Staat Nederland gebruik van commerciële DNA-databanken straks toe om cold cases op te lossen? 'Er kan meer dan we mogen'

In de 25 jaar dat de DNA-databank voor strafzaken nu bestaat is er steeds meer mogelijk. Al een tijdje wordt verkend of Nederland ook commerciële DNA-databanken kan gebruiken om cold cases op te lossen. "Het zou een zeer interessant middel kunnen zijn."

"Technisch gezien kan er meer dan we mogen", vertelt DNA-deskundige van het Nederlands Forensische Instituut (NFI) Lex Meulenbroek. En die ontwikkelingen gaan sneller dan ooit, er kan steeds 'veel meer'. Dat roept volgens Meulenbroek wel vragen op over wat wij als samenleving hierin willen.

'Je moet er met elkaar wat van vinden'

"We kunnen nu misdrijven oplossen met DNA dat een aantal jaar geleden nog niet lukte." Dat plaatst ons ook voor de vraag hoe wij daar mee omgaan, vindt de DNA-deskundige. "Daar moet je met elkaar wat van vinden."

In zijn nieuwe boek DNA Zoekmachine hoopt Meulenbroek mensen te informeren over hoe databanken werken en wat mogelijk zou kunnen zijn in de toekomst. Moeten er bijvoorbeeld meer mensen in de databank of moeten we andere technologieën toepassen?

Allerbelangrijkste opsporingsmiddel

In 25 jaar groeide DNA uit tot misschien wel het allerbelangrijkste opsporingsmiddel dat we hebben, legt hij uit. In 1997 is het 'heel rustig begonnen', maar nu zijn er wekelijkers tot zo'n 85 matches. "Een enorm succes." Vele duizenden zaken werden opgelost.

De eerste grote doorbraak van de databank was de zaak van de vermoorde scholiere Sybine Jansons (1999). Er volgden er meer: de zaak van Andrea Luten, de Puttense moordzaak en de Utrechtse serieverkrachter. Daders die anders nooit in beeld zouden komen. Soms gebeurt het plots. "Dat zijn de beroemde kippenvel momenten", zegt Meulenbroek. Ook in de zaak van Anne Faber kon met de databank met nieuwe techniek heel snel richting geven aan het onderzoek.

Doorbraken in vastgelopen cases

In 2012 werd de wet uitgebreid om verwantschapsonderzoek mogelijk te maken. Het is een manier van zoeken in de familielijn via het y-chromosomale profiel van het DNA, dat voor iedere man in de familie gelijk is. "Als ik jouw y-profiel weet, weet ik ook die van jouw mannelijke familieleden."

Deze manier van onderzoeken zorgde voor doorbraken in vastgelopen cold cases. Zaken als die van Nicky Verstappen en Marianne Vaatstra kwamen in stroomversnelling. "Onvoorstelbaar mooi", zegt Meulenbroek. "Door techniek kun je een moordenaar vinden."

Golden State Killer

Enkele jaren geleden diende zich plots een nieuwe methode aan vanuit Amerika. Opsporingsdiensten stelden het DNA-profiel samen van de Golden State Killer en uploadden het in een commerciële DNA-databank die voorheen vooral gebruikt werd voor stamboomonderzoek. "Dat was nooit eerder gedaan."

De Golden State Killer pleegde van 1974 tot medio jaren tachtig tientallen zeer zware misdrijven en was al jaren onvindbaar. Het onderzoek zat muurvast, al hadden ze een goed DNA-profiel van hem. "Hij is een van de grootste seriemoordenaars na de Tweede Wereldoorlog", zegt Meulenbroek. "Hij bleef een mysterie."

Bron: Sacramento Sheriff

Tijdrovend en arbeidsintensief

Het lukte de opsporingsdiensten om verre verwanten te vinden. Na verder genealogisch onderzoek en recherchewerk, weten ze de 72-jarige Joseph James DeAngelo te arresteren.

Onderzoek doen via zo'n genealogische website is anders dan verwantschapsonderzoek, vertelt Meulenbroek. "Het is een gedetailleerd DNA-profiel." Je duikt ver de tijd in. "Zo'n stamboom onderzoek is het meest tijdrovende en arbeidsintensieve gedeelte, dat moeten genealogen doen."

Pilot in Nederland

Ook in Zweden werd een cold case opgelost via zo'n commerciële, genealogische databank in de vorm van een pilot. Meulenbroek ziet in de manier van onderzoeken een 'heel interessant opsporingsmiddel'. "Als je alles hebt gedaan, het technisch en tactisch hebt gezien en er rest niets meer, dan zou dit een zeer interessant, ultiem, middel kunnen zijn."

In Nederland wordt al een tijdje verkend of het juridisch, ethisch en technisch mogelijk is. "We kennen de succesverhalen uit Amerika uit Zweden. Maar hoe zou het gaan als we het in Nederland zouden doen?", vraagt hij zich af. Om een goed beeld te krijgen moet er volgens hem een pilot worden gedaan met een of twee zaken. "Met een heel duidelijk kader, heel transparant, in overleg met een ieder die daar wat van moet vinden en dan kijken, wat levert het op."

Ultiem middel

"Op basis van die pilot kun je dan besluiten of dit iets is wat we in Nederland willen", vervolgt hij. "Misschien komt er ook wel uit, dit gaat ons te ver, dat zou ook kunnen. Of we zeggen, dit is een heel prachtig middel dat een zaak oplost dat we anders nooit konden oplossen."

"Ik denk, als ultiem middel, zou het een plek moeten kunnen krijgen. Als het maar heel goed afgestemd, geregeld is en geborgd", zegt Meulenbroek. "Er zijn in Nederland veel cold cases, wellicht zijn die interessant voor die methode." De VVD heeft inmiddels ook interesse in zo'n pilot en heeft vragen gesteld aan de minister.