Spanningen en depressieve gevoelens: bijna de helft van de jongeren tussen de 16 en 24 jaar heeft sinds mei 2020 toenemende psychische problemen. Hoogleraar Eveline Crone onderzoekt deze groep en pleit voor een nieuwe aanpak. "De cijfers zijn alarmerend."

Hulp aan deze groep jongeren was vóór corona al problematisch, maar de grote toename van psychische problemen sinds mei 2020 maakt de situatie flink ernstiger, zegt Eveline Crone, hoogleraar Development Neuroscience in Society aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, naar aanleiding van onderzoek dat ze deed. Er is nu meer geld, maar dat verdwijnt volgens haar in een 'dysfunctioneel systeem'. "Er wordt nog te weinig gepraat met de partijen die erbij betrokken zijn.

Klachten nemen toe

Het gaat overduidelijk om een grote toename ten opzichte van voor corona, benadrukt Crone. "Normaal gesproken zag je dat in deze groep 10 tot 15 procent psychische klachten ontwikkelde, nu is dat bijna 50 procent."

Een verrassend resultaat van het onderzoek, is dat de klachten sinds mei 2020 alleen maar toenamen. "Je zou verwachten dat de spanning en depressieve gevoelens in het begin van de coronacrisis sterker waren dan in mei 2021. Er was toen al veel meer vooruitzicht, maar wat we zien is dat de klachten alleen maar toenemen."

Bron: Eigen foto

Alarmerende aantallen

"Je ziet sowieso altijd in de leeftijd van 16 tot 24 jaar dat mensen vaker last hebben van sombere gevoelens", vertelt Eveline Crone. "Die dip is bekend en die zien we ook buiten de pandemie. Maar nu zien we zoveel hogere aantallen dat de cijfers alarmerend zijn."

"De toename zit 'm in een grote groep mensen die normaal geen psychische klachten zou krijgen. Je hebt dus niet alleen sterkere klachten en problemen, er is een hele groep bijgekomen die we anders niet hadden gezien. Deze mensen kregen door de onzekerheid van corona toch mentale klachten."

Behoeften jongeren onderdrukt

Jongeren hebben grofweg drie behoeften, legt Crone uit. Ze willen meer risico's zoeken om zich te ontwikkelen en ervaringen op te doen, ze willen meer en diepere vriendschappen en ze hebben een sterke drang ertoe te doen.

"Alledrie werden door de coronacrisis en de maatregelen compleet onderdrukt", vertelt ze. "Juist dat veroorzaakte die gevoelens van spanning en depressie."

GGZ zakt door de voegen

Veel jongeren kunnen niet de hulp vinden die ze nodig hebben en waar ze recht op hebben. "Jeugdwerkers trekken al jaren aan de bel en zijn niet gehoord. Het is een ontwikkeling die werd ingezet toen de hulpverlening naar de gemeentes ging, in plaats van een landelijk systeem."

"Blijkbaar is er een crisis nodig om te zien wat daar de impact van was. Dat is de verdienste van de coronacrisis: er is nu veel meer aandacht voor."

Praten mét de jongeren

Crone pleit voor participatie: het lijkt haar het beste om met jongeren om de tafel te zitten. Het probleem van het beleid is volgens haar dat het teveel van boven naar beneden is bedacht.

"Er word te weinig gepraat met de partijen die erbij betrokken zijn", licht ze toe. "Het is een cultuur. Er is in de ministeries zeker welwillendheid, maar je ziet vaak dat er na een praatsessie met jongeren niet wordt teruggekoppeld. Dat kan beter."

Oplossingen

Crone pleit dan ook voor een aanpak die in een driehoek tot stand komt. Burgerparticipatie, wetenschap en beleidsmakers. Mensen die met de ggz te maken hebben, praten zo over de behoeften. De wetenschap onderbouwt dan met onderzoek wat er nodig is en de beleidsmakers kijken op hun plaats naar hoe het kan worden georganiseerd.

"Het is tijd voor een betere aanpak, in die driehoek zit een nieuwe manier van werken waar ik ook mee bezig ben. Je zag in het begin van de crisis dat in een stad als Rotterdam ruim dertig projecten startten. Dat was een soort hagelschot-aanpak. Volkomen begrijpelijk, maar het is nu tijd voor een betere aanpak. De gemeente werkt daar nu gelukkig goed samen met de onderzoekers."

