen hun prijs te verlagen."

Caroline Nagtegaal-van Doorn zit voor de VVD in het Europees Parlement en maakt zich op haar beurt veel zorgen over deze trend. "Chinese auto's worden voor lage prijzen gedumpt op de Europese markt", zegt ze.

'Ze krijgen miljarden aan staatssteun'

Volgens haar kunnen de Chinese fabrikanten hun elektrische auto's voor deze prijzen aanbieden 'door de grote hoeveelheid staatssteun die ze krijgen van China'. "De afgelopen jaren alleen al gaat het om tientallen miljarden."

Nagtegaal-van Doorn ziet dat de Europese industrie moeite heeft om hiermee te concurreren. "Ik ben natuurlijk voor concurrentie en je wil handel drijven, maar het belangrijkste voor handel is een eerlijk speelveld." Chinese bedrijven ontkennen staatssteun te krijgen. De Europese Commissie vermoedt wel oneigenlijke staatsteun en is daarom een onderzoek gestart, de resultaten daarvan worden deze zomer verwacht.

Elektrisch rijden tegen luchtvervuiling

Autojournalist Jacobs beaamt dat Chinese auto's redelijk goedkoop zijn, maar hij betwijfelt of staatssteun hier nu direct de oorzaak voor is. "Die autobouwers draaien zelf hartstikke goed." En dat komt volgens hem doordat Chinese producenten al lang geleden hebben ingezet op elektrisch rijden vanwege extreme luchtverontreiniging en smog in het land.

"Toen zijn autobouwers geholpen door de overheid om elektrische auto's te ontwikkelen, maar dat was voor hun eigen markt", legt hij uit. "Dat was om de de vervuiling in de grote steden tegen te gaan."

Verkoop in China zelf vlakt af

Jacobs ziet dat Chinese bedrijven enorme aantallen auto's produceerden voor de eigen markt. Door de groei van de Chinese economie kan de nieuwe middenklasse in het land elektrische auto's betalen. Maar volgens hem vlakt de binnenlandse verkoop af en kijken de fabrikanten daarom nu naar het buitenland.

"De Chinezen hebben op dit moment een overcapaciteit. Ze denken: we kunnen goede elektrische auto's maken en ergens anders op de wereld is er een continent waar ze vanaf 2035 alleen nog maar elektrische auto's mogen kopen", zegt de journalist, doelend op de klimaatdoelen van de EU. "Één en één is twee."

Spionage en sabotage

Europarlementariër Nagtegaal-Van Doorn maakt zich zorgen over de toekomst van de Europese auto-industrie. Maar een verlies in termen van geld is niet haar enige zorg: ze ziet ook een groot veiligheidsrisico.

"Auto's zijn een soort computers op wielen met heel veel software en heel veel sensoren", vertelt ze. "Maar de kans op hacking en het doorspelen van informatie naar China is heel groot. En daarmee de kans op spionage en sabotage."

'Voorkomen dat ze alles in handen krijgen'

"Sinds 2017 is er in China een wet die het bedrijven verplicht om informatie door te geven aan de inlichtingendienst. Dat is een groot risico voor ons, voor jou als consument, maar zeker ook voor bedrijven in een kritieke infrastructuur", benadrukt de Europarlementariër. "Daar moeten we echt waakzaam op zijn."

"We moeten voorkomen dat Chinese merken de hele supply chain (bevoorradingsketen, red.) voor elektrische auto's in handen krijgen", vindt Nagtegaal-Van Doorn. "Dat proberen ze nu wel. Dan gaat het over de productie, maar ook over de toegang tot de grondstoffen die nodig zijn."

Grootste producent ter wereld

Deze zorgen komen niet uit de lucht vallen. Het Chinese BYD is nu samen met Tesla de grootste producent van elektrische auto's ter wereld. Het bedrijf produceert niet alleen auto's, maar produceert ook zelf de batterijen en exporteert naar Europa met eigen schepen.

Het eerste schip - met zo'n 5.000 auto's aan boord - kwam vorige week aan in Vlissingen. En de de bedoeling is dat er meer van dit soort schepen gebouwd worden. Zorgelijk, vindt Nagtegaal-van Doorn: "Je ziet hoe ze op alle mogelijke manieren stevig voet aan de grond proberen te krijgen in Europa."

Mensenrechten in het geding

Ook Jan Kooy van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch maakt zich zorgen over de groei van Chinese automerken in Europa. Hij benadrukt dat de zorgen ook gaan om Europese merken die auto's bouwen in China.

"We hebben veel onderzoek gedaan in de regio Xinjiang, waar 1 miljoen mensen - veelal Oeigoeren - de afgelopen jaren in kampen zijn gestopt, waar mensen worden gedwongen om te werken." Arbeiders die indirect ook voor de auto-industrie werken, zegt Kooy. Volgens hem gaat het vaak mis in de leveringsketen rondom het aluminium dat in wagens worden gebruikt.

'Hand in eigen boezem steken'

Human Rights Watch vindt dat automerken als BYD (China), Volkswagen (Duitsland) en Toyota (Japan) niet genoeg doen om uit te sluiten dat hun auto's helemaal vrij zijn van dwangarbeid. "Iedereen vindt een betaalbare auto fijn, maar je moet er toch over nadenken wat nu de echte prijs is", zegt Kooy.

