"In de toeslagenaffaire heeft de overheid mensen letterlijk en figuurlijk onrecht aangedaan." Het is een zinsnede uit de troonrede die veel mensen gisteren opviel. Want hoe doe je dat 'figuurlijk'. De kans is groot dat het na controle is toegevoegd.

Op twitter maakt het 'letterlijk en figuurlijk' van Willem-Alexander veel los. "De letterlijk-ziekte heeft de Troonrede besmet", schrijft Volkskrant-columnist Sheila Sitalsing. "Toen tikte iemand er 'figuurlijk' bij, en toen werd het mysterieus: 'In de toeslagenaffaire heeft de overheid mensen letterlijk en figuurlijk onrecht gedaan."

Controle van Genootschap Onze Taal

Toch is taalkundige Wim Daniëls ervan overtuigd dat de zegswijze van koning Willem-Alexander gisteren klopte toen hij de troonrede voorlas. "Want zo'n tekst van de troonrede gaat eerst nog 5 keer langs het Genootschap Onze Taal", zegt Daniëls.

"Dus dat moet toch wel kloppen. En ze bedoelen ermee dat sommige mensen onrecht is aangedaan en dat het bij andere mensen wél rechtmatig is gebeurd, maar niet op een prettige manier waardoor ze er toch last van hebben gehad. Dat moet de betekenis zijn geweest van het figuurlijke", zegt hij.

Advies geven over de tekst

Taaladviseur Rutger Kiezebrink van het Genootschap Onze Taal bevestigt dat ze de speechschrijver van koning Willem-Alexander van taalkundig advies voorzien. Maar de adviseurs van het Genootschap Onze Taal zien de troonrede geen 5 keer zoals Wim Daniëls zegt, maar één keer, zegt Kiezebrink. Dat gebeurde vorige week.

Samen met een collega bekeek Kiezebrink de tekst: "We gaan dan naar het Binnenhof toe. We worden daar naar een kamertje gebracht waar die tekst dan ligt. Hij blijft dan ook echt in die kamer zo lang wij daar zijn. En als wij weg gaan neemt de speechschrijver 'm weer mee naar zijn werkkamer", legt hij uit.

info

'Letterlijk en figuurlijk' is correct

Hoofdredacteur Ton Den Boon van de Dikke Van Dale vindt het gebruik van 'letterlijk en figuurlijk' heel correct. "De afgelopen jaren zie je dat 'letterlijk en figuurlijk' niet meer letterlijk moet worden genomen. Het is een versterkend bijwoord geworden."

"Dat zie je ook in uitdrukkingen als 'zij baadde letterlijk en figuurlijk in het bloed'. Dat soort uitspraken vind je regelmatig in de krant. En daarin heeft letterlijk en figuurlijk niet meer de oorspronkelijke betekenis. Het betekent dat eigenlijk 'volslagen' of 'in hoge mate."

Stond het er wel in?

Of de passage over het 'letterlijke en figuurlijke onrecht dat de slachtoffers van de toeslagenaffaire is gedaan' er vorige week al instond weet Kiezebrink niet meer. "Ik zou bijna Rutte willen citeren", zegt hij: "Ik heb er geen actieve herinnering aan. Maar dat is ook letterlijk zo."

Kiezebrink benadrukt dat de opmerkingen va het Genootschap een advies zijn en dat ze nadien de uiteindelijke tekst niet meer te zien krijgen.

Op het laatst toegevoegd

"Toen de tekst gisteren werd uitgesproken en er reacties op kwamen zijn we wel gaan nadenken", zegt adviseur Kiezebrink. "Hebben we dit dan niet gezien? We konden het ons eigenlijk niet voorstellen. We vermoeden dat het op het laatst nog is toegevoegd."

"Het is feitelijk geen fout taalgebruik", zegt Kiezebrink. "Maar het is wel iets dat discussie oproept en dat is wel iets waar je in de troonrede mee moet oppassen. Dus dan hadden we dat wel gezegd."

Luister hier de feit of fictie over dit onderwerp terug

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.