Groepen inspireren elkaar

"In de groep jongeren die ik onderzocht, zag je grofweg twee groepen. Enerzijds de jongeren die best veerkrachtig iets van de crisis probeerden te maken en merkten dat je daar ook nieuwe energie van kreeg en anderzijds een groep die dat minder had. Dat is niet aan die groep te wijten, dat was een gevolg van de spanningen en onzekerheden. Door depressieve en sombere gedachten hebben mensen ook echt minder kracht om zichzelf tot nieuwe activiteiten te zetten."

Crone stelt voor deze groepen met elkaar in aanraking te laten komen. Nu vinden ze elkaar niet, jongeren zitten namelijk ook in een levensfase waar ze zich veel met hun eigen omgeving bezighouden. Wat Crone wel ziet, is dat wanneer jongeren uit verschillende groepen elkaar inspireren en helpen, dat heel goed werkt.

Geld in disfunctioneel systeem

Recent stelde het demissionaire kabinet 613 miljoen euro beschikbaar aan gemeenten voor het oplossen van de acute problematiek in de jeugdzorg. "Dat er aandacht voor is, dat is hartstikke goed. Ik zie in andere landen dat dat niet zo is."

"Wat je wel ziet, is dat er nu geld wordt gepompt in een disfunctioneel systeem", legt ze uit. "Het is nu ook tijd om de mensen die in die sector werken, aan tafel te zetten en echte oplossingen te maken."

'Het gaat nu even niet oké'

"Door de corona crisis zijn we makkelijker over onze mentale gesteldheid gaan praten", ziet Crone als positieve ontwikkeling van de crisis.

"Voor de pandemie waren er steeds grotere problemen rondom bijvoorbeeld prestatiedruk. Het lijkt alsof je nu veel makkelijker even naar buiten eerlijk kan zijn. Het is minder gek om te zeggen dat het even niet oké gaat."

Zo'n 4 op de 10 deelnemers aan het EenVandaag Opiniepanel maken zich redelijk tot veel zorgen om hun pensioen. Want, vragen zij zich af, wat betekent het bijvoorbeeld voor hun pensioengeld als de beurskoersen kelderen? "Geen één-op-éénrelatie."

Het overhevelen van pensioenen naar het nieuwe pensioenstelsel is één van de grootste financiële operaties die ooit in Nederland werd uitgevoerd.

Zorgen over de toekomst

Door groeiende onzekerheid en instabiele beurzen nemen de zorgen toe. Leden van het EenVandaag Opiniepanel vragen zich af: 'Behoud ik mijn pensioen straks wel, en hoeveel blijft daarvan over?'

Dat geldt ook voor pensionado Peter van Vliet. Ruim 40 jaar bouwde hij pensioen op bij Radio Holland. Tot nu toe heeft hij geen klagen: afgelopen januari ontving hij nog een verhoging. Maar hij maakt zich ook zorgen over de toekomst. Van Vliet vraagt zich af of de hoogte van zijn pensioen straks nog wel vaststaat. Of dat het kan gaan schommelen.

Geen één-op-éénrelatie

Die zorgen zijn deels terecht, zegt Leontine Treur. Zij is senior-econoom bij RaboResearch en gespecialiseerd in pensioenen. "Pensioenfondsen beleggen. Dus als de beurs beweegt, dan merken pensioenfondsen daar wat van. Maar pensioenfondsen beleggen niet alleen in aandelen, ze hebben een gespreide portefeuille waar ook obligaties inzitten. Vastgoed dus."

Er is volgens Treur dus geen één-op-éénrelatie tussen schokken op de beurs en de hoogte van het pensioen. "Daarnaast heb je buffers en meer mogelijkheden om te zorgen dat een beursklap niet in één keer bij de pensioenuitkeringen terechtkomt."

Eigen pensioenpotje

En hoe zit dat dan straks als het nieuwe pensioenstelsel voor iedereen is ingegaan? In het oude systeem belooft een pensioenfonds hoeveel pensioen je later precies krijgt. Jij en je werkgever betalen hier iedere maand premie voor. Al dit geld gaat samen in één grote pot, het zogenaamde collectieve pensioenvermogen. Dit geld wordt geïnvesteerd, en met de opbrengst hiervan betaalt het pensioenfonds de pensioenen uit.

