Coffeeshop Checkpoint in Terneuzen, de grootste van Europa, was een criminele organisatie volgens de rechter. Maar hoe zat het dan met de lokale overheid die de coffeeshop jarenlang steunde?

Het kan verkeren in Holland Wietland. Zo ben je gevierd ondernemer, de held van Terneuzen, eigenaar van de grootste toeristentrekpleister van de regio: supercoffeeshop Checkpoint in Terneuzen. Altijd gesteund door de lokale overheid, de belasting netjes op tijd betaald. En zo ben je leider van een criminele organisatie, een drugsbende die op grote schaal een geoliede softdrugsketen exploiteerde. Het overkwam Maddie W., eigenaar van Checkpoint. Aan zijn ondernemerssucces en miljoenenwinsten in de wietbusiness kwam deze week abrupt een eind: de hasjhandelaar moet bijna 10 miljoen met softdrugshandel verdiend geld terugbetalen aan de overheid.

Rechtbank

Dat bepaalde de rechtbank in Middelburg donderdag in een historisch proces tegen de Zeeuwse wietsupermarkt. Justitie had met een groot onderzoek en invallen ingezet op celstraffen en miljoenenboetes voor de wietboer. Niemand hoeft de cel in maar volgens de rechtbank is een professionele megacoffeeshop als Checkpoint wel een criminele organisatie. Eigenaar W. ging volgens de rechter over de schreef en verdiende zijn geld onrechtmatig.

Poldermodel

Maffia in de polder? Jawel, maar dan op zijn Hollands: geen intimidatie en bloedvergieten, maar ondernemen op (naar nu blijkt over) het randje van de wet, in overleg met alle overheidsdiensten. Gedogen volgens het poldermodel. “Als u ons overlast van straathandel bespaart met een grote coffeeshop, dan geven we alle vergunningen en kijken wij de andere kant op als de Opiumwet wordt overtreden.” Zo ongeveer is het gegaan.

Van klein coffeeshopje in de binnenstad werd Checkpoint binnen een paar jaar de grootste coffeeshop van Europa. Met een dagomzet van 100.000 euro, 2- 3000 klanten per dag en miljoenenwinsten. Had Checkpoint een nieuw, groter pand nodig? Met versnelde procedures en onteigening van een paar boeren was het zo geregeld. Een behandeling door de gemeente waar andere ondernemers alleen maar van mogen dromen.

Gedogen

Iedereen wist allang dat Checkpoint zo groot was dat daar regels werden overtreden. Ook ondernemer W. zelf kon het weten. De regel is heel simpel: 500 gram mag een coffeeshop aan voorraad hebben. Meer is niet toegestaan volgens de wet. Maar met zo’n voorraad kun je hooguit een paar honderd klanten bedienen. En niet dagelijks een file aan toeristen uit België en Frankrijk van Nederwiet voorzien.

Niemand deed er iets aan. Integendeel, de gemeente plaatste reclameborden om softdrugstoeristen de weg te wijzen naar de trots van Terneuzen. De samenwerking ging verder. De lokale instanties wezen werklozen door naar Checkpoint voor een baan. Met zo’n 100 man personeel een middelgrote werkgever. De Terneuzense economie schijnt goed geprofiteerd te hebben van de trekpleister. Naar verluidt kwam ook oud-gemeentepersoneel in dienst bij de coffeeshop. En als tegenprestatie voor de goede samenwerking in het Terneuzense investeerde Checkpoint in een mooie skihal.

Invallen

Maar kennelijk werd het de lokale autoriteiten te heet onder de voeten. Twee jaar geleden deed justitie invallen en startte het grootste onderzoek ooit naar een coffeeshop. Steeds meer wordt duidelijk dat de softdrugsector ‘besmet’ is door de georganiseerde misdaad. Aan de voorkant zijn coffeeshops over het algemeen ‘schone’ ondernemingen – aan de achterdeur waar de drugs worden geleverd heeft de georganiseerde misdaad het overgenomen.

Justitie heeft nu de toon gezet. De rechter heeft gesproken en in principe zijn nu alle extreem grote coffeeshops verdacht. Maar in plaats van een heksenjacht te openen op de coffeeshop zou de overheid nu eindelijk eens een keuze moeten gaan maken. De gemeente Terneuzen voorop. Doorgaan met het gedogen van legale coffeeshops terwijl de productie en aanvoer verboden is? Het zou de gemeente Terneuzen sieren voorop te gaan in dit debat. Want lijkt krom dat de coffeeshopeigenaar wordt bestraft terwijl de overheid als medeverdachte vrijuit gaat.

Gemeenten gaan volgend jaar de afvalstoffenheffing mogelijk tot 50 euro per huishouden verhogen. Het kabinet heeft namelijk 570 miljoen euro belasting geschrapt die plastic producenten moesten betalen. "Geld wordt nu opgehaald bij de burger."

Het kabinet hoopte door vorig jaar een zogenoemde 'plastictaks' in het regeerakkoord op te nemen, bedrijven te stimuleren om minder plastic in verpakkingen te gebruiken. De jaarlijkse inkomsten uit die taks voor de staatskas werden op ruim een half miljard euro per jaar begroot. Maar afgelopen week sneuvelde dat plan in de klimaatplannen van minister Sophie Hermans, onder druk van de industrie.

50 à 60 euro per huishouden extra

"Het kabinet vindt kennelijk dat de industrie te zwaar wordt aangepakt met die plastictaks. Dus nu gaat dat bedrag opgehaald worden bij burgers, want anders zit het kabinet met een gat in de begroting", schampert directeur van de Nederlandse vereniging voor afval- en reinigingsdiensten (NVRD) Wendy de Wild.

De inkomsten die de overheid met het wegstrepen van de taks misloopt, zullen worden doorberekend aan afvalverwerkers. De belasting op het verbranden van afval wordt verhoogd. Dat gaat ertoe leiden dat de afvalstoffenheffing met mogelijk 50 à 60 euro per huishouden omhoog gaat, voorziet de NVRD.

Verbrandingsbelasting

"En dat is iets waar wij ons wel zorgen over maken", zegt De Wild. "Daar gaat een verkeerd signaal vanuit, inwoners doen erg hun best om afval goed te scheiden. Het kan altijd beter, maar wij horen tot de wereldtop in hoe we met afval omgaan. En nu het kabinet een andere dekking nodig heeft, kiest het voor wat wij noemen de verbrandingsbelasting."

Ze legt uit: "Afvalverbrandingsinstallaties moeten meer belasting betalen en die zullen dat doorbelasten aan gemeenten. En dat komt dus terug in de afvalstoffenheffing in elke gemeente." Daardoor moet de burger dus meer betalen voor het weggooien van afval.

'Verkeerde boodschap'

Het geeft de verkeerde boodschap af, zegt de directeur. "Je zou de consument en de inwoners moeten belonen voor goed gedrag en je zou ook producenten moeten belonen als ze meer gerecyclede grondstoffen gebruiken en geen fossiele plastics importeren uit verre landen."

"De plastictaks was bedoeld om verpakkingsproducenten en retailketens zover te krijgen dat ze duurzamere alternatieven gaan verzinnen dan plastic. En die impuls is nu helemaal weg", zegt De Wild.

Goedkoop plastic uit China

"Van alle plastics wereldwijd is 99 procent nog altijd fossiel plastic, ofwel gemaakt uit gas en olie. En daarvan komt 40 procent terecht in verpakkingen", zegt Rob Buurman, directeur van Fair Resource Foundation, een organisatie die zich inzet voor duurzamer gebruik van grondstoffen. "Ondertussen vallen de plastic recyclingbedrijven in Nederland bij bosjes om." Zeven Nederlandse plastic recyclingbedrijven gingen in 2024 failliet. De oorzaak: het spotgoedkope plastic uit China en de VS.

"Het beleid dat erop gericht was om iets te doen aan meer plasticrecycling, gaat nu zelf bij het afval. Een hogere afvalheffing voor burgers levert geen plasticreductie op. En daar moet het natuurlijk om gaan."

Lobby vanuit verpakkingsindustrie

De verpakkingsindustrie heeft enorm gelobbyd, denkt Buurman, tegen de verplichting om meer gerecycled plastic te verwerken en tegen de plastic-heffing.

"De norm (voor gerecycled plastic, red.) zou een verplichting zijn van het percentage dat uit recycling 'bijgemengd' moet worden bij nieuw, fossiel plastic. De norm zou rond de 20 of 30 procent komen te liggen. Dat is nu losgelaten."

Producenten en retailketens zouden moeten betalen

"Het fossiele plastic komt goedkoop uit China en de VS", vertelt Buurman. "Gerecycled plastic kan wel tot 500 euro per 1.000 kilo duurder zijn dan fossiel plastic. Daar kunnen recyclingbedrijven nu niet rendabel op doordraaien. Dus die verplichting om meer gerecycled plastic te gebruiken, is een belangrijke stimulans voor de producenten en retailketens om hun plastic verpakkingen terug te dringen."

De afvalstoffenheffing, waar het kabinet nu dus mee komt, heeft volgens hem 'geen sturend effect voor producenten om hun plastic gebruik terug te dringen.' "De Jumbo's, AH's en Gamma's zouden eigenlijk de prijs moeten gaan betalen, zij moeten de prijsprikkel voelen om zo min mogelijk fossiel plastic te gebruiken."

'Problematisch'

"Op papier is iedereen altijd vóór plastic recycling maar ik zie geen voorstellen die daarbij helpen", gaat Buurman verder. "En zo blijft er alsmaar nieuw plastic op de markt komen."

"Terwijl we steeds meer weten over hoe schadelijk plastic is voor onze gezondheid en hoe microplastic inmiddels overal in zit, vertaalt dat zich toch niet in beleid. Er is een afnemend gevoel van urgentie, alsof we niets kunnen ondernemen tegen al het plastic dat ons overspoelt. Dat is problematisch", sluit hij af.

Om fouten rondom de WIA-uitkering te herstellen, gaat het UWV alvast 100 miljoen reserveren. Met dit bedrag wil het de ongeveer 43.000 gedupeerden terugbetalen. Volgens advocaat Jean-Louis van Os is dat niet genoeg: "Dit gaat het probleem niet oplossen."

De uitkeringsorganisatie maakte het bedrag vandaag bekend in haar jaarverslag. Hierin werd ook duidelijk dat het UWV nog niet kan aangeven hoeveel geld de gedupeerden zullen ontvangen. Maar Jean-Louis van Os, advocaat van gedupeerden, is nu al kritisch op de 'reservering'.

'Lost het probleem niet op'

Vorig jaar september werd bekend dat er fouten zijn gemaakt bij het vaststellen van de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen van tienduizenden mensen. Om deze fout te herstellen wil het UWV nu ruim 100 tot 111 miljoen euro opzij zetten.

Het zal volgens Van Os de problemen niet volledig oplossen. Daarvoor is het te weinig, zegt hij. "Sommige mensen zullen daarmee geholpen zijn. Maar het probleem is zo nog niet opgelost."

Objectief onvoldoende

Hiermee doelt hij voornamelijk op de manier waarop het geld moet worden besteed. "Uit het jaarverslag blijkt dat een deel van het geld kennelijk ook besteed moet worden aan de uitvoeringskosten, de arbeidskosten van die hersteloperatie."

Dat zou volgens de advocaat betekenen dat er voor de gedupeerden, wat betreft de daadwerkelijke nabetaling, "zo weinig overblijft, dat het objectief onvoldoende is om het probleem op te lossen."

1.300 euro per persoon

Van Os berekent: "Van 111 miljoen wordt 58 miljoen al besteed aan die uitvoeringskosten voor het UWV, dus er blijft 53 miljoen over." Die 53 miljoen moet worden gedeeld door meer dan 40.000 mensen, weet hij. "Dat heeft het UWV aangegeven. Maar dan blijft er per persoon iets meer dan 1.300 euro over."

"En dat strookt niet met de zaken waarin dit al gespeeld heeft, en waar ik zelf ook in geprocedeerd heb. De politiek en het UWV weten dat je hiermee niet voldoende doet voor de mensen die recht hebben op compensatie", gaat hij verder. "Het gaat om uitkeringen die jaren hebben gelopen. Dat betekent dat je al gauw aan duizenden, wellicht tienduizenden euro's per uitkering zit."

Onverstandige beslissing

De advocaat vindt de beslissing van de uitkeringsorganisatie om een 'prijskaartje' aan de herstelbetalingen te hangen dan ook niet slim. "Ik begrijp waarom het gebeurt, maar het is niet verstandig. Want dat betekent ook dat bij de uitvoering en het napluizen van de zaken de medewerkers, met al hun goede bedoelingen, weten dat er niet meer in de pot zit."

Hierdoor zullen UWV-medewerkers door een bepaalde bril naar de verschillende zaken gaan kijken, denkt hij. "Met als gevolg dat je zo'n zaak anders benadert dan wanneer je je er volledig in kunt gaan verdiepen. Men weet nu dat er niet meer te besteden is dan het bedrag dat beschikbaar is gesteld. En dat betekent dat je ook in zo'n situatie geen recht doet aan degenen die eventueel recht hebben op een schadevergoeding."

Schatting zonder onderzoek

Het is nog niet duidelijk hoeveel geld er in totaal nodig is, denkt Van Os. "Je kunt niet zeggen of het veel of weinig is, omdat dat afhankelijk is van het onderzoek dat je uitvoert."

"Het UWV heeft een schatting van de kosten gemaakt van tussen de 34 en 100 miljoen euro. Maar men heeft het nog niet onderzocht. Dus je kunt niet zeggen dat dit het gaat worden."

Recht op volledige vergoeding

De advocaat pleit dan ook voor een open einderegeling, zoals hij dat noemt. "Je moet niet met bedragen komen, maar je moet zeggen: we lossen dit op voor de mensen die tekort gedaan zijn."

Zo werkt het ook in de juridische wereld, vertelt Van Os. "Op het moment dat ik jouw auto in de prak rij, moet ik alle schade vergoeden en niet alleen een stukje. Dus het is heel raar, ook juridisch, om maar een deel van de schade te vergoeden of om maar een deel van de mensen in de schadevergoeding tegemoet te komen. Het is op voorhand onjuist om dat te doen."