Na de grote aardbeving in Turkije en Syrië raakten vorig jaar miljoenen mensen dakloos. Er moeten snel nieuwe huizen worden gebouwd, maar experts waarschuwen voor de veiligheid. Modulaire woningen, vooraf gebouwd in de fabriek, kunnen een oplossing zijn.

In de getroffen regio's wordt hard gewerkt aan de wederopbouw, maar voor veel mensen gaat dat niet snel genoeg. Zij wonen nog in tijdelijke containerwoningen of tenten en willen zo snel mogelijk terug naar een permanente woning. Maar voor het neerzetten van al die nieuwe gebouwen loop je tegen een heleboel obstakels aan, vertellen architect Emir Çekmecelioğlu en modulair bouwer Ahmet Aydogan.

Kale vlaktes

We spreken Emir en Ahmet in Hatay, de grootste stad in de gelijknamige provincie in het zuiden van Turkije. De stad werd zwaar getroffen door de aardbeving van 6 februari 2023. "Zo'n 85 procent van de gebouwen raakte beschadigd", vertelt Emir. "Sommige gebouwen bleven overeind maar hebben versteviging nodig en andere raakten zo erg beschadigd dat ze gesloopt moeten worden."

Dat ziet ook Ahmet, die met zijn bedrijf DMT modulaire woningen maakt in Turkije. Hij is betrokken bij de wederopbouw. "Je ziet in de stad veel kale vlaktes, met hier en daar gebouwen." Vooral het oude stadscentrum is zwaar getroffen, vertelt hij. "Dat waren vaak gebouwen van 100 of zelfs 150 jaar oud, slechts gedeeltelijk gerenoveerd."

'Grond in tweeën gespleten'

Emir vertelt dat het qua veiligheid veel uitmaakt wanneer een gebouw is neergezet. "De regels waren vóór het jaar 2000 nog heel anders. Ze zijn toen aangescherpt, na de aardbeving die Istanboel in 1999 trof. Maar hier in Antakya (de andere naam voor Hatay, red.) stonden en staan nog veel gebouwen van voor 2000. Die zijn vaak erg beschadigd."

Toch zijn er ook nieuwere gebouwen ingestort, vertelt Ahmet. "In sommige gevallen werd bijvoorbeeld zand uit zee gebruikt, terwijl dat niet mag omdat het slecht is voor het cement." Maar hij zegt dat ook veel goede, stevige gebouwen zijn ingestort. "Op sommige plaatsen is de grond letterlijk in tweeën gespleten, daar kun je als bouwer niks tegen doen."

Tijdelijke containerwoningen

Om de miljoenen mensen die dakloos werden door de aardbeving zo snel mogelijk onderdak te bieden, zette de Turkse overheid volop in op tijdelijke containerwoningen. "In 6 maanden tijd werden er zo'n 200.000 containers geleverd", vertelt Ahmet. "Die kwamen uit Qatar of zijn in Turkije gebouwd."

Ahmets bedrijf leverde 14.000 containers van ongeveer 3 bij 7 meter. "Het is eigenlijk een klein appartementje, met twee kamers en een badkamertje." Toch zijn niet alle containers van even goede kwaliteit, volgens Emir. "Sommige containers zijn niet zo goed geïsoleerd, wat voor problemen zorgt in de winter of als het regent."

'Spanning tussen snelheid en veiligheid'

De behoefte aan het snel bouwen van nieuwe woningen zorgt wel voor een dilemma, zien Emir en Ahmet. "Er zit spanning tussen de snelheid waarmee we willen bouwen en het belang van veiligheid", vertelt Emir. "We moeten voorzorgsmaatregelen nemen om te voorkomen dat een ramp als die van een jaar geleden zich kan herhalen", vult Ahmet aan.

"We moeten niet te snel en tegen lage tarieven willen bouwen, want dan gaat de kwaliteit omlaag", vertelt hij. "Maar mensen hebben ook enorm veel behoefte aan een woning. Het is een race tegen de klok." En Ahmets komt met zijn bedrijf meer obstakels tegen bij de wederopbouw. "Sommige gebouwen die nog overeind staan mogen niet gesloopt worden omdat niet duidelijk is wie de erfgenaam is." Dat maakt het plannen van een nieuwe woonwijk volgens hem heel ingewikkeld.

'Ondergronds hele infrastructuur ontregeld'

Ook is er volgens Ahmet veel meer schade dan je op het eerste gezicht ziet. "De schade boven de grond is echt maar het topje van de ijsberg", zegt hij. "Ondergronds is ook de hele infrastructuur ontregeld, zoals het riool, elektriciteitskabels en waterleidingen. Dat moet eerst helemaal uitgegraven en opnieuw aangelegd worden voordat je nieuwe gebouwen kunt neerzetten."

Hij vertelt dat dat niet alleen veel tijd kost om uit te voeren, maar dat daar vooraf ook goed over nagedacht moet worden. "Het oude systeem was niet meer toereikend dus je wilt nu echt iets beters maken." Een belofte zoals die van Erdogan vlak na de aardbeving, dat alle huizen binnen een jaar hersteld zouden worden, vindt hij dan ook heel onrealistisch. "Er zijn ook niet genoeg betoncentrales, machines en mensen om dat uit te voeren."

Legoblokjes

Volgens Ahmet zijn zijn modulaire woningen mogelijk een oplossing. "Wij kunnen veel sneller, in een gecontroleerde omgeving, woningen maken op de lopende band." Modulaire woningen zijn volgens hem eigenlijk een soort legoblokjes, die je los van elkaar kunt produceren. "We maken de kamers helemaal af met kabels en leidingen en zelfs complete badkamers, die je alleen nog op locatie aan elkaar hoeft te koppelen."