In het nieuwe systeem heeft iedereen een eigen pensioenpotje. Je pensioen staat niet meer vooraf vast, maar kan veranderen. Hoeveel pensioen je krijgt, hangt dan bijvoorbeeld af van hoe goed de beleggingen gaan, hoe hoog de rente is en hoe oud mensen gemiddeld worden. Daardoor kan je pensioen hoger of lager worden.

Beurs herstelt zich altijd weer

Treur benadrukt dat het nieuwe stelsel bedoeld is om meer rendement te behalen, zodat pensioenen beter mee kunnen groeien met de inflatie. En méér rendement betekent volgens haar soms óók méér risico.

Toch zal een enorme koersval op de beurs volgens Treur de pensioenen niet laten verdampen, omdat de beurs zich ook altijd weer herstelt. "Ook tijdens de covidpandemie en de dotcom-crisis is de beurs flink ingeklapt, maar daarna ook weer hersteld. En die grote schokken hebben gepensioneerden nooit gemerkt."

'Altijd goed rendement'

Ook volgens voorzitter Ger Jaarsma van de Pensioenfederatie hoeven we in het nieuwe systeem niet ineens lagere pensioenuitkeringen te verwachten, als het op de beurs tegenzit. Dit komt vooral door de manier waarop pensioenfondsen hun geld beleggen. "Het zijn langetermijnbeleggers. Wij kijken dus 20, 30, 40 jaar vooruit. Over eventuele schommelingen maken we ons daarom niet zo heel erg druk, omdat die in de tijd wel weer uitvlakken."

"In het nieuwe stelsel blijven wij op dezelfde manier beleggen als in het oude", legt Jaarsma uit. "En dat betekent dat we naast beleggen in aandelen, ook beleggen in obligaties, vastgoed en leningen. Door die risicospreiding maken wij voor de toekomst altijd een goed rendement."

Risico's delen

Toch is niet iedereen er gerust op. In de Tweede Kamer is NSC een van de partijen die zorgen heeft. Agnes Joseph is Kamerlid voor die partij en is bang dat mensen nu al vaste pensioenuitkeringen gewend zijn en dat dit met het nieuwe systeem minder zeker is.

Joseph: "Iedereen krijgt straks, afhankelijk van de leeftijd, een risicovoller of minder risicovol beleggingsbeleid. Er wordt nog wel een klein buffertje aangehouden om risico's te delen, maar dat is veel kleiner. En daarmee kun je natuurlijk veel minder risico's opvangen en delen met elkaar dan nu."

Het voortbestaan van tientallen hospices in Nederland wordt bedreigd. Zorgverzekeraars gaan een lagere vergoeding voor verpleging betalen en dat raakt de hospices. In Rotterdam is daarom al besloten de deuren van een hospice te sluiten.

Hospice De Vier Vogels - waar van oudsher 24 uur per dag verpleegkundige zorg beschikbaar is - stopt in juni. Verzekeraar Zilveren Kruis betaalt vanaf 1 april namelijk minder voor de inzet van verpleegkundigen en dat leidt ertoe dat het hospice niet meer genoeg verpleegkundigen heeft.

Lager tarief, minder zorg

"Een 'bijna-thuis-huis', zoals wij zijn, wordt gefinancierd met subsidie van het ministerie van Volksgezondheid. Daarnaast betalen bewoners een eigen bijdrage. We werken met vrijwilligers en verpleegkundigen van de Rotterdamse zorgorganisatie Laurens", legt bestuurslid Jos van Huut uit.

"De verzekeraar betaalt Laurens daarvoor een dagprijs en dat bedrag gaat per 1 april zozeer omlaag dat het inzetten van verpleegkundigen voor 24-uurs zorg minder wordt."

Een van de laatste bewoners

De afgelopen 25 jaar verzorgden de medewerkers van De Vier Vogels stervende patiënten in vier verschillende kamers. Liesbeth Looren de Jong bijvoorbeeld, die er onlangs overleed. Zij was daarmee een van de laatste bewoners.

Haar broer Louis zocht haar bijna dagelijks op. "Mijn zus is net geen 80 geworden, dat zou ze aanstaand weekend zijn geworden", vertelt hij.

'Uitkijken naar de dood'

"De afgelopen 2 jaar waren zwaar voor haar, door lichamelijke problemen", vertelt Looren de Jong over zijn zus, die afgelopen januari werd opgenomen in De Vier Vogels. "Het was een tamelijk dramatische keuze tussen een been-amputatie of naar het hospice. Ze koos voor het laatste, een keuze voor de dood."

