Met de aankoop van 744 miljoen aan aandelen door minister Hoekstra (Financiën) hoopte Nederland vorig jaar de positie van KLM in Air France-KLM veilig te stellen. D66 en PvdA zijn ontevreden over het verloop van de aankoop: "Er is helemaal niets bereikt."

"Het was een onorthodoxe, maar noodzakelijke stap", zei Wopke Hoekstra over zijn beslissing om voor bijna driekwart miljard euro aandelen aan te kopen bij Air France-KLM. De stap zou het voortbestaan van KLM moeten verzekeren. Belangrijk, gezien de bijdrage die het bedrijf aan de Nederlandse economie en werkgelegenheid levert. We zijn nu een jaar verder, maar de KLM staat er alleen maar zwakker voor, vinden D66 en PvdA.

Doodse stilte

"Sindsdien is er alleen maar doodse stilte", zegt Jan Paternotte (D66). "Er is helemaal niets bereikt. Terwijl er hele urgente redenen waren om deze aandelen te kopen."

Hij vertelt dat de positie van de KLM binnen de groep het afgelopen jaar eerder zwakker is geworden dan sterker. "De CEO van Air France zit nu in de Raad van Commissarissen van KLM, terwijl KLM toestellen uit de vloot moet halen omdat Air France anders in de verhoudingen achterloopt."

Met de vuist op tafel

Ook pijnlijk vindt Paternotte het feit dat KLM uit het bestuur van de Wereldwijde Luchtvaartorganisatie moet stappen, terwijl ze daar medeoprichter van zijn. "Terwijl KLM komende zomer het congres daarvan organiseert. Als je dat soort verzwakking van je positie en vernederingen moet accepteren, moet je dan niet met de vuist op tafel slaan?"

"Het verhaal was destijds: we kopen die aandelen, vanaf dan hebben we meer invloed, krijgen we dingen voor elkaar, krijgen we betere bescherming en garanties voor KLM", vertelt Paternotte. "Dat is allemaal niet gebeurd. In plaats daarvan heeft KLM juist moeten inleveren."

150 miljoen euro kwijt

Paternotte maakt zich zorgen omdat oorspronkelijk beloofd is dat er na 4 maanden resultaten geboekt zouden zijn. "We zijn inmiddels een jaar verder. Als er nu gevraagd wordt wanneer het dan wel rond is is het wederom doodse stilte."

Volgens hem heeft het nut van de aankoop zich nog totaal niet bewezen. "Daarnaast zijn de aandelen ook nog gezakt in waarde waardoor we nu 150 miljoen euro kwijt zijn."

Beste luchtvaartmaatschappij van Europa

Minister Hoekstra ontkent dat de aanschaf van aandelen haar vruchten niet afwerpt. "Integendeel, wij hebben vanaf het begin gemerkt dat het echt een wereld van verschil betekent."

Hoekstra doelt hiermee op de mate van invloed die de Nederlandse staat heeft bij Air France-KLM, die volgens hem veel groter is sinds de aankoop. "Het gaat ons uiteindelijk om twee dingen: dat de belangen van de Nederlandse staat zijn gewaarborgd en dat we er samen met de Franse staat voor gaan zorgen dat dit de beste luchtvaartmaatschappij van Europa gaat worden. Ik ben ervan overtuigd dat dat gaat lukken."

Beloftes waar niets van terechtkwam

Ook Henk Nijboer (PvdA) staat sceptisch tegenover de uitingen van minister Hoekstra. "Hij moet natuurlijk wel wat zeggen, hij heeft 700 miljoen belastinggeld geïnvesteerd."

Het PvdA-Kamerlid maakt zich zorgen over het uiteindelijke lot van de KLM. "Hoekstra zou goede afspraken maken, maar daar kwam niets van terecht. Het bedrijf, de mensen die er werken en de Nederlandse economie zijn niet goed gewaarborgd door deze minister."

6 jaar na de geruchtmakende 'stikstofuitspraak' van de Raad van State ligt er sinds een kleine week eindelijk een pakket aan plannen op tafel. Maar onder juristen, milieuactivisten én boeren zijn er twijfels. "Nederland komende 5 jaar nog niet van slot."

"Het is een enorme draai en een mooie stap", zegt boerin Chantal Farjon. Haar melkveebedrijf met 160 koeien in het Overijsselse Bruchterveld zou gered zijn als de stikstofregels worden opgerekt zoals landbouwminister Femke Wiersma nu voorstelt. "Maar ik denk dat het venijn in de details zit."

