Rechter oordeelt over schadevergoeding die honderden nabestaanden MH17 eisen van verdachten: dit moet je weten

Wanneer de rechtbank komende week uitspraak doet in de MH17-strafzaak, beslist het ook over het toekennen van een schadevergoeding aan honderden nabestaanden. "Zo'n vergoeding staat eigenlijk symbool voor erkenning."

Toen op 17 juli 2014 rampvlucht MH17 werd neergehaald, kwamen alle 298 inzittenden van het vliegtuig om het leven. Ze lieten een nog veel grotere groep nabestaanden achter. Veel van hen deden tijdens het proces een beroep op een schadevergoeding, waarover de rechter binnenkort oordeelt. Maar hoe werkt dat eigenlijk? En wie moet er betalen als de verdachten dit niet doen? Vijf vragen over de schadevergoedingsmaatregel in het MH17-proces.

1. Waarom is het voor nabestaanden belangrijk dat er na al die tijd een uitspraak komt?

Juist in deze zaak is het belangrijk, legt advocaat Arlette Schijns uit. Ze staat een grote groep nabestaanden bij in de zaak. "Omdat er zoveel onwaarheden zijn verteld door de Russische federatie, willen ze dat een rechter een oordeel velt over de feiten. Het allerbelangrijkste is het vaststellen van de waarheid en de verantwoordelijkheid."

Naast de schuldvraag, zal de rechter ook bepalen of de gevorderde schadevergoedingen door de verdachten betaald moeten worden, of dat er vanwege de complexiteit van de zaak toch nog een andere rechter naar moet kijken. In de ideale wereld zouden de vier verdachten er ook zijn. "Maar de nabestaanden beseffen goed dat dit onder de huidige omstandigheden niet realistisch is", zegt Schijns.

2. Wie konden er een beroep doen op een schadevergoeding?

Nabestaanden die direct getroffen zijn door het neerhalen van vlucht MH17 konden een vordering tot schadevergoeding indienen. Denk aan kinderen die hun ouders plotsklaps verloren, vaders en moeders die hun kinderen kwijtraakten of partners van mensen die nooit meer terugkwamen. Een groep van 301 personen diende bij de rechtbank een verzoek in tot schadevergoeding.

"Dat maak je niet zo vaak mee in strafzaken", zegt Alwin Dam, de speciale 'nabestaanden-officier van justitie' van het Openbaar Ministerie (OM). Niet alle nabestaanden hebben overigens recht op een schadevergoeding: broers en zussen vallen erbuiten. Pijnlijk, vindt advocaat Schijns.

3. Hoe wordt de hoogte van de schadevergoeding bepaald?

Bij het vaststellen van de schadevergoeding wordt gekeken naar het Oekraïens recht. "Simpel gezegd komt het er op neer dat als de schade zich heeft voorgedaan in een ander land dan Nederland, het recht van dat land waar de schade is veroorzaakt van kracht is", legt advocaat Schijns uit.

"Dat gaat alleen over dit deel van de zaak." De rest van de zaak valt wel onder het Nederlands strafrecht. Om de vorderingen overzichtelijk te houden hebben de advocaten van de nabestaanden drie verschillende categorieën vastgesteld: 40.000, 45.000 en 50.000 euro.

4. Waarom is het voor nabestaanden belangrijk dat zij een schadevergoeding krijgen?

De schadevergoeding staat eigenlijk vooral symbool voor erkenning, zegt advocaat Schijns. "Het is een belangrijke manier om het leed dat hen aan is gedaan, te erkennen. Je moet je voorstellen dat deze mensen nog nooit van de verdachten een excuus hebben gehad, niemand heeft verantwoordelijkheid genomen. Zo'n vergoeding is een symbool daarvan."

Officier van justitie Dam: "Bij die immateriële schadevergoeding zie je toch dat mensen zeggen: mijn leven is zo compleet veranderd door het gedrag van de verdachten, dat ik daarvoor een vergoeding wil hebben."

5. De verdachten zijn niet komen opdagen, er zit niemand vast. Wie betaalt de schadevergoeding dan?

Deze zaak is niet anders dan een andere strafzaak die draait om een geweldsmisdrijf. Primair draait de dader voor de kosten op, vertelt advocaat Schijns. "En als hij het niet kan, is de Nederlandse overheid het vangnet." De voorschotregeling voorziet erin dat een slachtoffer of nabestaanden na acht maanden het bedrag krijgt via de staat. "De overheid probeert dat normaal gesproken te verhalen op een dader."

Zo werd enkele jaren geleden een recordbedrag van 2,8 miljoen euro toegewezen aan een Amerikaans slachtoffer van een steekpartij op Amsterdam CS. Wanneer de vorderingen in de MH17-zaak worden toegewezen zal het om een veelvoud hiervan gaan. Dit zal pas uitgekeerd worden wanneer de uitspraak onherroepelijk is.