Het Nationaal Groeifonds is in het leven geroepen om innovatie en duurzaamheid te stimuleren. Maar tot verbijstering van het bedrijfsleven stopt het fonds per direct voor onbestemde tijd. En dat heeft veel effect op de marktpositie van Nederland.

Met het Nationaal Groeifonds (NGF) wilde het kabinet tussen 2021 en 2025 zo'n 20 miljard euro investeren in projecten die 'zorgen voor het duurzame verdienvermogen van Nederland'. Het idee was dat heel Nederland uiteindelijk de vruchten zou plukken van de daardoor gegenereerde economische groei en de positieve effecten van innovaties op het gebied van duurzaamheid.

'Dit is geen goed nieuws'

Maar deze week heeft demissionair minister Micky Adriaansens van Economische Zaken laten weten dat het fonds per direct wordt stopgezet - in ieder geval tijdelijk. Dit nadat de Tweede Kamer tegen een motie had gestemd om het fonds vanaf 1 april een vierde subsidieronde in te laten gaan.

De sector reageert met teleurstelling en onbegrip. "Nee, ik vond het geen goed nieuws", reageert Marcel Levi namens de Kenniscoalitie die bestaat uit onder meer wetenschapsinstituten, universiteiten en werkgeversorganisaties.

'Investeringen voor de komende 10 of 20 jaar'

"Deze keuze straalt de boodschap uit alsof het hier om iets gaat wat niet zo belangrijk is, iets wat wel eventjes kan wachten", vervolgt Levi. "En dat is niet het geval. Het gaat hier om investeringen die voor de komende 10 of 20 jaar gaan bepalen wat de economische bedrijvigheid in Nederland wordt. Het gaat om belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen. Die kun je niet even op pauze zetten."

Vliegtuigvleugels voor schepen

"Het Nationaal Groeifonds is een goede zaak", vindt ook ondernemer Frank Nieuwenhuis uit Zeewolde. "Ik vind het ontzettend stom om nu te stoppen. Het is een belangrijk initiatief, een enorme stimulans voor nieuwe innovatieve bedrijven."

Frank Nieuwenhuis heeft een bedrijf dat gigantische apparaten bouwt die nog het meest op vliegtuigvleugels lijken. Met deze vleugels kunnen schepen windkracht gebruiken om te varen, en daarmee dus brandstof besparen. "Als de wind goed staat, kan dat oplopen tot zo'n 30 procent."

Verregaande klimaatverandering voorkomen

"We weten allemaal hoe ernstig het probleem van de klimaatverandering is", vervolgt Nieuwenhuis. "We moeten gewoon opschieten met duurzame oplossingen. Dan zie ik zo'n fonds echt als een mogelijkheid om technologische ontwikkelingen en het tempo daarvan te stimuleren."

Waar de ondernemer uit Zeewolde al een aantal jaren aan de weg timmert, is het bedrijf van Ruben Brands en zijn collega's nog een echte startup. "We willen met een elektrochemische methode CO2 uit de oceaan halen", vertelt de jonge ondernemer. "Als we dat doen, dan kan de oceaan weer aanzienlijk meer extra CO2 uit de atmosfeer opnemen. Dat kan cruciaal zijn om verregaande klimaatverandering in de komende decennia te voorkomen."

'Nederland is heel goed in het uitvinden van zaken'

"Het gaat om een markt die heel erg in beweging is, die net ontstaat maar snel groot zal worden", vervolgt Brands. "Ontzettend veel landen zijn bezig om hier positie in te nemen, de concurrentie is enorm." Volgens Brands kan Nederland een goede positie krijgen in deze opkomende sectoren: "We zijn heel goed in het uitvinden van zaken, het kan economisch veel opleveren."

Een nieuwe regering heeft straks minder oog voor innovatie en milieu, denkt Brands. "En dat vind ik heel eng. Want als zoiets als het Groenfonds al wordt stopgezet, dan dreigen we die goede positie te verliezen. Dit zijn geen zaken waar je gewoon per jaar beslist 'dan doen we het even niet, dan doen we het even wel'."

'Zwabberend beleid'

Ook Marcel Levi waarschuwt voor een 'zwabberend beleid' van de overheid: "Als deze stap nu betekent dat straks flink gesnoeid wordt in het Nationaal Groeifonds, of dat het misschien zelfs wel wordt opgeheven, dan moeten we toch eventjes heel goed nadenken wat we hier met z'n allen aan het doen zijn." Andere Europese landen hebben afgesproken minstens 3 procent van het bruto nationaal product aan kennis en innovatie te besteden.