Dat systeem is niet alleen sneller maar ook veiliger, zegt hij. "De constructie is van staal, dus mocht er weer een aardbeving plaatsvinden, dan is de overlevingskans veel groter." Ook neemt de kans op fouten volgens hem af, doordat de woningen in de fabriek geproduceerd worden.

Stad opnieuw opbouwen

Hoewel er nog een lange weg te gaan is, hebben beide mannen vertrouwen in de toekomst. Ahmet werkt met zijn bedrijf aan plannen om een nieuwe woonwijk neer te zetten met modulaire woningen. "Daar moeten 450 woningen komen voor ongeveer 1.500 mensen." Ook komen er winkels, want naast een dak boven hun hoofd hebben mensen werk nodig om een nieuw bestaan op te bouwen, vertelt hij.

"Ik verwacht dat als je hier over 5 jaar rondloopt, het enorm veranderd is", zegt Ahmet. Ook Emir heeft goede hoop. "De eerste nieuwe huizen worden al opgeleverd en mensen willen graag terugkeren naar de stad", vertelt hij. "Het is een bijzondere stad waar veel verschillende geloven vredig samenwoonden. We moeten samen herstellen van deze ramp en de stad weer opnieuw opbouwen."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.

De Amerikaanse president Trump voert de druk rondom de koop van Groenland op. Hij wil het eiland vanwege de strategische ligging en bodemschatten en stuurt daarom vicepresident JD Vance op pad voor een bezoek. "Dit is voor de meeste Denen een shock."

"Het is een grote stressfactor en je mag het niet onderschatten", zegt Clingendael-onderzoeker Karen van Loon over de huidige situatie.

Bondgenootschap onder druk

Van Loon is gespecialiseerd in geopolitiek in het Noordpoolgebied en bredere veiligheids- en defensievraagstukken en ziet hoe Donald Trump met zijn uitspraken en het bezoek van vicepresident JD Vance, het bondgenootschap tussen Amerika en Denemarken onder druk zet.

Groenland valt op dit moment, tot hun grote ongenoegen, nog onder het Deense koninkrijk.

Denen in schok door bezoek Vance

Het had een bezoek moeten zijn waarbij alleen de vrouw van JD Vance, Second Lady Usha Vance, aanwezig zou zijn. "Ze zou bezoekjes afleggen aan verschillende Groenlandse gemeenschappen, maar die bezoeken zijn nu afgelast. Het blijft nu bij een bezoek aan de Amerikaanse luchtmachtbasis", zegt Van Loon.

"Wat er nu gebeurt is voor de meeste Denen echt een schok. Je kan wel spreken van een ernstige vertrouwensbreuk", vertelt de onderzoeker.

'Groenland niet te koop'

Vicepresident Vance zal nu namelijk wel aanwezig zijn bij het bezoek en hoogstwaarschijnlijk gesprekken voeren met diplomaten.

En dat terwijl Denemarken al meerdere keren heeft aangegeven geen interesse te hebben in het verzoek van Trump. Ze zijn niet van plan om Groenland 'over te dragen' aan de Verenigde Staten.

'Hij wil niet loslaten'

Toch blijft Trump aandringen. De uitspraken die vanuit de Verenigde Staten blijven komen hebben een impact op zowel de Denen als Groenlanders. Ze zijn niet gewend dat een president blijft aandringen.

"Vroeger hebben ze het ook wel eens gevraagd, maar werd het losgelaten", zegt Van Loon. Volgens de onderzoeker werd Trump tijdens zijn eerste termijn zelfs uitgelachen toen hij het balletje opgooide. "Het leek toen absurd, maar sinds hij voor de tweede keer president is, is het duidelijk dat hij het niet wil loslaten."

Toch onderhandelen

Maar juist door die houding moeten Deense en Amerikaanse onderhandelaren nu toch met elkaar om tafel gaan zitten. "Om een consensus te vinden en niet te vergeten om Groenland bij dit proces te betrekken", legt de onderzoeker uit.

"Want", vervolgt Van Loon, "Groenland is wel een regio die in zeer grote mate zelfbestuur heeft binnen het Koninkrijk Denemarken." De twee landen kunnen dus niet zonder inspraak van het hoofd van het eiland een beslissing maken. Dit vooral omdat Groenland onafhankelijk wil zijn, ook van Denemarken.

Angst in Groenland

De angst in Groenland is op dit moment dus groot, weet Van Loon. Ze willen hun onafhankelijkheid van Denemarken niet inruilen voor afhankelijkheid van Amerika. "Het gevoel is daar heel sterk. Er is angst voor wat er komen gaat."

"Ze hebben al een heel lang proces afgelegd met Denemarken en dat dekolonisatieproces is nog steeds bezig", gaat de onderzoeker verder.

Respectloos

"Ze zijn er heel duidelijk in dat ze geen Amerikanen willen worden." En dat is vooral te zien aan alle standpunten die hun regering op dit moment inneemt.

Zo liet de Groenlandse premier Múte Bourup Egede de afgelopen maanden al publiekelijk weten dat het eiland niet te koop is, en dat hij Trump respectloos vindt.

'Rol van de EU is beperkt'

Kan de Europese Unie nog iets betekenen in deze noodgedwongen onderhandelingen, aangezien Denemarken een lidstaat is? "Dat is een lastig verhaal", antwoordt Van Loon. "Denemarken is lid van de EU maar Groenland niet. Ze hebben in de jaren 80 een opt-out gehad."

Maar aangezien de EU wel nog steeds investeert in Groenland - onder andere in onderwijs en gezondheid - én een paar jaar geleden een mineralendeal heeft gesloten, zou de EU wel een bemiddelende rol kunnen spelen, denkt de onderzoeker. "Dus er is een rol voor de EU, maar die blijft wel beperkt."