meer NPO start

Schiphol moest tientallen jaren lang vooral groeien en nu ineens krimpen: dit is waarom

Schiphol moest tientallen jaren lang vooral groeien en nu ineens krimpen: dit is waarom
Drukte op Schiphol
Bron: ANP

Na tientallen jaren groei, moet Schiphol krimpen naar 440.000 starts en landingen per jaar. Naar verwachting beslist het kabinet dat vandaag. Zes vragen over dit besluit aan onderzoeksjournalist Jan Salden van EenVandaag, die het dossier al jaren volgt.

1. Waarom is krimp van Schiphol opeens nodig?

"Het is nog maar 3 jaar geleden dat toenmalig minister van Infrastructuur en Waterstaat Cora van Nieuwenhuizen het licht op groen zette voor verdere groei van Schiphol. De nationale luchthaven zou 40.000 extra starts en landingen mogen gaan uitvoeren, bovenop het plafond van 500.000."

"Dat de wereld er nu opeens heel anders uitziet voor Schiphol heeft twee belangrijke oorzaken: geluidsoverlast en stikstof. Die hangen ook nog eens nauw met elkaar samen."

2. Wat hebben geluid en stikstof dan met elkaar te maken?

"Al jarenlang worden de geluidsnormen rond Schiphol overschreden. De luchtvaartinspectie ILT gedoogde die overtredingen, omdat ze maar tijdelijk waren. De geldende geluidsnormen zouden komen te vervallen en plaatsmaken voor een nieuwe regels en afspraken over het beperken van geluidshinder."

"Maar die nieuwe regels, waar al sinds 2015 aan wordt gewerkt, zijn nog altijd niet wettelijk vastgelegd. Om dat te kunnen doen moet Schiphol eerst een natuurvergunning hebben, voor onder meer de stikstofuitstoot. 3 jaar geleden onthulden we al dat Schiphol die niet heeft. En hoewel de luchthaven inmiddels wel een vergunning heeft aangevraagd, loopt die procedure nog steeds. Zolang de vergunning er niet is, kunnen de nieuwe geluidsregels niet worden ingevoerd."

Bekijk ook

3. Waarom is dat ineens een probleem voor Schiphol?

"Omdat er meerdere rechtszaken dreigen. Zo proberen omwonenden via een juridische procedure het gedogen te laten stoppen. Eind vorig jaar waarschuwde de inspectie dat de kans groot is dat de minister die zaak gaat verliezen. Dan zal de toezichthouder de oude normen weer moeten handhaven. Binnen die normen is maar ruimte voor tussen de 420.000 en 450.000 starts en landingen, berekende inspectie ILT."

Maar ook stikstof is een beperking. Volgens berekeningen kan de luchthaven alleen 500.000 starts en landingen afwikkelen als er zeer ingrijpende maatregelen worden genomen. Denk aan de opkoop van boeren of het verlagen van de snelheid op snelwegen rond Schiphol naar 80 kilometer per uur. Gebeurt dat niet, dan zou Schiphol terug moeten naar 460.000, blijkt uit berekeningen die circuleren binnen het kabinet. Voor veel bewoners- en milieuorganisaties is ook dat trouwens niet genoeg: zij willen Schiphol dwingen tot een krimp naar tussen de 275.000 en 350.000 vluchten. Als het moet via de rechter."

Graphic Schiphol
Bron: EenVandaag

4. Wie bepaalt welke vluchten weg moeten?

"Daarvoor bestaat een zogeheten 'slotcoördinator': een onafhankelijke instantie die gaat over de verdeling van start- en landingsrechten. Op dit moment loopt de coördinator zich al min of meer warm voor de klus die hem staat te wachten: ook deze zomer worden natuurlijk vluchten geschrapt, omdat Schiphol door personeelstekorten de reizigersstroom niet aan kan."

"Luchtvaartmaatschappijen moeten naar evenredigheid 'slots' inleveren. De verwachting is dat dit ook bij structurele krimp zal worden toegepast. KLM zal in dat geval naar verhouding het hardst worden geraakt, ook al zou het kabinet de eigen maatschappij het liefst willen beschermen. Emeritus hoogleraar luchtvaartrecht Pablo Mendes de Leon voorspelt dat Brussel er scherp op zal toezien dat er niet wordt gediscrimineerd."

