Buitenlandse zorgverleners werken vaak dag en nacht door voor weinig geld. Dat terwijl zorgbureaus hoge bedragen declareren via het persoonsgebonden budget. Pas na meldingen wordt het gecontroleerd, maar veel werknemers durven dat niet te doen.

Het overkwam de buitenlandse zorgverleners Ana en Diana. Beiden hadden op papier een contract voor 40 uur per week, maar in werkelijkheid werkten ze dag en nacht. Ook verdiende ze minder dan het minimumloon, terwijl de zorgbureaus hoge facturen stuurde naar de cliënten die zorg kregen. De cliënten konden daarna de kosten weer grotendeels of volledig terugkrijgen via overheidsfinanciering met het persoonsgebonden budget (pgb).

Zelf zorg zoeken

Als je in Nederland recht hebt op zorg, kun je kiezen tussen zorg in natura, bijvoorbeeld in een verzorgingshuis, of een persoonsgebonden budget. Mensen die kiezen voor een pbg zoeken, als zogenaamde budgethouder, zelf naar een zorgverlener.

Tijdens zo'n zoektocht komen de budgethouders vaak terecht bij een zorgbureau als Fener Zorg, Espo Zorg of 24-uurs zorgloket, die als bemiddelaar een zorgverlener aanbiedt. Zowel Ana als Diana werden ingehuurd door deze bureaus.

Controle alleen na klachten

Maar er is weinig controle op de manier waarop deze zelfstandige bureaus te werk gaan, terwijl zorgkantoren als CZ wel wettelijk verplicht zijn om dit te doen. "Bij zorg in natura zijn er allerlei voorwaarden waaraan ze moeten voldoen, maar bij een pbg zijn er minder controles", legt een woordvoerder van CZ uit. Dit omdat de budgethouder zelf verantwoordelijk is voor de zorgverlener die hij of zij inhuurt.

Een zorgkantoor controleert alleen wanneer ze vanuit de budgethouder klachten krijgen of wanneer zij zien dat de facturen op papier niet kloppen. Hoe de werkelijkheid is, wordt zonder signalen niet gecontroleerd. "Dat is heel lastig om te controleren. Als je dat wil controleren moet je echt achter de voordeur gaan kijken. En dat is ook weer niet te doen."

24-uurs zorg bestaat niet

24-uurs zorg mag niet vanuit het pgb vergoed worden, formeel bestaat dat namelijk niet. Zelfs als de zorgverlener bij een cliënt thuis woont, kan er met het PGB alleen geleverde zorg worden gedeclareerd. Als er 36 uur op een zorgovereenkomst staat, gaat het zorgkantoor ervan uit dat de zorgverlener alleen deze uren werkt en niet meer dan dat.

"Als er sprake is van meer of minder geleverde uren, dan heeft de cliënt een onjuist contract afgesloten met de zorgverlener", zegt een woordvoeder van VGZ in een schriftelijke reactie. Het zorgkantoor heeft geen samenwerking met de eerder genoemde zorgbureaus.

Loon ook lastig te controleren

Afspraken rondom loon zijn ook lastig te controleren voor zorgkantoren. "Uitbetalingen vanuit het pgb rechtstreeks gaan rechtstreeks naar de zorgverlener. Welk gedeelte hiervan naar het bemiddelingsbureau gaat, is een afspraak tussen zorgverlener en bemiddelingsbureau."

Dat valt buiten de wet- en regelgeving van het pgb volgens de woordvoerder van VGZ. "Dit zijn onderlinge afspraken waar het zorgkantoor niet op kan controleren."

'Geen signalen gekregen'

Het Zilveren Kruis, weer een ander zorgkantoor, laat weten met 24-uurs zorgloket een samenwerking te hebben. "Sinds 2024 maken 35 cliënten van ons zorgkantoor gebruik van zorg via deze aanbieder. Dat doen ze met een persoonsgebonden budget. Het is ons niet bekend of er meer uren gewerkt worden dan volgens de Nederlandse Arbeidstijdenwet is toegestaan."

Het zorgkantoor is ook bekend met Espo Zorg. Zij hebben een contract met de organisatie en leveren in dat geval zorg in natura. Over de samenwerking heeft de woordvoerder het volgende te zeggen: "We hebben geen signalen gekregen. Er loopt bij ons geen onderzoek naar de instelling op dit moment."

