Rechters leggen vaker tbs op sinds moord Anne Faber, ook als verdachten niet meewerken aan onderzoek: zo zit dat

Hoewel verdachten van ernstige misdrijven steeds vaker weigeren mee te werken aan een persoonlijkheidsonderzoek in het Pieter Baan Centrum, leggen rechters meer tbs op. Dat blijkt uit cijfers die EenVandaag opvroeg.

Het aantal tbs-opleggingen is in 5 jaar met bijna 60 procent toegenomen. Sinds de zaak-Anne Faber, in het najaar van 2017, is het gestegen van 207 opleggingen tot 328 afgelopen jaar.

'Falende rechtsgang'

In een eerdere zaak had het Hof Michael P. tbs willen opleggen, maar deed dit niet omdat P. had geweigerd mee te werken aan een persoonlijkheidsonderzoek in het Pieter Baan Centrum.

Anne's vader noemde de dood van zijn dochter het gevolg van de 'falende rechtsgang'. Had P. tbs gehad, dan had Anne nog geleefd, zei hij.

'Stof tot nadenken'

Strafrechter Anja van Holten begrijpt 'heel goed' dat de vader van Anne het zo voelde. De zaak-Faber gaf de rechtspraak 'stof tot nadenken', zegt de rechter die verbonden is aan de rechtbank Overijssel.

Zelf behandelt ze ook veel tbs-zaken. Tbs noemt ze 'de meest volledige en mooie behandeling die ons land kent'. "Het zijn ontzettend goede klinieken met heel veel goede mensen die hele bijzondere dingen kunnen bereiken."

Kennisvergroting

De rechterlijke macht trok zich de kritiek van de samenleving na de moord op Anne Faber aan. "Er is wel wat gebeurd in onze organisatie", zegt Van Holten.

Zo volgde er een wetenschappelijk onderzoek naar of er genoeg kennis was onder rechters en officieren van justitie wanneer ze wel of geen tbs konden opleggen. Dat leidde tot kennisvergroting, zegt de rechter.

'Niet voor bangeriken'

Dat rechters meer tbs zijn gaan opleggen is volgens Van Holten een combinatie van factoren. Maar de zaak van Anne Faber heeft zeker invloed gehad. De beveiliging van de samenleving is meer op de voorgrond gekomen, zegt ze. En ook is hun verantwoordelijkheid meer doorgedrongen tot de rechters.

Dat wil niet zeggen dat er angst is onder rechters om een verkeerde inschatting te geven, voegt ze toe. "Angst is een gek woord, rechtspraak is niet voor bangeriken", zegt ze. "Je moet beslissen wat op dat moment de meest adequate beslissing is met de gegevens die je op dat moment hebt. We zijn ons wel bewuster van de risico's voor de samenleving."

Veiligheid van de samenleving

"Hoe langer je in dit werk zit, hoe makkelijker je kunt inzoomen op scenario's die denkbaar zijn", vertelt de strafrechter. "Wij kunnen niet iedereen tbs opleggen uit angst dat iemand opnieuw een strafbaar feit pleegt", zegt ze. Maar ze leggen tbs niet op voor de zekerheid, legt Van Holten uit.

Er zijn ook mensen waarbij je van tevoren niet weet of het wat gaat worden met de behandeling, zegt Van Holten. "Dan is daar twijfel over, maar dan vraagt de veiligheid van de samenleving er toch om."

Stijgend aantal weigeraars

Van personen die verdacht worden van een ernstig misdrijf kan de rechter opdracht geven tot een persoonlijkheidsonderzoek in het Pieter Baan Centrum (PBC). Het aantal verdachten dat weigert mee te werken aan een onderzoek in het PBC is de laatste jaren gestegen. Dat ging van 34 procent in 2018 naar 40 procent afgelopen jaar, bleek uit cijfers het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie.

"Als mensen weigeren en er weinig informatie is over hun ziektebeelden, is dat voor rechters wel lastig", zegt ze. De rechter moet een stoornis vaststellen om tbs op te leggen, maar heeft een persoonlijkheidsonderzoek uit het Pieter Baan Centrum niet perse nodig. Dat is na de zaak-Faber veranderd, denkt Van Holten. "Er is nu het besef bij rechters dat je dan toch tbs kunt opleggen."

Zelf informatie opvragen

De rechter kan zelf informatie gaan opvragen. "Je moet zelf actief nadenken wat er benut kan worden", vertelt Van Holten. "Oude rapporten of andere informatie. Dat kan met beschrijvingen van gedrag of de bizarheid van een delict zijn. Soms is het een optelsom van dat soort punten."

Tbs blijft onpopulair, zegt ze. Zij vermoedt dat dit komt doordat onduidelijk is wanneer het eindigt.

'Als het nodig is, is het nodig'

Nu er meer tbs opgelegd is, loopt het systeem wel vast. "Er staan 118 mensen op de wachtlijst voor een plek in de kliniek. Dat is echt heel erg veel", zegt Van Holten. Dat zou niet moeten mogen. "Je moet zorgen dat er voldoende plek is."

"Maar", benadrukt ze, "wij leggen alleen tbs op als het echt nodig is, ook voor de samenleving. Wij trekken ons niet aan van het aantal bedden. Als het nodig is, is het nodig."