Bekijk ook

5. Gaan luchtvaartmaatschappijen dit zomaar pikken?

"Dat is niet de verwachting. Maatschappijen dreigen deze zomer al met claims om de vluchten die ze, eenmalig, moeten opgeven op Schiphol. Wanneer ze definitief slots moeten inleveren, zullen ze daar waarschijnlijk ook voor gecompenseerd willen worden, denkt Mendes de Leon. Dat kan in de papieren gaan lopen: in Londen, waar slothandel is toegestaan, gaan slots voor soms tientallen miljoenen over tafel."

Hoe het gaat aflopen, vragen we Mendes de Leon zelf: "Dit is een keerpunt. We hebben het altijd gehad over groei, en daar zijn de regels ook op gemaakt. Binnen Europa geldt er vrij verkeer. " Volgens Mendes de Leon staan de Europese regels alleen tijdelijke krimp toe, tot een termijn van maximaal drie jaar en moet dat daarna geëvalueerd worden. Hij denk dat het voor het kabinet nog niet eenvoudig wordt Brussel mee te krijgen.

"De Europese Commissie weegt het milieu mee, maar is ook scherp op vrije markttoegang. In Frankrijk willen ze bijvoorbeeld de vluchten van minder dan 2,5 uur van en naar Parijs schrappen. Maar Brussel gaat daar niet zomaar in mee en doet al een half jaar diepgaand onderzoek. Ze kijken bijvoorbeeld of er alternatieven zijn, bijvoorbeeld in de vorm van hoge snelheidstreinen. Die zijn er in Frankrijk meer dan in Nederland."

Andere vragen waar volgens Mendes de Leon duidelijkheid over zal moeten komen zijn: van wie zijn de 'slots'? Van de luchthaven of van de vliegmaatschappijen? En wie zal eventuele claims moeten betalen? "Hier zijn nog nooit rechtszaken over gevoerd, dus het is amper te voorspellen hoe dit gaat aflopen. Maar de kans is groot dat het ministerie dan zal worden aangesproken."

6. En betekent dit nog iets voor Lelystad Airport?

"Het besluit over Schiphol staat in principe los van de opening van Lelystad. Maar voor dat vliegveld hangt opnieuw uitstel in de lucht. Het kabinet zou een besluit over opening met twee jaar voor zich uit willen schuiven. Ook voor Lelystad zal nog een oplossing gevonden moeten worden voor het stikstofprobleem: net zo goed als 'grote broer' Schiphol heeft het geen natuurvergunning."

"Het uitstel zou voor Lelystad Airport, dat inmiddels meer dan 200 miljoen euro heeft gekost, al voor de vijfde keer uitstel betekenen. Het vliegveld zou al in 2018 in gebruik worden genomen, maar dat liep vertraging op vanwege onder meer fouten in geluids- en stikstofberekeningen. Actiegroepen zien het vliegveld nog steeds liever helemaal niet open gaan."

Bekijk hier de reportage over dit onderwerp

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

EU moet demonstranten in Servië meer steunen, zegt historicus: 'Anders kans dat rechtsstaat verder afbrokkelt'

EU moet demonstranten in Servië meer steunen, zegt historicus: 'Anders kans dat rechtsstaat verder afbrokkelt'
Tienduizenden Serviërs gingen zaterdag de straat op in Belgrado
Bron: ANP/AFP

Al maanden wordt in Servië gedemonstreerd tegen de regering van president Vučić. Ook vandaag gingen tienduizenden mensen de straat op in hoofdstad Belgrado. Intussen houdt Europa zich op de vlakte.

De betogers, onder wie studenten, boeren, veteranen en werknemers, vinden dat de rechts-populistische president Aleksandar Vučić moet aftreden vanwege corruptie en zijn innige band met Rusland.

Treinstation ingestort

De demonstraties begonnen afgelopen november, toen de net verbouwde overkapping van een treinstation in de stad Novi Sad instortte. Daarbij vielen vijftien doden. De overheid moet daar verantwoordelijkheid voor nemen, zeggen de demonstranten.

Toch denkt de autoritaire Vučić er niet over om op te stappen. Hij doet er juist alles aan om zijn positie te behouden. Terwijl de demonstranten vreedzaam protesteren, probeert de regering ze te provoceren en zo geweld uit te lokken, vertelt Balkan-historicus Geert Luteijn.