Verzorgende weten weg naar Arbeidsinspectie niet

De zorgkantoren wijzen allemaal naar de Arbeidsinspectie, die op hun buurt laten weten dat er meldingen nodig zijn om een onderzoek te starten. "In het algemeen op projectmatige basis controleren we niet op zorgbureaus", zegt een woordvoerder van de arbeidsinspectie. Zij zien ook dat de verzorgende vaak uit het buitenland komen en de weg naar de Arbeidsinspectie niet direct weet te vinden en dus niet weten waar een melding gedaan kan worden.

"Deze personen werken meestal ook voor een uitzendbureau in het buitenland. Daar kan het zijn dat er al een afspraak over het uurloon gemaakt is, die in Nederland veel te laag is, maar voor de verzorgende voldoende is. Die zul je dan ook niet horen klagen", zegt de woordvoerder. Inmiddels loopt er een onderzoek naar het zorgbureau 24-uurs zorgloket, met 250 verzorgende. Over hoeveel meldingen de arbeidsinspectie heeft ontvangen kunnen ze geen uitspraken doen.

'Er zitten veel gaten'

"Het is heel complex ingericht. Er zitten veel gaten in en je kan ermee knoeien", zegt André den Exter, universitair docent Gezondheidsrecht aan de Erasmus Universiteit.

"Het idee van het persoonsgebonden budget waarbij de cliënt zelf kan bepalen is op zich niet verkeerd en daar is op zich niks mis mee zolang het in de familiesfeer blijft", zegt Den Exter. "Zelf de keuze kunnen maken is prima, maar zodra het dus aan commerciële bedrijven wordt toegelaten op die markt, wat heel aantrekkelijk is, dan schiet het vaak het doel voorbij en is het risico op fraude aanwezig."

Kans baan kwijt te raken

Den Exter ziet ook dat het voor instanties een lastige kwestie is om te controleren. "Ze moeten wel signalen krijgen." Hij vertelt dat ze op een of andere manier geïnformeerd moeten worden, dat kan via zorgkantoren, de zorgverlener of via anderen.

"Het dilemma voor de zorgmedewerkers is dat zodra zij melden dat het hier niet helemaal in de haak is, dan wordt die werkgever feitelijk aangepakt. Het bedrijf gaat sluiten en dan hebben ze geen werk meer." Dus snapt hij waarom mensen geen melding maken, omdat ze dan hun baan kwijt zijn ondanks de slechte omstandigheden.

Asielzoekers die in een ander Europees land zijn aangekomen, mogen hier worden geweigerd door de IND. Als ze na 1,5 jaar niet zijn teruggestuurd, mogen ze blijven. "Er zijn in ons land heel veel mensen die deze mensen helpen onderduiken."

Mohammad uit Iran is opgelucht. Hij heeft van zijn advocaat te horen gekregen dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn asielprocedure in behandeling heeft genomen. Hij is een politieke vluchteling en loopt gevaar in zijn geboorteland. Hij moest volgens de Dublinverordening zijn asielaanvraag eigenlijk in Kroatië afwachten.

'Ik wilde niet terug naar Kroatië'

Daar werd hij, voordat hij bijna 2 jaar geleden in Nederland aankwam, door de Kroatische politie opgepakt en voor het eerst geïdentificeerd. Toen hij vervolgens naar Nederland doorreisde en bij de IND asiel aanvroeg, kreeg hij daar te horen dat ze zijn aanvraag niet in behandeling zouden nemen.

"Ik moest terug naar Kroatië", vertelt Mohammad. "Daar zouden ze mijn asielaanvraag in behandeling nemen. Maar ik wilde niet terug naar Kroatië. Ik heb hier in Nederland familie wonen en ben nierpatiënt. Hier heb ik mensen die mij kunnen helpen, in Kroatië niet."

Dublinverordening

De Dublinverordening bepaalt dat het land waar een vreemdeling Europa binnenkomt, verantwoordelijk is voor de behandeling van zijn of haar asielverzoek. Deze regels werden in 2003 ingevoerd om te voorkomen dat asielzoekers Europa rondreizen om in verschillende lidstaten een procedure te beginnen. Maar ook om te zorgen dat niet ieder land zijn handen van een zaak af kan trekken.

Zodra iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in verschillende databases gecontroleerd of diegene eerder in een andere EU-lidstaat is geweest. Als dat zo is, gaat de IND niet verder met de asielprocedure. Nederland verzoekt de andere lidstaat dan om de asielzoeker terug te nemen. Dat wordt een 'Dublinclaim' genoemd.

Lastig in de praktijk

Vervolgens heeft de andere lidstaat 2 maanden om op dat verzoek in te gaan. Is er na die periode nog geen reactie, dan geldt: wie zwijgt, stemt toe. De asielzoeker kan dan worden overgedragen.