"Ze is uit gaan kijken naar de dood in alle rust en alle vrede en is uiteindelijk overleden door euthanasie. "

Klein hospice

Dat De Vier Vogels een klein hospice is, speelt een rol bij de sluiting. Maar uiteindelijk zijn de lagere tarieven van de zorgverzekeraar doorslaggevend.

En De Vier Vogels is niet het enige bijna-thuis-huis in Nederland. Er zijn er ongeveer 120. VPTZ, de koepel voor vrijwilligersorganisaties in de palliatieve terminale zorg, en zorgprofessionals, verwacht dat er meer in de problemen komen door de bezuinigingen.

Ander soort vrijwilligers

De hospices moeten hun aanpak veranderen en meer met vrijwilligers werken, is de boodschap vanuit de zorgverzekeraars. Maar of dat bij iedereen lukt is de vraag, zegt voorzitter van De Vier Vogels Marjo de Bot.

"We zien dat het soort vrijwilligers aan het verschuiven is. Het zijn vaker wat jongere mensen die betekenis zoeken, dat is mooi. Maar het nadeel is: hun beschikbaarheid is minder dan die van de oudere vrijwilligers." Een rooster rondmaken is lastig en 24-uurs verpleegkundige zorg is met deze bezuiniging sowieso niet meer waar te maken.

Mogelijk tientallen hospices in de problemen

Naar aanleiding van De Vier Vogels heeft Zilveren Kruis zich uiteindelijk constructief opgesteld en gezegd dat ze een overgangsperiode willen aanbieden. Maar dat komt voor De Vier Vogels te laat. Het besluit is genomen.

"Heel erg spijtig", vindt Carla Aalderink van koepelorganisatie VPTZ het dat De Vier Vogels moet sluiten. "Hospices zijn eigenlijk 'out of the blue' door zorgverzekeraars geconfronteerd met lagere tarieven. Met als gevolg minder uren zorg en een veel te groot beroep op vrijwilligers." Ze verwacht dat tientallen hospices, net als De Vier Vogels, in de problemen komen. "Als er niet wordt ingegrepen, zullen die allemaal verdwijnen."

'Structurele oplossing nodig'

"Een overgangsperiode, zoals Zilveren kruis aanbiedt, klinkt mooi, maar is een incidentele oplossing. Wij willen een structurele, zodat je niet van incident naar incident holt", zegt Aalderink.

Ze wijst erop dat onderzoek juist laat zien dat er in de toekomst meer hospices nodig zijn, vanwege onder andere vergrijzing en een minder groot sociaal netwerk. "We moeten daarom juist zuinig zijn op onze hospicebedden." Aalderink vindt de bezuiniging dan ook 'ondoordacht' met 'verstrekkende financiële gevolgen'. Vrijwilligers komen erdoor onder druk te staan, benadrukt ze. "Het risico is dat ze afhaken omdat ze denken: er wordt meer van mij verwacht en dat kan ik niet."

Moeilijker om thuis te sterven

Of er een alternatief is, volgens Aalderink? "Dat is een heel terechte vraag. We hebben eerder gezien dat het in de wijkverpleging, waar ook geduwd werd op de tarieven, moeilijker werd voor mensen om thuis te sterven. Het idee was toen dat meer mensen naar een hospice moesten."

"Maar als de zorg daar dan ook geminimaliseerd wordt, wat dan? Dan moet je jezelf de vraag stellen waar mensen dan nog kunnen overlijden. Ziekenhuizen zijn er ook niet op ingericht om mensen voor langere tijd een bed te bieden om daar te overlijden."

Staatssecretaris zoekt oplossing

De verantwoordelijk staatssecretaris Vicky Maeijer laat in een reactie weten in gesprek te zijn met de sector om te voorkomen dat meer hospices omvallen.

"Onder leiding van mijn ministerie is gesproken tussen zorgaanbieders, zorgverzekeraars en VPTZ. Er is afgesproken dat Zorgverzekeraars Nederland en ActiZ hun achterban zullen oproepen om snel het gesprek aan te gaan om te voorkomen dat hospices omvallen door de lagere tarieven, dan wel het minder aantal uren aan wijkverpleging. Voor half april wordt dit overleg herhaald om te kijken hoe het ervoor staat."