Soepelere bijstandsregels voor jongeren in Utrecht goed plan volgens expert, 'maar grote verschillen tussen gemeenten geen goede ontwikkeling'

De gemeente Utrecht gaat de regels voor jongeren in de bijstand versoepelen. Ze worden niet meer verplicht om eerst 4 weken naar werk te zoeken voordat de gemeente ze helpt. Een goed idee? "Nu gebaseerd op vertrouwen in plaats van wantrouwen."

Het begon als een proef van de gemeente in 2021, die demissionair staatssecretaris Dennis Wiersma toen 'onacceptabel' noemde omdat het afweek van de wet. Maar Utrecht gaat ermee door.

Zoektermijn

Volgens landelijk beleid hebben jongeren tot en met 27 jaar 4 weken om een baan te zoeken. Pas als dat ze echt niet lukt, krijgen ze hulp van de gemeente. Voor iedereen boven de 27 geldt die termijn niet. "Het idee is dat we jongeren daarmee een prikkel geven om hun uiterste best te doen om werk te vinden", zegt bijzonder hoogleraar schuldenproblematiek Nadja Jungmann.

Maar die termijn zorgt er juist voor dat jongeren in de financiële problemen belanden. "Als je de eerste 4 weken al geen geld krijgt van de gemeente, ontstaan er vaak schulden. Een kleine schuld snel groot. Door veel soepeler te worden daarin, geef je jongeren een kans om hun plek te vinden op de arbeidsmarkt en niet met een enorme schuldenberg te beginnen."

Kwetsbare groep

Tijdens de proef steeg het aantal jongeren dat een bijstandsuitkering aanvroeg in Utrecht met 15 procent. Tijdens de proef steeg het aantal jongeren dat een bijstandsuitkering aanvroeg met 15 procent. "Ik kan me goed voorstellen dat zij dat als positief beschouwen", zegt Jungmann.

"Eén van de problemen met de zoektermijn is dat jongeren die wel degelijk inkomen nodig hebben, zich niet melden", vervolgt ze. Dat zijn vaak kwetsbare jongeren, die bijvoorbeeld mentale problemen hebben of voor hun ouders moeten zorgen. "Je wilt de groep die het niet op eigen kracht redt, kunnen helpen op de arbeidsmarkt. Nu krijg je die groep in beeld."

Vertrouwen

Niet alleen Utrecht werkt met een proef, veel gemeenten zijn zoekende, zegt Jungmann. "Die bijstandswet staat landelijk ter discussie, omdat die echt gebouwd is op wantrouwen. Gemeenten als Utrecht willen er eentje die gebouwd is op vertrouwen", voegt ze toe.

"Daarnaast is die wet onderdeel van een groter geheel. Door die zoektermijn worden er schulden opgebouwd, die ook weer opgelost moeten worden, maar dan door een totaal andere afdeling", legt de hoogleraar uit. Gemeenten willen daar graag vanaf.

Oplossingen delen

Maar is het dan wel slim als elke gemeente zijn eigen plan trekt? "De verschillen tussen gemeenten lijken steeds groter te worden en dat is niet per se een goede ontwikkeling", geeft Jungmann toe. "De kansen die je krijgt horen niet af te hangen van de gemeente waar je woont."

"In het hele sociale domein worden verschillende manieren van werken ingericht, en die worden niet op effectiviteit onderzocht. Daardoor is het moeilijker om van elkaar te leren. We moeten met elkaar beter nadenken welke problemen we willen oplossen, welke proeven we daarvoor willen doen en onderzoeken, en die oplossingen met elkaar delen."