'Corruptie gaat ver'

"De corruptie van Vučićs regering gaat echt heel ver", zegt Luteijn. "Mensen die bij de overheid werkten toen er in 2023 verkiezingen waren, kregen bijvoorbeeld te horen dat ze ontslagen zouden worden als ze niet op Vučić zouden stemmen." Hij heeft de verkiezingen vervalst, vertelt de historicus.

"En als je wil werken bij een overheidsorganisatie, wordt van je verwacht dat je iets doet voor de partij van de president, de conservatieve SNS." Het overheidsapparaat in Servië is niet onafhankelijk, maar wordt gedomineerd door Vučić en zijn partij, vertelt Luteijn.

Bekijk ook

'Protesten ongekend'

De huidige protesten zijn ongekend groot, zegt de historicus. "Er wordt geschat dat sinds november zo'n 2 miljoen Serviërs hebben deelgenomen aan een protest."

Hoewel er al eerder flink gedemonstreerd werd in het land, zoals in 2.000 toen protesten tot het aftreden van de voormalig president Slobodan Milošević leidden, gingen nooit zoveel mensen tegelijk de straat op. De kans dat er uiteindelijk iets verandert is dan ook groot, denkt Luteijn.

Afzetten niet makkelijk

"De vraag is alleen wanneer en hoe." Vučić afzetten zal nog niet zo makkelijk zijn. "Hij zou nieuwe verkiezingen kunnen uitschrijven en die opnieuw kunnen manipuleren, waardoor de oppositie weer geen kans krijgt." Een goed georganiseerde oppositie is er ook niet, volgens Luteijn.

"Daarnaast krijgt Vučić nog altijd veel steun vanuit het buitenland, ook van de Europese Unie. Servië zit in een vergevorderde toetredingsprocedure tot de EU. Die had allang stilgelegd moeten worden, gezien de ondemocratische manier waarop de regering te werk gaat."

Steun van de EU

Vučić voelt zich gesteund door de EU, die geen afstand neemt. Terwijl de Unie juist meer steun zou moeten uitspreken voor de demonstranten, vindt Luteijn. "Het is overigens niet zo dat dat helemaal niet gebeurt, maar de EU heeft het probleem dat ze niet met één mond spreekt als het om dit soort thema's gaat."

"Er zijn wel Europarlementariërs die kritische vragen hebben gesteld over de huidige situatie in Servië. Tegelijk oefent de Europese Commissie geen druk uit op de regering van het land om te veranderen."

Bekijk ook

Economische belangen

Dit heeft te maken met economische belangen, vermoedt Luteijn. Hij wijst op een lithiumdeal die recent werd gesloten toen de Duitse bondskanselier Olaf Scholz op bezoek was in Belgrado. "Die deal werd bekrachtigd door een vertegenwoordiger van de Europese Commissie. Die lijkt dus graag zaken te doen met Vučić."

Servië is niet het enige land in de Balkan waar het onrustig is, zegt de historicus. "Veel van deze landen hebben autocratische leiders en die kijken met argusogen naar de huidige protesten. Denk aan Viktor Orbán, de minister-president van Hongarije. Hij is een bondgenoot van Vučić."

Tussenkop

De huidige protestbeweging in Servië komt op voor een democratische rechtsstaat, benadrukt Luteijn. "Dus als wij in Europa een functionerende rechtsstaat willen, dan moeten we ook zorgen dat in landen waar die onder druk staat, dat daar daadwerkelijk actie wordt ondernomen wanneer daar protest tegen is."

"We moeten naar die protesten luisteren. En als we dat nalaten, moeten we er rekening mee houden dat die rechtsstaat verder afbrokkelt in de komende jaren."

EU moet demonstranten in Servië meer steunen, zegt historicus

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Minder astma bij kinderen die in de natuur spelen: 'Richt schoolplein zo groen mogelijk in'

Astma en allergieën komen de laatste jaren steeds meer voor bij kinderen. Onderzoek uit Finland toont aan dat kinderen die regelmatig in de natuur zijn daar veel minder last hebben. Scholen en kinderdagverblijven kunnen daar een rol in spelen.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant