Wie wint de Poolse verkiezingen van komende zondag? Het belooft een nek-aan-nekrace te worden tussen de regerende PiS-partij en het Burgerplatform. Oppositiepolitica Marta Wcisło zet alles op alles en probeert stemmen te winnen in 'vijandelijk' gebied.

Ze is een opvallende verschijning met haar lange blonde vlecht: Pools Kamerlid Marta Wcisło van oppositiepartij PO. Ze voert op straat campagne tegen de PiS-partij, die inmiddels 8 jaar aan de macht is in Polen. Ze spreekt ook aanhangers van die partij aan. En dat is niet zonder gevaar, ontdekte ze.

Aangevallen op straat

Wcisło's arm zit in een mitella en dat heeft alles te maken met de verkiezingscampagne, vertelt ze. Op straat werd ze aangevallen door een aanhanger van PiS: ""Een man die ik nooit eerder had gezien heeft dit veroorzaakt. Hij zei dat mensen zoals ik gedood moeten worden en viel me aan."

"Gelukkig was mijn personeel erbij", vervolgt ze. "Anders weet ik niet of ik was weggekomen met alleen een verstuikte arm en blauwe plekken, zoals nu het geval is."

Politieke tegenstanders

Op dit moment loopt er een strafrechtelijk onderzoek naar de belager van Wcisło. Hoewel hij dit niet had moeten doen, vindt de PO-politica dat vooral de partij die hij aanhangt, regeringspartij PiS, schuldig is aan de aanval. "Zij noemen politieke tegenstanders - wij dus - verraders en een bedreiging voor de staat."

"Je kunt het de 'gewone' mensen niet kwalijk nemen dat ze dat op een gegeven moment gaan geloven als ze steeds die boodschap krijgen. Het zijn de politici die hier aan schuld hebben", benadrukt ze. PiS zegt dat Wcisło de partij probeert neer te zetten als slechteriken, door over deze en andere aanvallen te praten.

Agressie tijdens campagne

Wcisło is een ervaren politica. Ze zit sinds de vorige verkiezingen in 2019 in de Sejm, de Poolse Tweede Kamer. Het is dus niet de eerste keer dat ze campagne voert, maar een fysieke aanval maakte ze niet eerder mee. "Ik heb nog nooit zulke agressie meegemaakt tijdens een campagne."

Ook haar collega's en vrienden hebben er last van, vertelt het oppositielid. "Vorige week werd een vriendin van mij zonder pardon in een politieauto gegooid toen ze protesteerde tegen de leider van de regerende PiS-partij. En niet zo lang geleden werd een collega aangevallen in een winkelcentrum."

'Regering liegt en manipuleert'

Een overheid zou volgens Wcisło voor haar burgers moeten zorgen. Maar dat doet de huidige regering in Polen niet, wat haar betreft: "In plaats daarvan zorgt de regering voor zichzelf. De regering liegt, manipuleert, het doet er alles aan om op de troon te blijven zitten."

De politica vindt dat alle betrokkenen bij de huidige regering moeten vertrekken, maar daar is duidelijk lang niet iedereen in het land het me eens. Volgens de laatste peilingen belooft het zondag een nek-aan-nekrace te worden tussen PiS en de oppositiecoalitie onder leiding van PO.

Belarus als schrikbeeld

"Als PiS weer wint, verandert Polen in een soort Belarus", zegt Wcisło. In dat buurland van Polen is dictator Aleksandr Loekasjenko al bijna 30 jaar aan de macht en staan rechten als vrije meningsuiting zwaar onder druk. "Polen zal dan uit de Europese Unie stappen, de rechten voor vrouwen worden verder beperkt", vreest ze.

Het is een nachtmerriescenario voor Wcisło en haar oppositiecollega's. "Daarom werken we dag en nacht, en vechten we voor iedere stem. Dat doen we niet alleen voor onszelf, maar ook voor toekomstige generaties." De regerende PiS-partij vertegenwoordigt niet álle Polen, volgens het PO-Kamerlid. "En dat zou wel moeten."

Nieuwe kiezers mobiliseren

Wat Wcisło's belangrijkste argument is, als ze iemand probeert over te halen om op haar partij te stemmen, of in elk geval niet op de zittende regering? Ze verwijst naar alles wat er de afgelopen jaren in haar ogen is misgegaan. De reactie op de wereldwijde corona-uitbraak, noemt ze als voorbeeld: "De regering had geen idee hoe daarmee om te gaan."

In haar campagne richt ze zich ook op mensen die eigenlijk niet van plan zijn te gaan stemmen, om wat voor reden ook. "Onder hen zijn veel vrouwen. Juist hen proberen we te mobiliseren, bijvoorbeeld door speciaal voor hen evenementen te organiseren."

