“Het lijkt erop dat de Saoediërs op de een of andere manier schuld gaan bekennen voor de dood van journalist Jamal Khashoggi. Er wordt intern een zondebok gezocht, waarbij de koninklijke familie, de koning en zijn zoon, buiten schot zullen blijven.” Dat zegt docent internationale betrekkingen Paul Aarts van de Universiteit van Amsterdam.

De prominente Saoedische journalist en criticus verdween op dinsdag 2 oktober toen hij huwelijkspapieren wilde ophalen bij het consulaat van zijn land in Istanbul. “De koning heeft misschien niet van de dood van Khashoggi geweten, maar zijn zoon Mohammad bin Salman zeker wel. Ik denk dat er heel weinig kan gebeuren zonder dat hij ervan op de hoogte is”, denkt Aarts. Mohammad is kroonprins en sinds 2015 minister van defensie van het land.

Turken mogen onderzoek doen

Vandaag werd bekend dat de Saoedische koning Salman een intern onderzoek heeft laten instellen naar de verdwijning. Turkse agenten mogen het consulaat op korte termijn betreden voor onderzoek.

“Het is goed nieuws dat Turkse agenten onderzoek mogen doen in het consulaat. Het is natuurlijk zeer de vraag of de onderzoekers nog iets kunnen aantreffen. Je mag aannemen dat als de Saoediërs die moord hebben gepleegd, dat ze hun sporen goed hebben uitgewist. Maar je weet nooit wat er nog mogelijk is,” zegt Aarts.

‘Familie buiten schot houden’

“Het is kijken in een kristallen bol, want we weten het nog niet zeker. Waarschijnlijk wordt er ergens een geschikte kandidaat gevonden om te offeren. Misschien een prins van minder statuur”, vertelt Aarts. “Maar waarschijnlijker is dat iemand hoog in het apparaat van de veiligheidsdiensten hiervoor aansprakelijk wordt gesteld.”

“Die wordt dan geofferd, om de koninklijke familie zelf buiten schot te houden. Dit nieuws van vanochtend zou daarbij passen”, legt Aarts uit.

Gebaar naar de buitenwereld

Op de vraag wat voor straf die persoon dan kan krijgen, zegt Aarts: “Die vraag is veel te vroeg. Zo ver zijn we nog lang niet. Maar Saoedi Arabië zal een gebaar naar de buitenwereld willen maken. Er zal wel ergens een pittige straf volgen, als dit traject gevolgd gaat worden. Want dat weten we nog niet zeker,” zegt Aarts.

“Het hangt er ook vanaf of de druk uit de Verenigde Staten verder wordt opgevoerd. Wat Trump gaat doen, wat er in het congres gebeurt en of de rest van de wereld de druk gaat opvoeren. En niet in de laatste plaats: wat de Turken gaan doen.”

Relatie tussen Saoedi Arabië en Turkije

“Het is heel spannend hoe de Turkse overheid zich gaat opstellen. De relatie tussen de twee landen is heel slecht. Aan de andere kant hebben de Turken de Saoediërs ook wel nodig, omdat de Saoedische economische belangen in Turkije vrij groot zijn,” legt Aarts uit.

“De Turken kunnen niet al te zeer op de lange tenen van de Saoediërs staan. Daarom vermoed ik ook dat er een soort deal in de maak is tussen Turkije en Saoedi Arabië. Maar ook dit is giswerk.”

Eigen invulling aan opdracht

“Misschien is er een opdracht gegeven tot: we moeten Khashoggi de mond snoeren. Die opdracht is gekomen uit de hoogste kringen, dat kan haast niet anders. Vervolgens is dat de kanalen in gegaan van de veiligheidsdiensten. Daar is iemand met deze opdracht aan de haal gegaan, en heeft het zijn eigen invulling aan gegeven,” speculeert Aarts.

“Dat is natuurlijk totaal uit de hand gelopen. Die persoon zou wel eens kunnen gaan hangen. Maar het maar een theorie, we weten het niet zeker. Misschien gaat het ook een totaal andere kant op. Ik sta open voor alle verassingen die mogelijk zijn.”

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het democratisch stelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."

Moeten we de kleinere gasvelden in Nederland wel of niet verder aanboren nu Amerika zich steeds meer afkeert tegen Europa? Volgens de industrie is er geen twijfel mogelijk, maar milieubewegingen zijn fel tegen gaswinning onder de Noordzee en op land.

Nederland wil sinds de oorlog in Oekraïne niet meer afhankelijk van Rusland zijn voor gas. Voor de import werd steeds meer vertrouwd op de VS. Maar door de America-first houding van president Trump is de vraag nu of Nederland zelf meer gas in eigen land moet gaan winnen.

Afhankelijkheid gas

Volgens de voorzitter van belangenbehartiger voor olie- en gasbedrijven Element NL, Gerda Verburg, kunnen we niet anders: Nederland moet het eigen gas in de kleine gasvelden verspreid door ons land gaan winnen. "We kunnen voorlopig nog helemaal niet van het gas af."

"Nederland is op dit moment voor 38 procent zelfvoorzienend," vult hoogleraar energie aan de TU Eindhoven David Smeulders aan. Nederland leunt nu voor meer dan een derde op gas uit eigen bodem. En dat moet blijven groeien. "Als we nu geen nieuwe investeringen doen en geen vergunningsprocedures opstarten, dan vergroten we onze afhankelijkheid van landen als Noorwegen, Qatar en Amerika." Zonder maatregelen zal de gasproductie namelijk in 2035 stoppen.