"Nederland is bij uitstek een sterk kennisland, maar wij halen dat niet. Terwijl landen om ons heen zelfs door die 3 procent heen schieten. Daar gaat Nederland op een gegeven moment wel last van krijgen." Maar Levi gaat niet bij de pakken neer zitten. "We gaan de komende tijd proberen Tweede Kamerleden duidelijk te maken dat dit geen frivole hobby's zijn, maar heel erg noodzakelijke investeringen voor de toekomst van het land."

Al sinds het aantreden van kabinet-Schoof kijkt politiek Den Haag met angst en beven uit naar de onderhandelingen over de Voorjaarsnota. Maar wat is deze nota precies en waarom is die zo belangrijk? "Na Prinsjesdag het belangrijkste financiële moment."

Het ministerie van Financiën is vanaf vandaag weer even het middelpunt van politiek Den Haag. Minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) en de fractievoorzitters van coalitiepartijen VVD, PVV, NSC en BBB proberen het daar de komende dagen eens te worden over de Voorjaarsnota.

Begroting van het lopende jaar

De Voorjaarsnota is het document waarin de begroting van het lopende jaar wordt aangepast. Dit gebeurt altijd in het voorjaar. Verder is de Nota ook het document waarin vooruit wordt gekeken naar toekomstige begrotingen.

Dit is elk jaar een spannend moment, maar dit jaar wordt er gesproken over miljarden euro's aan opgespaarde problemen.

Politieke 'wenslijstjes'

Daarbovenop komen ook nog de politieke 'wensenlijstjes' - van lagere huren tot extra geld voor gemeenten - die samen tot miljarden én miljarden euro's extra optellen.

En omdat het onderlinge wantrouwen in de coalitie groot is, gonst het in de Haagse wandelgangen daarom al maanden dat het kabinet wel eens hierom zou kunnen vallen.

Pittige gesprekken

"Het worden wel pittige gesprekken, verwacht ik", geeft minister Heinen toe tegenover EenVandaag. "De wensen zijn natuurlijk hoog, maar ik heb nog geen dekking gezien. En daar zit natuurlijk altijd de moeilijkheid in: hoe ga je het betalen?"

"Ik snap heel goed de wens voor extra uitgaven, maar matig want we krijgen het niet altijd uitgegeven en de inflatie is hoog, dat moeten we niet aanwakkeren", zegt de minister van Financiën.

'Lopen we op schema?'

"Het is na Prinsjesdag het belangrijkste financiële moment van het jaar," benadrukt Wimar Bolhuis over de Voorjaarsnota. Bolhuis is gespecialiseerd in overheidsfinanciën en als econoom verbonden aan de Universiteit Leiden.

"We hebben met Prinsjesdag een begroting voor 2025 gemaakt. Bij de Voorjaarsnota wordt gekeken: hoe gaat het eigenlijk met de uitgaven en de inkomsten? Loopt dat op schema?"

Alvast vooruitblikken

Een tussentijdse check van het huishoudboekje van de overheid dus, gecoördineerd door de minister van Financiën. Maar volgens econoom Bolhuis is het meer dan dat alleen.

"Het is ook belangrijk omdat je alvast met elkaar vaststelt welke uitgaven je wilt doen in de begroting voor de komende jaren. Dat is belangrijk. Wil je meer uitgeven aan bepaalde onderwerpen? Moet je de komende jaren problemen oplossen?"

Begrotingsregels

Al die wensen zijn gebonden aan speciale spelregels, zegt Bolhuis. "De begrotingsregels stellen bijvoorbeeld dat je niet zomaar extra uitgaven mag doen als minister. Daar moet goedkeuring voor zijn. En als je dat wil doen, zou je bijvoorbeeld extra moeten bezuinigen."

Een andere regel waar alle partijen zich aan moeten houden: "Daarnaast is er de regel dat als je meevallers hebt op je begroting, dat je die niet zomaar opnieuw mag uitgeven. Die moeten terug naar het ministerie van Financiën. Zo komt er weer ruimte voor andere ministeries om geld uit te geven."