Autojournalist Jacobs denkt dat we 'gewoon moeten wennen' aan meer Chinese auto's op de markt. Maar Nagtegaal-van Doorn legt zich daar niet bij neer: "Europa moet veel meer investeren in de ontwikkeling van batterijen en elektrische auto's. We kunnen met het vingertje naar China wijzen en dat moeten we ook doen. Tegelijkertijd moeten we ook de hand in eigen boezem steken en zelf zorgen dat Europa sneller, slimmer en goedkoper gaat produceren."

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol.

Op basis van een tip van de AIVD werd in april de advocaat van Ridouan Taghi, Vito Shukrula, gearresteerd. AIVD-baas Erik Akerboom vertelt dat de dienst wil voorkomen 'dat criminele netwerken worden aangestuurd vanuit de gevangenis via een advocaat'.

Shukrula's arrestatie op donderdag 10 april leidde tot geschokte reacties in de advocatuur. Hij werd aangehouden na een bezoek aan zijn cliënt Ridouan Taghi in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) zou Shukrula zich schuldig hebben gemaakt aan 'deelname aan een criminele organisatie'.

Strafrechtelijk onderzoek

Wat deze zaak zo bijzonder maakt, is de doorslaggevende rol die veiligheidsdienst AIVD in Shukrula's arrestatie heeft gespeeld. Het strafrechtelijk onderzoek naar de advocaat begon namelijk in december na een tip van de inlichtingendienst.

In een zogenoemd ambtsbericht aan het OM meldde de AIVD dat Shukrula berichten van zijn cliënt Taghi zou doorspelen aan personen in het criminele netwerk van Taghi.

Zorgen over communicatie

Hoewel AIVD-baas Erik Akerboom niet op individuele zaken kan ingaan, zegt hij tegen EenVandaag dat de AIVD zich zorgen maakt over de mogelijkheden tot communicatie, die criminelen vanuit de gevangenis nog kunnen hebben met hun netwerk.

"Een van de belangrijkste dingen die wij willen voorkomen is dat criminelen - ook als ze zitten opgesloten in de gevangenis - kunnen blijven spreken met hun criminele netwerk. Want hiermee kunnen ze nog altijd een dreiging uitoefenen op de samenleving."

Niet meer aansturen vanuit gevangenis

Het feit dat de AIVD deze tip doorgaf aan het OM, doet vermoeden dat de dienst zich vaker bezighoudt met verdachten in het Marengo-proces. De criminele organisatie van Taghi in het bijzonder.

Akerboom: "Dat we standaard meeluisteren met de telefoongesprekken tussen advocaten en deze personen, dat kan niet de conclusie zijn. Het gaat ons erom dat de communicatie vanuit de gevangenis stopt en dat niet langer de criminele netwerken kunnen worden aangestuurd. Bijvoorbeeld via een advocaat."

Kritische brief

Bovendien is het vanzelfsprekend dat de AIVD in actie komt, als er sprake is van 'bedreiging van de rechtstaat', vervolgt Akerboom. "Als deze criminele netwerken zich bezighouden met het bedreigen en zelfs liquideren van personen die onze rechtstaat vertegenwoordigen, dan kunnen ze erop rekenen dat ze in het vizier van van de AIVD komen. Dat is evident."

Een maand voor de arrestatie van Shukrula was er nog forse kritiek op de werkwijze van de AIVD. Twee toezichthouders van de geheime dienst concludeerde in een kritische brief dat de AIVD zich niet altijd aan de regels houdt.

Vaker onderzoek naar criminelen

De wet schrijft namelijk voor dat dat inlichtingendienst criminelen alleen mag onderzoeken als ze de nationale veiligheid in het gevaar brengen. Daar blijkt de AIVD zich volgens de eigen toezichthouders niet altijd aan te houden.

De dienst doet te vaak onderzoek naar criminelen waarbij de nationale veiligheid helemaal niet in het geding is.

'Beter onderbouwen'

Akerboom: "Als er een directe geweldsdreiging is van een politicus, een advocaat of een journalist, dan melden wij dat direct bij de politie, zodat die kan ingrijpen. Maar er zijn ook strafbare feiten die niet direct raken aan de nationale veiligheid, maar waar soms wel een crimineel netwerk achter ligt."

De AIVD-baas zegt dat de dienst zich wel degelijk aan de regels houdt. "Dit is de reden dat wij toezichthouders hebben. Die kijken altijd met ons mee, en fluiten ons ook terug als we te ver gaan. Dus als de toezichthouder dit zegt, zullen we nog beter onderbouwen dat er directe link is met de nationale veiligheid."

Nog 60 dagen in hechtenis

De 36-jarige Shukrula is de derde advocaat van Taghi die is opgepakt. In oktober 2021 werd Taghi's neef Youssef Taghi opgepakt en in april 2023 werd Inez Weski gearresteerd.

Shukrula was sinds november vorig jaar advocaat van Taghi. Samen met raadsheren Carlo Crince le Roy en Sultan Kat stonden zij Taghi bij. Na de arrestatie van Shukrula legden ook de overgebleven twee advocaten de verdediging van Ridiouan Taghi neer. Afgelopen vrijdag werd het voorarrest verlengd van de voormalig advocaat van Taghi. De raadkamer van de rechtbank in Amsterdam besloot dat Shukrula nog 60 dagen in hechtenis moet blijven.