Dat is de bedoeling, zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen, maar de praktijk is vaak anders. "De Dublinverordening werkt tussen lidstaten, en de effectiviteit hangt dus af van de bereidwilligheid van de verschillende landen. In de praktijk komt er van de Dublinregels niet veel terecht, omdat het andere land niet meewerkt. Of omdat de asielzoeker niet meewerkt."

Een op zes Dublinclaims ingewilligd

Dat blijkt ook uit cijfers die EenVandaag bij de IND heeft opgevraagd. Slechts één op de zes Dublinclaims die Nederland in de afgelopen 5 jaar heeft gedaan, heeft geleid tot overdracht van een asielzoeker naar een ander land.

Het valt op dat er tussen de verschillende lidstaten grote verschillen zijn in bereidwilligheid. Zo neemt Duitsland asielzoekers bij bijna de helft van de claims daadwerkelijk terug, terwijl Italië nauwelijks op dit soort verzoeken reageert. In de afgelopen 3 jaar is geen enkele asielzoeker vanuit Nederland teruggestuurd naar Italië, ondanks de ruim 4.000 verzoeken die er zijn gedaan.

Termijn van 1,5 jaar

Daar kunnen asielzoekers gebruik van maken. 'Dublin' houdt een land namelijk niet voor eeuwig verantwoordelijk voor de opvang: als iemand na 18 maanden niet is overgedragen aan de verantwoordelijke lidstaat, verloopt de claim en kan hij of zij alsnog ergens anders een asielprocedure beginnen.

Klaassen: "Je ziet bij de cijfers vaak staan: 'Met onbekende bestemming vertrokken.' Dat zijn mensen die uit de asielzoekerscentra zijn vertrokken en uit het zicht van de overheid zijn geraakt. In de Dublinverordening staat dat na 18 maanden de Dublinclaim vervalt. Als iemand dan nog niet naar het land van aankomst is teruggestuurd, kan Nederland niet langer iemand weigeren. En wordt dan alsnog verantwoordelijk voor de asielprocedure."

Asielzoekers duiken onder

Volgens asieladvocaat Sonya Taheri weten veel asielzoekers precies hoe dat werkt, en anticiperen ze er ook op. "Ze hebben een paar maanden om een netwerk op te bouwen. Dan vertel ik ze op een zeker moment: het is nu het moment om uit het centrum te vertrekken. Dan duiken ze onder."

"Er zijn veel mensen in Nederland die deze groep willen helpen, omdat ze begrijpen dat ze hier willen blijven", ziet Taheri. "Omdat ze hier familie hebben, of omdat de landen waar ze naar terug moeten veel slechtere omstandigheden hebben."

Organisaties helpen 'Dubliners'

EenVandaag sprak meerdere kerkelijke organisaties die deze 'Dubliners' helpen. Geen van de organisaties wil hiermee in de publiciteit treden. Ze geven aan kwetsbare asielzoekers te helpen om die 18 maanden door te komen, en zo te voorkomen dat ze op straat moeten zwerven.

De gemeente Amsterdam helpt een deel van deze groep asielzoekers in hun opvang voor ongedocumenteerden. "We willen voorkomen dat kwetsbare mensen op straat moeten slapen, want dat is het alternatief", zegt verantwoordelijk wethouder Rutger Groot Wassink. "Dat vinden wij voor die mensen onwenselijk, en het zorgt uiteindelijk voor meer overlast voor de stad."

Drie jaar ook overbruggen

Groot Wassink maakt zich zorgen over de nieuwe regels die volgend jaar zomer van kracht gaan. Dan wordt de termijn voordat een Dublinclaim vervalt 3 jaar in plaats van 18 maanden. "Dat zal betekenen dat mensen nog langer in de illegaliteit moeten leven, met alle gevolgen van dien. Wij zien als gemeente in de praktijk wat het gevolg is van regels die niet goed werken."

Asieladvocaat Taheri maakt zich er geen zorgen over dat asielzoekers die hier willen blijven met een Dublinclaim die 3 jaar niet zullen weten te overbruggen. "Er zijn hele Facebookgroepen waarin mensen in het geheim mensen tijdelijk opvangen. Het zal misschien net wat lastiger worden, maar mensen laten zich niet zo gemakkelijk afschrikken als ze duidelijk hun toekomst in Nederland voor zich zien."

De teelt van lelies op landbouwgrond in het Gelderse Lochem veroorzaakt grote onrust. Bewoners zijn bang dat de bestrijdingsmiddelen die daarbij gebruikt worden, schadelijk zijn voor hun gezondheid. Omwonenden hopen dat de teelt verboden wordt.