In ruim anderhalf jaar registreerden plastisch chirurgen in het land zo'n 100 ernstige bijtincidenten met honden waarbij operatie nodig was. Slachtoffers waren vaak jonge kinderen. "De tijd van halfslachtige maatregelen is voorbij", zegt een van hen.

Als plastisch chirurg heeft hij er wekelijks mee te maken, zegt Nick Brinkman van de Nederlandse Vereniging voor Plastische Chirurgie (NVPC). Veel, vindt hij. En hij ziet vaak 'hele ernstige letsels'. "Het lijken alleen cijfers, maar wij zien ze liggen."

100 ernstige incidenten in 1,5 jaar tijd

"Verminking waarbij echt weefselverlies optreedt, amputaties van vingers, handen, lippen", somt hij op. "Ook bij hele kleine kinderen en dat is heel indrukwekkend. Dat maakt ook dat wij hier werk van willen maken." Ernstiger gebeurt helaas ook. Deze week werd bekend dat een baby in Emmeloord een bijtincident niet heeft overleefd. In 2019 overleed baby Robin na te zijn aangevallen door een herder.

Voor het eerst hielden plastisch chirurgen van de NVPC het aantal bijtincidenten bij. Ruim anderhalf jaar, van oktober 2021 tot en met juli 2023, registreerden ze wie slachtoffer werden, waar het gebeurde, wat het letsel was en welke hond de aanstichter. Ze telden 100 ernstige incidenten waarbij operatie nodig was.

Jonge kinderen vaakst slachtoffer

Uit de cijfers blijkt dat in 60 procent van de gevallen er letsel was in het hoofd/hals-gebied, 30 procent hand/arm en 8 procent been/voet. De helft ontstond buitenshuis, de meeste slachtoffers waren vaak jong: 44 procent van de slachtoffers is jongers dan 8 jaar, jonger dan 6 jaar en 11 procent is baby.

Type honden die het meest in de registratie van de artsen voorkomt zijn pitbull-types, rottweilers, staffordshires, maar ook herders. "Ik vind elk incident er één te veel en een argument om hier regels voor op te zetten."

'Desastreuze letsels'

Honden die vaak genoemd zijn, worden ook wel hoogrisicohonden genoemd. "Elke hond kan bijten", zegt de arts. "De hoogrisicohond veroorzaakt het ernstigste letsel." Door hun bijtkracht kunnen ze grote schade veroorzaken. Door het 'prooi-schudden' scheurt weefsel los.

"Het zijn desastreuze letsels", zegt hij. Het verschilt per incident maar vaak komt het nooit meer helemaal goed. "Mensen kunnen er hun hele leven schade van ondervinden en dan hebben we het nog niet eens over psychische impact", vertelt hij.

Onderregistratie

Die 100 zijn een onderregistratie, zegt de chirurg. Niet al het letsel komt bij de plastisch chirurg. "Als er alleen een botbreuk is, komen wij er niet aan te pas." Er zijn ook incidenten waarbij de huisarts of eerste hulp handelt, of waarbij het slachtoffer overlijdt.

Daarnaast hebben voornamelijk plastisch chirurgen die ermee te maken hebben het overzicht actief bijgehouden. "We werken aan een completere registratie met andere beroepsgroepen, maar dat heeft veel voeten in de aarde."

Pitbullwet afgeschaft

Tot 2008 kende Nederland een speciale wet voor agressieve dieren (RAD), ook wel pitbullwet. Die hield in dat het houden, fokken en handelen met pitbullterriërs verboden was. Er gold een uitsterfbeleid. Hij werd ingetrokken toen bleek dat het aantal bijtincidenten niet was afgenomen, vanaf dat moment lag de verantwoordelijkheid bij gemeenten en de politie.

Bijtincidenten worden nu niet meer standaard geregistreerd. In de jaren van de 'pitbullwet' werd volgens arts Brinkman ook al onvoldoende geregistreerd op incidenten en ras. "We hebben nooit kunnen constateren of die wet heeft gewerkt", is chirurg Brinkman die van mening is dat de huidige aanpak flink tekortschiet. "De aanpak moet vanuit Den Haag komen."

'Topje van de ijsberg'

"100 is al een getal om van te schrikken, zeker als je weet dat het misschien minder dan 10 procent van het totaal is", zegt Tweede Kamerlid Frank Wassenberg (PvdD) over de cijfers van de NVPC. Ook van het aantal bijtincidenten in het landelijk honden dossier (555) schrok hij. Het 'topje van de ijsberg', noemt hij die. "Als je bedenkt dat 1 op de 7 een registratie bijhoudt."

Wassenberg is benieuwd hoe plaatje eruit ziet als het uitgerold wordt over heet Nederland. "Zeker als je dit langer bijhoudt, want dit is een probleem dat al 20 jaar speelt", vertelt hij. "Dus we moeten écht weten hoe groot het probleem is, hoe ontwikkelt het zich en vooral wat zegt het over honden en wat over baasjes."

'Niet aan gemeenten overlaten'

De gemeenten hebben allemaal hun eigen beleid. Niet alleen registratie, maar ook de maatregelen die getroffen kunnen worden na een bijtincident moeten landelijk geregeld worden door de minister, vindt Wassenberg. "De minister moet landelijke regels stellen hoe ermee om te gaan", stelt hij, "niet dat ene gemeente het wel doet, ander niet." Een 'zooitje' noemt hij het nu. "Je kunt dat niet aan gemeenten alleen overlaten."

Wassenberg noemt de belangrijkste risicofactor het baasje van de hond. Volgens het Kamerlid wordt vaak gekeken naar agressieve honden als pittbuls. "Daar gebeuren ongelukken mee, maar er zijn ook ongelukken met kleine honden als ze niet goed zijn opgevoed", zegt hij. "Als het baasje geen controle heeft over de hond, als de hond niet weet wat zijn plek is in het gezin."

'Niet alleen naar agressieve honden kijken'

Dan kunnen er ongelukken gebeuren, stelt Wassenberg. "Een teckel zal misschien niet zo snel iemand doodbijten, maar kan een baby ook ernstig verwonden. Dus je wil niet alleen naar grote agressieve honden kijken."

Bijtincidenten zul je nooit helemaal kunnen uitsluiten, zegt Wassenberg. "Maar je kunt het wel flink omlaag brengen." Het Kamerlid gaat binnenkort met BBB een motie in stemming brengen die een verplichte cursus aanbiedt om je hond goed op te voeden. "Ook om dierenwelzijn te vergroten."

'Krachtiger maatregelen'

Plastisch chirurg Brinkman stelt dat er krachtiger maatregelen getroffen moeten worden. "Die centraal aangestuurd worden", zegt hij. "Niet via gemeenten zoals dat nu gaat, niet achteraf, maar vooraf en dat erop gehandhaafd wordt." Hij noemt het zorgelijk dat er geen regels zijn met betrekking tot hoogrisicohonden.

Brinkman noemt zichzelf geen beleidsmaker. "Het is echt aan de politiek om een besluit te maken wat er moet gebeuren." Maar een gedragscursus, ziet hij niet zitten. Net als regels als er al iets heeft plaatsgevonden die per gemeente verschillen. "Ik denk niet dat het aantal slachtoffers daarmee naar beneden gaat."

'Wij zien die mensen liggen'

"Ik vind het verontrustend dat wij als maatschappij accepteren dat deze agressieve honden onderdeel zijn van ons straatbeeld en dat wij daar in berusten", zegt hij. "Ik hoop heel erg dat de politiek hier wat mee gaat doen."

Het lijken alleen cijfers, zegt Brinkman. "Maar wij zien die mensen op operatietafel liggen met al het leed dat er achter zit." Iedereen kan slachtoffer worden, benadrukt hij. "Soms is het totale willekeur, omdat deze honden in ons straatbeeld voorkomen."

Het kabinet heeft besloten een pilot voor de opvang van dakloze arbeidsmigranten met drie jaar te verlengen. De gemeente Venlo is verheugd: daar is het project een groot succes. "De straten zijn veel leger. En je wil voorkomen dat mensen doodgaan."

De naar schatting tienduizend dakloze arbeidsmigranten uit de EU die in Nederland verblijven hebben zonder langdurig verblijf of inschrijving bij de gemeente geen recht op opvang of zorg, met alle gevolgen van dien.

Duizenden arbeidsmigranten

Met zeven miljoen euro van het Rijk hebben gemeenten die meedoen aan een pilotprogramma extra plekken ingericht om de arbeidsmigranten toch op te kunnen vangen. Venlo is een van die gemeenten. In de regio Noord-Limburg werken zo'n 53.000 arbeidsmigranten, waarvan 13.500 in Venlo.

Wethouder Jacques Smeets doet daarom graag mee. Venlo trekt als grensgemeente en als grootste tuinbouwgebied in de EU veel bedrijvigheid. "Mensen worden door uitzendbureaus hierheen gehaald, maar ze raken hun werk kwijt en staan opeens op straat, zonder onderdak en inkomsten. Dat veroorzaakt overlast."

Overleven

"Mensen slapen overal: in tentjes, in de bossen, in parkeergarages. Ze vallen soms mensen lastig. Je moet je voorstellen wat dat mentaal met arbeidsmigranten doet, als je zo moet overleven. De verleiding om drank en drugs te gebruiken is dan groot", zegt Smeets.

De gemeente Venlo biedt nu structureel een tijdelijke opvang aan arbeidsmigranten om hen zo opnieuw naar werk en onderdak te begeleiden, of hen met de juiste hulp vrijwillig te laten terugkeren naar hun land van herkomst.

'Voorkomen dat mensen doodgaan'

Deze aanpak is noodzakelijk, denkt de wethouder. "Op de toptijd zagen we 40 tot 75 arbeidsmigranten op straat leven. Je wil voorkomen dat er mensen doodgaan op straat. Door de aanpak zien we dat het aantal daklozen terugloopt. Het probleem wordt beheersbaarder. Je krijgt grip op deze doelgroep."