'De kloof dichten'

Als haar partij zondag de verkiezingen wint, zal de verdeeldheid in Polen niet in één keer zijn verdwenen, dat realiseert ook Wcisło zich. "Wat ik kan doen, is de mensen die niet in ons geloven ervan proberen te overtuigen dat wat ze voorgeschoteld hebben gekregen via de staatstelevisie een leugen is."

"Het gaat hier om mijn buren, om mensen die ik soms persoonlijk ken. Het zijn mijn landgenoten", zegt ze tot slot. "Ik denk dat het voldoende is om het verhaal dat ze te horen krijgen van de regering, te veranderen. En dus moet de regerende partij veranderen. Dan zullen we in staat zijn om de kloof te dichten."

De opvang van Oekraïners in Nederland loopt spaak. Er is acuut meer geld nodig. De twaalf Commissarissen van de Koning en een delegatie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten houden daarom donderdagochtend spoedberaad met asielminister Faber (PVV).

Gemeenten kunnen de voortdurende en oplopende vraag naar opvanglocaties voor Oekraïners niet bijbenen. Daardoor worden Oekraïense gezinnen die net in Nederland aankomen vaak van het kastje naar de muur gestuurd, van de ene gemeente naar de andere. Het Rode Kruis regelt nu daarom verspreid door het land tijdelijke noodopvang voor vluchtelingen in hotels.

121.000 Oekraïners in Nederland

Inmiddels hebben ruim 121.000 Oekraïners zich geregistreerd bij Nederlandse gemeenten. Dat is het hoogste aantal sinds de invasie van Rusland in Oekraïne in februari 2022. Het 'record' wordt van maand tot maand verbroken, mede omdat er bijna geen uitstroom is.

De afspraak donderdag tussen alle Commissarissen van de Koning en de minister is heel kort tevoren gepland. Om de volle agenda's te omzeilen, gaat het om een online overleg. Al om half negen 's ochtends begint de bespreking.

Geen helder plan

"Hier in Utrecht zitten we helemaal vol. We hebben het laatste bed deze week moeten vergeven", zegt Rachel Streefland. Zij is wethouder in Utrecht en verantwoordelijk voor de portefeuilles Asiel en Integratie.

"Er is nergens meer plek. Het grote vraagstuk is nu dat we of bestaande locaties moeten verlengen of nieuwe locaties moeten vinden. En er komt geen enkele helderheid hoe we dat moeten doen. We zijn bang dat het gaat leiden tot mensen op straat."

'Wegkijken kan echt niet meer'

Streefland is ook bestuurslid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en zit donderdag bij het spoedoverleg met de asielminister. De provincies en de gemeenten willen dat minister Faber op korte termijn helderheid geeft over de financiering van nieuwe locaties of die verlengd moeten worden.

"Wegkijken kan echt niet meer. We moeten voorkomen dat mensen op straat komen, terwijl het echt vaak om vrouwen en kinderen gaat. We hebben ons te verhouden tot de Europese wetgeving dat mensen moeten worden opgevangen als mensen in oorlog zijn."

Tientallen vluchtelingen per week

Regiomanager Midden-Nederland van het Rode Kruis Cora Gerritsen, ziet wat het betekent dat gemeenten geen ruimte meer hebben. "We ontvangen enkele tientallen mensen uit Oekraïne elke week. Sinds de Jaarbeurs is gesloten in augustus vorig jaar en omdat ze niet bij gemeenten terecht kunnen, komen ze als laatste kans bij het Rode Kruis, ook hier in Utrecht."

"En dan lopen ze hier binnen met koffers, met een kind op de arm, oud, jong, of ziek. Op die manier komen ze hier aan en dan hopen ze nog ergens een plekje te vinden."

Laatste hoop

"We luisteren naar hun verhaal, waar ze vandaan komen, wat ze hebben meegemaakt onderweg, we laten ze even bijkomen", gaat Gerritsen verder. "En we kijken dan of we een plekje voor ze kunnen vinden. Inmiddels zijn ze dan al bij een gemeente geweest, bij verschillende gemeenten soms, en daar is het niet gelukt."

"En daar horen ze: er is geen plek meer in Nederland. En dan bellen we met de Veiligheidsregio's of locaties in het land, die wij goed kennen, of er wellicht tóch nog plek is. We willen met z'n allen graag dat er via gemeentes plekken gevonden worden. Maar het lukt gewoon niet meer. En dan is het Rode Kruis voor deze mensen de laatste strohalm."

'Er is nog steeds geweld'

Waarom er nu, 3 jaar na het uitbreken van de oorlog, nog steeds mensen uit Oekraïne naar Nederland komen? "Er is nog steeds geweld", antwoordt de regiomanager.

"We hebben afgelopen weekend gezien wat er in Soemy gebeurd is. En dat is op verschillende plekken in Oekraïne nog steeds aan de gang. Mensen beslissen nog steeds om hun land te verlaten en komen dus ook naar Nederland."

