Wat hebben de woorden 'echter', 'kennisgeving' en 'intrekking' met elkaar gemeen? Inderdaad, ze zijn geen eenvoudig Nederlands. Tegelijkertijd komen ze nog altijd voor in brieven van overheidsorganisaties aan burgers.

Als een tekst niet geschreven is in eenvoudig Nederlands, ofwel B1, is de kans groot dat niet iedereen begrijpt wat er staat. Als die tekst wel bedoeld is voor die mensen kan dat vervelende gevolgen hebben. Bijvoorbeeld dat mensen niet doorhebben dat ze ergens voor moeten betalen, met boetes en mogelijk schulden als gevolg.

Voor niets naar de rechtbank

Boris Jockin maakt zich er flink druk over en hij is niet de enige, ontdekte hij toen hij erover schreef op LinkedIn. Zijn bericht over een niet-begrijpelijk geschreven brief van het Openbaar Ministerie aan een Syrisch gezin, dat daardoor voor niets bij rechtbank verscheen, werd door meer dan tienduizend mensen geliked. Ruim vijfhonderd mensen reageerden op de post. Velen hadden zelf of in hun omgeving iets soortgelijks meegemaakt.

Jockin werkt bij een ontwerp- en innovatiebureau met verschillende overheden en bedrijven als klant. "In mijn werk heb ik dagelijks te maken met taalgebruik in de producten en diensten die wij ontwerpen. Vaak wordt voorbij gegaan aan of een tekst leesbaar en begrijpelijk is voor de ontvanger." Dat ziet hij op zijn werk, maar ook privé. "Ik heb laatst een reisverzekering aangevraagd, maar eigenlijk is me nog steeds niet duidelijk waar ik nu wel en niet voor verzekerd ben." Terwijl hij, zoals hij dat zelf zegt, een talig persoon is.

Bekijk ook

Meer spreektaal

Inderdaad, het gaat nog niet altijd goed, maar overheidsinstellingen hebben de afgelopen jaren wel degelijk stappen gemaakt in hun manier van communiceren, zegt Martijn Jacobs. Hij is directeur van schrijfadviesbureau Loo van Eck en initiatiefnemer van de website ishetb1.nl, waar je kunt testen of een woord dat je wil gebruiken geschikt is voor lezers met een B1-niveau.

"Eerder waren overheidsteksten onpersoonlijk en formeel, tegenwoordig wordt er vaker spreektaal gebruikt. Steeds meer organisaties zijn zich ervan bewust dat spreektaal - schrijven zoals je praat - een tekst laagdrempeliger en begrijpelijker maakt", vertelt Jacobs.

Steeds belangrijker

En dat moet ook wel, want helder taalgebruik wordt steeds belangrijker, zegt Jacobs. Daarvoor noemt hij verschillende redenen. Allereerst is er de toegenomen regeldruk: "De afgelopen jaren zijn er zoveel wetten en regels bijgekomen. Die moeten allemaal worden toegelicht aan de mensen voor wie ze gelden."

Een tweede reden is de opkomst van de claimcultuur, zoals Jacobs dat noemt. "Dankzij nieuwe Europese wetgeving, kunnen burgers een massaclaim indienen tegen de overheid. Dat vind ik een goede ontwikkeling, maar het zorgt er ook voor dat overheden als tegenreactie alles juridisch dichttimmeren. Met veel tekst." En dan is er nog het feit dat van burgers steeds meer wordt verwacht dat ze zelfredzaam zijn en hun eigen (digitale) zaken regelen, vervolgt Jacobs. "Dat is voor veel mensen ontzettend lastig."

info

Taalniveaus

De Raad van Europa onderscheidt zes verschillende taalniveaus: A1, A2, B1, B2, C1 en C2. In eerste instantie werden die in het leven geroepen om het niveau aan te duiden waarop mensen een nieuw geleerde taal begrijpen en kunnen gebruiken. A1 is het meest eenvoudige niveau, C2 het moeilijkste. Inmiddels gebruiken veel overheden, banken, verzekeraars, ziekenhuizen, woningcorporaties en andere (commerciële) organisaties deze taalniveaus ook om te meten hoe begrijpelijk hun eigen communicatie is.

bron: Klinkende taal

Belastingdienst

Net als Jacobs, merkt ook Mariet Hattink van de Stichting Lezen en Schrijven dat overheden zich er steeds bewuster van zijn dat hun communicatie begrijpelijk moet zijn voor iedere Nederlander. Ze noemt het ministerie van Algemene Zaken. "Zij zijn van plan om hun website, Rijksoverheid.nl, zoveel mogelijk te vullen op A2-niveau. Dat is nog eenvoudiger dan B1."

Waarom dat nu pas gebeurt? "Het blijkt dat ook mensen die prima kunnen lezen en schrijven het fijn vinden om een zo simpel mogelijke tekst te lezen. Sinds ze dat weten, durven ze het aan", vertelt Hattink. "En het zal je niet verbazen dat ook de Belastingdienst veranderingen doorvoert. Op hun verzoek gaat geen brief daar meer de deur uit zonder dat wij die hebben meegelezen."

Bekijk ook

Rechterlijke macht

Stappen worden er dus zeker gemaakt, maar het lukt de overheden zeker nog niet altijd om op een begrijpelijke manier te communiceren. De brief van het OM, waar Boris Jockin en zijn volgers zich druk over maken, is daar een voorbeeld van.

Dat het juist misgaat bij het Openbaar Ministerie, dat onderdeel is van de rechterlijke macht, verbaast Hattink helemaal niet. Het is juist de rechterlijke macht die nog veel moeite heeft met helder taalgebruik, legt zij uit.

Niet meer rechtsgeldig

"Juridische teksten zijn vaak ingewikkeld, omdat de angst bij de schrijvers - juristen - bestaat dat ze anders niet rechtsgeldig zijn. Daarom is het heel belangrijk dat de juridische afdeling van een organisatie nauw samenwerkt met de mensen van communicatie, zij kunnen meedenken over hoe je zo'n tekst begrijpelijk opschrijft", zegt Hattink.

Ze adviseert organisaties om hun juridische boodschap in zo eenvoudig mogelijke taal te communiceren. "Dat kan ook. Als je bang bent dat je boodschap niet rechtsgeldig is als je hem opschrijft in 'gewone-mensentaal' kun je de juridische tekst er als tweede vel of bijlage bijvoegen. Wie dat wil kan die tekst dan lezen, maar het hoeft niet."

Bekijk ook

Chatbots

Of chatbots met kunstmatige intelligentie, zoals ChatGPT, in de toekomst een rol kunnen spelen in het maken van heldere overheidsteksten is nog de vraag, zegt Martijn Jacobs. "Vermoedelijk zullen chatbots vooral een rol spelen bij het beschrijven van algemene informatie. Een kunstmatig intelligente chatbot heeft geen bewustzijn, dus bepaalde dingen die zal hij nooit kunnen."

Op dit moment ziet Jacobs, die de ontwikkelingen nauwlettend in de gaten houdt, nog wel hindernissen, zeker voor overheidsorganisaties. "Al die teksten komen ergens in Amerika op een server te staan. Geen overheidsorganisatie in Nederland zal dat toestaan."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.