Politieke wensen

En extra geld willen alle coalitiepartijen maar al te graag uitgeven. Zo gek is dat volgens Bolhuis niet, want zo halverwege het jaar ontstaan er allemaal nieuwe politieke wensen. Denk aan extra geld om de energierekening naar beneden te brengen, de huren en benzineprijzen te verlagen of de kinderopvang goedkoper te maken.

Maar ook de situatie in Oekraïne en de opstelling van de Amerikaanse president Donald Trump dwingen tot extra investeringen in defensie.

Nog meer geld nodig

Daarnaast heeft het kabinet ook nog geld nodig om de BTW op cultuur, media en sport te verlagen. Er is verder ook geld nodig om het stroomnet te verzwaren, de problemen met de vermogensbelasting zijn nog altijd niet opgelost, en er is ook extra geld nodig om de WIA-uitkeringen te compenseren.

En dan hebben we het nog niet eens gehad over extra geld voor de stikstofproblemen en om de jeugdzorg in gemeenten te verbeteren.

Staatsschuld

PVV en BBB zien de oplossing voor deze problemen in de lage staatsschuld die Nederland heeft. Daardoor zouden we makkelijk miljarden euro's kunnen lenen om al die wensen te betalen. "Nederland heeft een relatief lage staatsschuld, ongeveer 45 procent van het bruto binnenlands product. Dat is internationaal gezien laag," erkent Bolhuis.

De vraag is alleen of het verstandig is de staatsschuld op te laten lopen. "Je zou deze kunnen laten oplopen, maar de belangrijkste vraag is natuurlijk wat ga je met dat geleende geld doen? Ga je met dat geld dan investeringen doen die zich ook terugbetalen?"

Nieuwe planning

De conclusie volgens Bolhuis? "Het is een schaarstediscussie. Je moet kiezen. Dus dat wordt voor het kabinet wel een lastige keuze. Want er zijn gewoon vier partijen met verschillende belangen," zegt Bolhuis.

"Maar uiteindelijk is het de minister van Financiën en de minister-president om een keuze te maken en de nieuwe plannen voor 1 juni naar de Tweede Kamer te sturen."

Slechts één op de vijf asielzoekers in Nederland die volgens de regels naar een ander EU-land moeten terugkeren, wordt daadwerkelijk overgedragen. Dat blijkt uit cijfers die EenVandaag heeft opgevraagd bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

In 2023 werden 11.440 zogenoemde overdrachtsverzoeken ingediend. Maar slechts 2.420 asielzoekers vertrokken daadwerkelijk naar het land waar ze hun procedure zouden moeten afwachten. Voor 2024 ligt het aantal verzoeken op 8.820, waarvan er tot nu toe maar 1.550 zijn gehonoreerd. Volgens de IND kunnen overdrachten door lange procedures meer dan een jaar duren.

Grote verschillen tussen EU-landen

De bereidheid van EU-landen om asielzoekers terug te nemen, verschilt sterk. Duitsland accepteert bijna de helft van de verzoeken, terwijl Italië vrijwel nooit reageert. In de afgelopen 3 jaar is er geen enkele asielzoeker vanuit Nederland naar Italië teruggestuurd, ondanks ruim 4.000 verzoeken.

Griekenland en Hongarije krijgen vanuit Nederland zelfs helemaal geen verzoeken meer. Deze landen weigeren structureel om asielzoekers terug te nemen, waardoor het aantal succesvolle overdrachten al 5 jaar op nul staat.

Nederlandse rechters blokkeren soms overdrachten

Soms voorkomen Nederlandse rechters dat een asielzoeker wordt teruggestuurd. In de afgelopen 2,5 jaar gebeurde dat bijvoorbeeld twee keer bij overdrachten naar België. Dit omdat asielzoekers daar een 'onmenselijke behandeling' te wachten zou staan.

De meeste asielzoekers die volgens de zogeheten Dublinverordening naar een ander EU-land zouden moeten vertrekken, verdwijnen uit het zicht van de autoriteiten. Ze worden als 'met onbekende bestemming vertrokken' geregistreerd, waardoor overdracht niet meer mogelijk is.

Veel asielzoekers verdwijnen in de illegaliteit

Volgens migratiedeskundige aan de Universiteit Leiden Mark Klaassen, die ook lid is van de Adviesraad Migratie, is het voor het kabinet geen prioriteit om deze groep te volgen of te dwingen te vertrekken. "Daar is nu geen effectief beleid voor", zegt hij.

"De overheid zou beter haar best moeten doen om mensen in een opvangvoorziening te houden."