De pilot in Venlo omvat een speciale opvanglocatie voor dakloze arbeidsmigranten. Het Leger des Heils werkt hier samen met stichting Barka, die ervaring heeft met de doelgroep. Het voormalige verzorgingstehuis Beerendonck biedt plek aan maximaal vijftien mensen. De meerderheid is afkomstig uit Polen.

Intensieve begeleiding

Het gaat vooral om mensen die al langere tijd of meerdere keren dakloos zijn geweest. Vaak hebben ze te maken met psychische problemen of verslavingsproblematiek. Niet iedereen komt er binnen: de opvang is tijdelijk en bedoeld om mensen door middel van intensieve begeleiding weer aan het werk te helpen.

Krzysztof is zo'n arbeidsmigrant die hoopvol naar Nederland trok, maar zijn werk verloor en wekenlang op straat belandde. Hij vond het leven op straat zwaar. Hij voelde zich eenzaam, vernederd en onzeker over de toekomst.

'De straat is niet mijn wereld'

In De Beerendonck kwam hij tot rust en kreeg hij psychische hulp. Hij is heel dankbaar: er is nu zicht op een baan in de logistiek en onderdak. "Ik kan nu snel herstellen. Ik wil niet op straat leven, want dat is niet mijn wereld", vertelt hij.

"Ik heb hulp gezocht, en gelukkig heb ik die gekregen. Ik weet nu dat ik volgende week een baan heb en accommodatie. Zo kan ik verder bouwen aan mijn leven."

80 procent geholpen

In maart kwam de gemeente Venlo met een tussentijdse evaluatie van de pilot, die succesvol lijkt. De andere vijf gemeenten waren al eerder begonnen en kwamen tot dezelfde conclusie.

Meer dan 80 procent van de deelnemers werd door het project geholpen. De helft van de 44 mensen die zich aanmeldden vond een nieuwe baan. Zes keerden vrijwillig terug naar hun land van herkomst en acht mensen worden nog steeds begeleid.

'De straten zijn leger'

Voor de overige 20 procent heeft de pilot niet gewerkt. Eén persoon werd doorverwezen naar de maatschappelijke opvang, en bij zeven anderen is het traject stopgezet door slecht gedrag. In de opvanglocatie geldt een zerotolerancebeleid met betrekking tot alcohol en drugs.

Wethouder Smeets is erg blij met deze resultaten. "De straten zijn echt een stuk leger. Het project doet ertoe." De mogelijkheid om vroeg in te grijpen maakt het verschil, denkt hij. "Zo kunnen we mensen naar een duurzame oplossing begeleiden, of naar ander werk."

Terugkeer

"Hulp bij vrijwillige terugkeer naar het land van herkomst is ook een oplossing", vervolgt Smeets. Dit was het geval bij Andrzej. Na het verlies van zijn baan was hij zijn alcoholverslaving niet meer de baas, en besloot hij met hulp van Stichting Barka vrijwillig terug te gaan naar Polen.

Daar werkt hij nu als kok in een gemeenschap van Stichting Barka, waar hij ook voor zijn alcoholverslaving wordt behandeld. "Het was moeilijk, maar ik kon kiezen om terug te gaan naar Polen. Ik heb daar geen spijt van. Hier kan ik helpen en zijn ze blij met me, omdat ik kok ben van beroep. Het alternatief was dat ik weer op straat zou belanden."

In gesprek met sector

Het doel van de pilot is volgens wethouder Smeets ook om het systeem aan te pakken. Werkgevers en de uitzendbranche moeten ook veranderen, vindt hij. "Die halen mensen hierheen. Dat mag, in Europa mag je vrij reizen, maar het leidt soms tot excessen."

Een groot gedeelte van de bedrijven doet het goed, ziet Smeets, maar een deel niet. Met die bedrijven moeten afspraken worden gemaakt. "We moeten in gesprek met de branche en een convenant afspreken." Dat ben je aan de arbeidsmigranten verplicht, stelt de wethouder.

Waarschuwen

Smeets: "Mensen worden onder valse voorwendselen van heinde en verre hierheen gehaald, en vallen op een gegeven moment terug. Zonder dak boven hun hoofd, zonder baan."

Andrej waarschuwt jongeren in Polen nu om niet dezelfde fouten te maken die hij maakte toen hij naar Nederland kwam. "Jonge mensen komen naar Nederland en hun eerste vraag gaat niet over waar de supermarkt is en ze eten kunnen krijgen, maar waar de dichtstbijzijnde coffeeshop en dealer zijn."

Nieuwe fondsen

Na 2025 stopt de pilot, maar de gemeenten hebben vorige week het nieuws gekregen dat de financiering in de voorjaarsnota geregeld is voor de opvang tot 2028. Er komt acht miljoen euro per jaar beschikbaar.

"Dat is positief nieuw", zegt wethouder Smeets. "Begin mei verwachten we een Kamerbrief daarover. Hoe de verdeling van middelen tussen de gemeenten eruit ziet, is nu nog niet duidelijk."

Apple en Meta krijgen van de Europese Commissie samen een boete van zo'n 700 miljoen euro voor het overtreden van de Digital Markets Act. Deze wet richt zich op techbedrijven die zo groot zijn dat ondernemers en consumenten bijna niet zonder hen kunnen.