'Strategisch denken'

Verburg beaamt dit. Ook zij vindt dus dat Nederland onafhankelijker moet worden. "Je moet strategisch kijken: van wie wil je afhankelijk zijn?"

"Het heeft ontzettend veel geld gekost om van Russisch gas af te komen. En nu zijn we voor de import erg afhankelijk van de Verenigde Staten", zegt ze.

Zo snel mogelijk afbouwen

"Natuurlijk is het zorgelijk wat er gebeurt in Amerika", zegt Greenpeace-directeur Andy Palmen over de politieke situatie in de VS. Maar, meer gaan pompen in eigen land is volgens hem niet de oplossing. "Je moet juist zo snel mogelijk gaan afbouwen en niet dat kleine beetje gas dat uit de Nederlandse grond komt nog halen."

"Het echte antwoord is isoleren, van het gas af", vindt Palmen. Ook zegt hij dat we moeten oppassen met terugvallen in 'oude reflexen'. "Niemand beweert dat het vandaag of morgen moet, maar het moet wel zo snel mogelijk."

Gaswinning

Smeulders is het deels eens met de uitspraken van de Greenpeace-directeur. "Het beste is natuurlijk om helemaal geen aardgas meer te verbranden. Maar we hebben nog tot 2045 gas nodig, op zijn minst. De vraag is dan: haal je het uit je eigen velden of ga je het inkopen in een land ver weg?"

De vraag stellen, is hem beantwoorden. "Als wij het in onze eigen velden 'offshore' oppompen, is het vijf keer minder vervuilend, onshore zelfs tien keer. Simpelweg omdat LNG uit landen als Qatar en Amerika aangevoerd moet worden. Dat kost veel energie, het is een significant aandeel CO2-uitstoot."

Eigen gas schoner?

Ook is volgens Verburg ons eigen gas schoner dan LNG, geïmporteerd gas. "Dat moet namelijk getransporteerd worden en dat is erg vervuilend. Maar ook de productie ervan." Ze zegt dat het oppompen van eigen gas juist kan bijdragen aan het halen van de gestelde klimaatdoelen.

"Het klimaatakkoord moet wereldwijd gehaald worden, daar kan je best zorgen over hebben. Het betekent alleen maar dat je je mouwen moet opstropen en er harder aan moet werken. Nou, wij zijn daartoe bereid."

'Een vals frame'

Hoewel Palmen niet ontkent dat eigen gas schoner is, is het niet het minst vervuilend. "Dat is is wel echt een vals frame. Als je kijkt naar het gas dat we uit Noorwegen halen, dan is ons eigen gas meer vervuilend."

Het is daarom volgens hem geen valide argument, ook wegens de klimaatdoelen die gesteld zijn in Parijs. "Ga niet door met die gasverslaving. We halen onze eigen doelen al niet, dus minister Hermans moet echt aan de bak en gaan afbouwen."

Goed voor de schatkist

Een ander belangrijk punt dat wordt aangemerkt voor het oppompen van eigen gas, is dat het onze eigen economie zou stimuleren. "Van elke euro die je hier investeert, gaat 70 procent naar de eigen schatkist", zegt Verburg.

"Als je alles moet importeren heb je iedere keer de kosten en loopt er niets in de schatkist." Ook denkt ze dat het de energierekening van de consument kan helpen. "Want dan zou de staat miljarden extra inkomsten hebben."

'Onzin'

"Dat is echt onzin", zegt Palmen stellig. "Het gaat alleen maar naar aandeelhouders van gasbedrijven."

Het geld dat we volgens Verburg kunnen winnen met oppompen in eigen land stelt niet veel voor volgens Palmen. "Het is niet voldoende om onze economie te laten draaien."

Een marathon, geen sprint

Ook Smeulders nuanceert de effecten op de energierekening. "De prijs zal echt niet veranderen, dat wordt op de wereldmarkt bepaald." Toch zegt hij ook: Nederlands gas levert de staatskas miljarden euro's aan inkomsten op.

Om die reden vindt de hoogleraar het verstandig nieuwe velden aan te boren. De milieuschade is volgens Smeulders bovendien beperkt. "Verduurzamen is een marathon en geen sprint, je moet dat zo verstandig mogelijk doen."

Prioriteiten stellen

Maar Greenpeace-directeur Palmen blijft inzetten op de energietransitie. Het is een kwestie van prioriteiten, zegt hij.

"De overheid moet bepalen wat de prioriteit heeft. We moeten echt die energietransitie versnellen, en niet elke keer een excuus zoeken om toch maar weer door te blijven gaan."

Betrokkenheid van de staat

Morgen debatteert de Kamer over toekomstige plannen rondom het inzetten van meer kleine gasvelden. Wat er ook gebeurt, volgens Smeulders is het in elk geval belangrijk dat de staat betrokken blijft bij winningen.

"Ik denk dat het belangrijk is dat de overheid een signaal afgeeft dat het prioriteit heeft. Het is belangrijk dat de Nederlandse staat betrokken blijft, en niet zo dat allerlei bedrijven met ons gas aan de haal gaat."