Het verbod op schijnzelfstandigheid wordt volgend jaar voor het eerst gehandhaafd. Dat er ingegrepen moest worden is duidelijk, maar er zijn grote twijfels over de gevolgen voor de zorgsector. "Mensen rennen weg door slecht werkgeverschap."

"Als dit echt gehandhaafd gaat worden, stevenen we af op een zorginfarct", voorspelt Rene Dongelmans. Hij is voorzitter van de Vereniging van Zelfstandig Ondernemers in de Zorg. Dongelmans is in het dagelijks leven psychiatrisch verpleegkundige, en zzp'er uit overtuiging.

Meer verdienen

Die overtuiging heeft met het geld te maken, maar ook met andere dingen. Na 28 jaar in loondienst kwam hij erachter dat hij veel minder verdiende dan zijn collega's die hetzelfde werk deden, maar zich als zelfstandige lieten inhuren.

Bovendien hadden die collega's de vrijheid om hun eigen werktijden te bepalen. Die dag werd Dongelmans ook zzp'er. Maar op 1 januari kan dat voorbij zijn. De wet ziet Dongelmans namelijk niet als een echte ondernemer, maar als een zogeheten schijnzelfstandige.

Hetzelfde werk

"De wet heeft maar twee smaken: je bent opdrachtnemer of je bent werknemer", legt hoogleraar arbeidsrecht Evert Verhulp uit. Hij vermoedt dat er zeker in de zorg een grote groep mensen gewoon werknemer is, maar zich verhuurt als ondernemer.

"Het zijn helemaal geen ondernemers, want ze moeten gewoon luisteren naar de baas, ze doen hetzelfde werk, in dezelfde uniformen, met dezelfde gereedschappen als collega's die in loondienst zijn."

Belastingvoordelen

Niemand weet precies hoeveel schijnzelfstandigen er zijn in Nederland, zelfs de minister niet. Er zijn in totaal ongeveer 1,8 miljoen mensen actief als zelfstandige in Nederland, waarvan naar schatting 250.000 in de zorgsector.

De ophef over zzp'ers die eigenlijk helemaal geen ondernemers zijn is al jaren groot. Zij maken gebruik van allerlei belastingvoordelen voor ondernemers, wat in de zorg betekent dat ze per jaar gemiddeld 10.000 euro netto meer verdienen dan collega's in loondienst. Onder meer omdat ze minder sociale premies af dragen. Dat bedrag is sinds 2015 echter gedaald, omdat de zelfstandigenaftrek is teruggeschroefd. Maar nog altijd houden zzp'ers netto meer over.

Ondemocratisch

"Schijnzelfstandigheid holt het collectieve systeem uit", zegt Verhulp. "Deze groep betaalt geen sociale lasten voor de Wet Inkomen en Arbeid (WIA), en spaart niet automatisch voor het eigen pensioen." Zo wordt de verzorgingsstaat duurder voor de rest, denkt Verhulp.

Als heel Nederland besluit het sociale stelsel af te schaffen vindt Verhulp dat prima. Maar nu is er volgens hem een groep van 15 tot 20 procent van de werkenden die zorgen dat het straks niet meer bestaat. De hoogleraar vindt dat 'ondemocratisch'.

Amerikaanse toestanden

Verhulp maakt zich zorgen over de toekomst van het sociale stelsel. "De meeste mensen denken: ik word niet oud, ik word niet ziek, ik kom niet onder de tram. Dus ik hoef me niet te verzekeren, ik hoef niet te sparen", zegt hij.

"Helaas klopt die gedachte niet. In Nederland lijken we meer en meer de voordelen van het collectieve systeem te vergeten. We gaan richting Amerikaanse toestanden, en ik verheug me daar niet op. Niets is zo naar als een samenleving met ouderen die niet meer kunnen werken, en dan maar in de goot belanden."

Weggezet als asociaal

Rene Dongelmans vindt het vervelend dat zzp'ers worden weggezet als uitvreters, zegt hij. "We worden geframed als asocialen, maar dat zijn we helemaal niet."

Hij gaat graag in gesprek over een betere manier voor zelfstandigen om bij te dragen aan het systeem. "Maar dwing ons niet in dienstverbanden die we niet willen", vraagt Dongelmans.

Gedwongen zelfstandig

Dongelmans stelt vast dat werkgevers in de zorg decennialang veel te lage lonen hebben betaald, en bovendien hun mensen hebben gedwongen met onwerkbare roosters te werken. Volgens hem hebben de managers mensen de zelfstandigheid in geduwd.

"Beleidsmakers werken niet in de zorg, maar aan de zorg. Zij maken de roosters en zitten zelf elke kerst, Pasen en Pinksteren thuis. Dat soort slecht werkgeverschap heeft ervoor gezorgd dat mensen zijn weggerend."

Terug in loondienst

Acht Rotterdamse zorginstellingen proberen grotere tekorten in de zorg te voorkomen door zzp'ers te verleiden om in loondienst te komen. Platform deRotterdamseZorg wil mensen flexibel laten kiezen waar en wanneer ze willen werken.

"We proberen mensen regie en autonomie te geven, omdat we weten dat ze daarom zelfstandige zijn geworden", zegt Robert Vossen, bestuurder van deRotterdamseZorg. Maar: tot nu toe heeft zich welgeteld één zzp'er gemeld bij het platform.

Onhoudbaar

"Dat komt omdat op dit moment het alternatief nog voorhanden is", vermoedt Vossen. Hij verwacht dat de belangstelling zal toenemen in de loop van 2025, als schijnzelfstandigheid niet meer mogelijk is. Maar op dit moment wachten veel zelfstandigen nog af wat de handhaving gaat brengen.

Dat er iets moet gebeuren, staat volgens Vossen vast. "Mensen in loondienst zien de financiële voordelen die hun directe collega's die zich zzp'er noemen genieten. Dat kan niet langer naast elkaar bestaan."

Hulpverleners zijn hard bezig overlevenden te redden in Myanmar na de aardbeving. Ook een Nederlands team met reddingshonden staat klaar om het land, dat midden in een burgeroorlog zit, te helpen. "Ter plaatsen zullen we zien met wie we gaan samenwerken."

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."