Na een marathonvergadering van 26 uur heeft de coalitie overeenstemming bereikt over de Voorjaarsnota. Elk van de vier partijen heeft wel iets voor hun achterban binnengehaald. Maar hoe het betaald moet worden, is nog onduidelijk.

De leiders van PVV, VVD, NSC en BBB en hun financieel specialisten overlegden sinds vorige week maandag met minister Eelco Heinen (VVD) van Financiën. In de Voorjaarsnota wordt gekeken hoe het staat met de inkomsten en uitgaven van de rijksoverheid. Is er meer geld nodig, dan wordt de begroting aangepast.

Wensenlijstje van tientallen miljarden

De coalitiepartijen hadden daarnaast nog een eigen lijstje met plannen. Al met al waren met dat wensenlijstje tientallen miljarden euro's gemoeid. Met een zuinige minister van Financiën was dus van begin af aan duidelijk dat het geen makkelijke onderhandelingen zouden worden.

Na een nacht doorhalen zijn de vier partijen het toch eens geworden. Een greep uit de plannen: de energiebelasting wordt verlaagd, sociale huren worden dit jaar en volgend jaar bevroren, Defensie krijgt jaarlijks 1,1 miljard euro extra, 600 miljoen naar boeren in 2025 en 2026 en extra geld voor gemeenten.

Een grote PR-show

Maar hoe dit alles betaald gaat worden, daarover weigerden de onderhandelaars vandaag iets te zeggen. En dat is wel degelijk van groot belang, zegt politiek-verslaggever Marloes Lemsom.

"Door hoe de coalitie dit nu aanpakt - alleen het goede nieuws presenteren, en de rest achterhouden tot morgen - kunnen wij journalisten niet het volledige verhaal vertellen. Het is dus eigenlijk een grote PR-show. Als daar naar werd gevraagd, zeiden ze allemaal: 'Nee, we zijn heel positief vandaag, niet zo negatief doen.' Terwijl het - ook voor hun eigen kiezers - wel cruciaal is om te weten waar ze erop vooruit gaan, maar ook waar ze er op achteruit gaan."

Belastingmaatregelen

Hoewel formeel dus nog niet bekend is hoe de plannen betaald gaan worden, is er toch al een en ander uitgelekt, vertelt Marloes Lemsom. "Wat wij nu horen is dat de inkomstenbelasting minder wordt verlaagd dan gepland en dat gaat iedereen voelen in de koopkracht. De algemene heffingskorting en de arbeidskorting worden niet geïndexeerd, waardoor je minder overhoudt. Maar voor het volledige koopkrachtplaatje heb je natuurlijk alle informatie nodig."

Het komt er dus op neer dat de meeste dekking voor de plannen gevonden wordt in belastingmaatregelen. Lemsom: "Wij hebben van coalitiebronnen vernomen dat dat gebeurt omdat mensen het dan minder direct voelen in de portemonnee. Belastingen betaal je namelijk maar een keer per jaar."

Eerst het zoet, dan het zuur

Vandaag is dus het zoet gepresenteerd en dan volgt morgen het zuur, zegt Lemsom. "Er zijn nu vooral dingen bekend die ze graag wilden vertellen, waar ze op het moment van een akkoord ook meteen X-berichten over de wereld in slingerden."

Want al snel nadat er een akkoord over de Voorjaarsnota bereikt werd, plaatsen de coalitieleiders iets op X. PVV-leider Geert Wilders was de eerste die iets geplaatste, kort daarna gevolgd door Caroline van der Plas, daarna Dilan Yeşilgöz en een paar minuten later Nicolien van Vroonhoven.

'Knieval voor Geert Wilders'

Maar over bepaalde dingen houden de coalitieleiders zich dus stil, ziet Lemsom. Bijvoorbeeld het extra geld voor asiel. "Bijna 900 miljoen euro, bijna de grootste investering van de hele Voorjaarsnota."

"Daar sprak niemand over voor de camera, dat kwam later pas naar buiten. Vooral omdat het een knieval is voor Geert Wilders van de PVV die vorig jaar juist heel blij was dat er veel minder geld naar asiel zou gaan. Dat geld blijkt nu toch wel nodig te zijn."

Hoofdpijndossiers doorgeschoven

De hobbel van de Voorjaarsnota is nu genomen, maar er zijn nog steeds hoofdpijndossiers die wachten op een oplossing. "Het zal je niet verbazen, maar de moeilijkste dossiers, zoals stikstof en klimaatmaatregelen, zijn blijven liggen", vertelt de politiek-verslaggever.

"Er was extra geld nodig voor het oplossen van het stikstofprobleem, met name voor boeren. BBB was blij dat de pot met geld voor boeren voor een groot deel verdween. Nu zijn ze toch met hangende pootjes teruggekomen bij de minister van Financiën: er blijkt toch meer geld nodig te zijn. Maar dan moeten de andere partijen ze dat wel gunnen. Dit hebben ze nu dus vooruit geschoven."