Sociale advocatuur houdt hoofd nauwelijks boven water

Advocaat Marije Jeltes werkt voor cliënten met een laag inkomen, maar gooit vanwege de slechte beloning de handdoek in de ring. "In de sociale advocatuur werkt men zich het schompes en daar staat te weinig tegenover. Het is niet meer te doen", zegt Jeltes. Minister Sander Dekker beaamt het probleem maar heeft geen extra geld om vrij te maken.

Ze deed vele jeugd- en strafzaken. En daarbij heeft zij te maken met jongvolwassenen, afkomstig uit lagere milieus en/of gebroken gezinnen, verstandelijk beperkten en jongeren met weinig inkomen. “Ik heb een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Toen ik tijdens mijn studententijd in een rechtswinkel werkte, merkte ik al dat deze jongeren heel kwetsbaar zijn, dat ze echt bij de hand moeten worden genomen om de weg in het recht te vinden. Dat trekt mij aan en deze jongeren hebben het recht op een goede advocaat". 

Ruzie over subsidie

Geld voor een advocaat hebben haar klanten vaak niet. Wie een laag inkomen heeft en een advocaat nodig heeft, komt in aanmerking voor gefinancierde rechtsbijstand. De advocaat wordt dan voor een groot deel betaald met subsidie van de overheid.

Ook Jeltes wordt vaak betaald uit die subsidiepot. Maar er wordt al jaren gesteggeld over de bedragen die advocaten uit die pot krijgen. Ze zouden te laag zijn, niet in verhouding met het werk dat wordt verricht. Alle protesten ten spijt, de politiek houdt al jaren de hand op de knip. 

Marije Jeltes heeft nu een drastisch besluit genomen. Zij is het beu en stopt met haar werk als advocate. Haar inkomsten zijn niet meer in verhouding met de inspanningen, vindt ze. Ze verdient in een goede maand ongeveer 2200 euro netto, terwijl ze weken draait van 50 uur of meer. “Voor een eenvoudige strafzaak krijg je een standaardbedrag van ongeveer 600 euro. Maar daar moet je alles van doen. Pleitnota schrijven, op meerdere zittingen verschijnen, cliënt meerdere keren bezoeken. Die 600 euro staat voor 18 uur. Daar hou je dus een tientje per uur aan over. Mijn boekhouder stuurt rekeningen van 50 euro per uur. Dan denk ik, ik stop er mee". 

Klassejustitie

Advocaten zoals Marije Jeltes, die vooral dit soort zaken afhandelen, staan al jaren onder financiële druk, zegt Bernard de Leest van de Nederlandse Orde van Advocaten. De maat is vol: “De inkomsten van dit soort advocaten zijn echt veel te laag. Sommige advocaten stoppen nu of gaan steeds meer commerciële opdrachten doen."

De Leest vindt het een groot probleem dat er te weinig geld is bij de kantoren om te investeren in het opleiden van jonge mensen. Dat is volgens hem een groot probleem voor de toekomst. "Hierdoor vergrijst deze specifieke groep advocaten enorm. Straks zijn er te weinig advocaten voor mensen met een laag inkomen. Dan krijgen we een tweedeling. Dit is klassejustitie."

'Stelsel moet op de schop'

Recent onderzoek van de Commissie van der Meer bevestigt dat beeld: advocaten in deze sector verdienen te weinig ten opzichte van de uren die ze draaien. Om dat op te lossen moet het stelsel, dat nu een slordige 400 miljoen euro per jaar kost, worden verruimd met 127 miljoen euro extra, zo berekende de Commissie.

Volgens Bernard de Leest, lid van de algemene raad van de Nederlandse Orde van Advocaten, wordt het tijd dat minister voor Rechtsbescherming Sander Dekker het stelsel nu eindelijk verandert. “In 1999 is voor het laatst naar het stelsel gekeken. Al die tijd is niets gebeurd. Al vanaf 2011 wordt de politiek belaagd met rapporten om eindelijk eens iets te gaan doen aan een stelsel dat op instorten staat."

Minister Dekker: 'Niet meer geld, maar minder zaken'

Minister Sander Dekker beaamt dat de advocaten in deze sector te weinig verdienen. Volgens hem is het probleem dat er veel meer zaken bij zijn gekomen. “Het aantal zaken is de laatste vijftien jaar enorm toegenomen van 300.000 naar 450.000, dat is een stijging van vijftig procent. Dat baart mij zorgen, mensen stappen te snel naar de rechter."

Dekker benadrukt dat hij wil dat het recht voor iedereen toegankelijk blijft, maar ook dat mensen met problemen niet meteen gaan procederen. Problemen moeten meer worden opgelost door eerstelijns hulp zoals maatschappelijk werkers, schuldhulpverlening en buurtwerkers bijvoorbeeld, zegt hij. 

“Ik wil naar een andere manier van werken op langere termijn. In een groot deel van de zaken is de overheid, uitkeringsinstantie UWV of de gemeente een partij. Waarom kijken we niet of we de problemen van mensen eerder kunnen oplossen zonder advocaat of rechter, zodat je het geld kunt besteden aan die zaken waarvoor ook echt een advocaat nodig is."

'In veel regio's maatschappelijk werk zo goed als afwezig'

Bernard de Leest vraagt zich af of dit de oplossing is, want in veel regio’s is het maatschappelijk werk zo goed als afwezig. Bovendien, als je een betere toegang creëert in de eerstelijnshulp, komen er eerder meer dan minder rechtszaken.“Het idee is prima, wij denken ook dat de eerste opvang door maatschappelijk werkers of medewerkers van wijkteam kan worden gedaan. Eerste probleem is dat in veel gemeentes dergelijke medewerkers er helemaal niet zijn. Daar begint het al mee”, zegt De Leest.“Daarnaast is het zo dat als je de weg naar de poortwachter beter organiseert, er een grotere toestroom gaat komen van mensen die ineens de weg weten te vinden. Ik verwacht daar meer procedures van."

Volgens De Leest moet de 127 miljoen euro er gewoon bij. Maar dat bedrag hoeft niet door de staat te worden betaald. In landen om ons heen zijn er stelsels waarbij er in bepaalde mate sprake is van verplichte rechtsbijstandsverzekeringen. Dat leidt tot lagere kosten van de overheid, maar tot een goede toegang tot het recht voor iedereen. De advocaten worden er fatsoenlijk betaald, aldus De Leest.  

Schrappen van BTW in sociale advocatuur

Er zijn ook andere opties denkbaar, zoals het schrappen van BTW voor de sociale advocatuur. Dat levert ook tachtig miljoen op. De Leest wil dat de minister voortmaakt. “De grootste ergernis is dat de minister op dit moment niks doet. Hij moet nu ingrijpen. Of de overheid de rekening moet betalen, dat is nog de vraag. Je kunt ook kijken of je het risico over meer mensen kunt uitspreiden. Maar kies!” 

Minister Dekker laat weten dat hij dit najaar zal aangeven welke richting hij op wil.