'Rechtszaken beangstigend'

Chantal is een van de 2.500 zogeheten PAS-melders. Dat zijn boeren die onder het oude Programma Aanpak Stikstof (PAS) geen natuurvergunning hoefden aan te vragen voor activiteiten met een beperkte stikstofuitsoot. Chantal breidde haar boerderij in 2015 uit, maar na de stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 werd haar bedrijf in één klap illegaal.

De overheid zoekt al jaren naar een manier om de PAS-melders te 'legaliseren', omdat het buiten hun schuld gebeurde. Maar milieuorganisaties als Mobilisation for the Environment (MOB) denken daar anders over en proberen via de rechter boeren als Chantal te laten stoppen. "Beangstigend", noemt ze de dreiging die nog altijd boven haar hoofd hangt.

Minister wil regels oprekken

Minister Wiersma presenteerde eind vorige maand haar langverwachte stikstofbeleid. In 2035 moet de hoeveelheid stikstof die boeren, bedrijven en het verkeer uitstoten zijn gehalveerd ten opzichte van 2019. Er komen vrijwillige regelingen voor boeren, een nieuw vergunningstelsel en verduurzaming in de industrie en het verkeer.

Ook wil ze de stikstofregels oprekken, de zogeheten rekenkundige ondergrens. Daarmee zijn veel PAS-melders in één keer geholpen. Strenger wordt Wiersma bij kwetsbare natuurgebieden zoals de Veluwe en De Peel. Daar komt een regionale aanpak, met onder meer een regeling voor boeren om vrijwillig te stoppen en 'extensivering', oftewel minder dieren per hectare.

Stikstofexpert is kritisch

Ralph Frins is universitair hoofddocent omgevingsrecht aan Tilburg University en een van de stikstofexperts in Nederland. Hij is kritisch: "De recente uitspraken van de Raad van State en de rechtbank in de Greenpeace-zaak maken duidelijk dat er nu stappen gezet moeten worden. We weten al decennia dat er maatregelen nodig zijn, maar de stappen tot nu toe zijn veel te klein."

Volgens hem lijkt het erop dat Wiersma het laat aankomen op nieuwe rechtszaken. En dan moet je, zo zegt Frins, kunnen aantonen dat je als overheid voldoende stappen zet. "De landsadvocaat zegt zelf dat dit pakket hooguit in een paar gebieden kan werken. Nota bene de landsadvocaat, die de overheid ook heeft verdedigd in de recente Greenpeace-zaak, waartegen het kabinet in beroep gaat."

'Dit is nieuw kleuterplan'

Milieuactivist Johan Vollenbroek oordeelt vernietigend over de plannen. Het was zijn organisatie MOB die de zaak aanspande tegen het PAS-systeem, waarin de Raad van State de ingrijpende 'stikstofuitspraak' deed. "Ook dit nieuwe kleuterplan is in strijd met de habitatrichtlijn. De eerstkomende 5 jaar gaat Nederland niet van het slot, omdat er gewoon geen stikstofruimte is om vergunningen te verstrekken."

Hij noemt het 'bizar' dat het kabinet de eisen van de rechter negeert. De rechtbank heeft volgens hem duidelijk gemaakt dat Nederland in 2030 de helft minder stikstof moet uitstoten, en niet pas in 2035. Minister Wiersma laat hem geen andere keuze dan een juridische weg te bewandelen, vindt Vollenbroek. "Onze intentie is simpel: we willen de natuur redden."

'Chantage door MOB'

Maar volgens melkveehouder Chantal gaat de wens om de natuur te redden ten koste van bedrijven zoals die van haar. "We hebben het idee dat wij heel goed bezig zijn. We hebben extra land per koe en we doen aan natuurbeheer, met drones vliegen we over het land om nesten te beschermen."

De boerin vindt het daarom onbegrijpelijk dat Vollenbroek en zijn milieuorganisatie via de rechter probeert af te dwingen dat zij moet stoppen haar bedrijf. "Ze zijn niet tevreden over het pakket van de minister. En dan chanteren ze de minister door boeren aan te pakken. En de natuur is er nog steeds helemaal niks mee opgeschoten."

Bij kabinet aankloppen?

"Zij moet met haar zorgen bij zowel de provincie als het kabinet aankloppen", reageert Vollenbroek. "Ik hoop dat zij gaat inspreken in de Tweede Kamer, laat weten dat dit plan het niet gaat redden. Ik hoop dat ze dat gaan doen, want dat betekent dat als er echt een goede oplossing komt, wij kunnen stoppen met al onze procedures."

Hij zegt dat MOB jaren geleden al een plan heeft ingediend voor 'een complete herstructurering van de landbouw, waarbij de stikstofuitstoot fors omlaag gaat'. Dat zou volgens hem 24 tot 30 miljard euro kosten. "Economisch gezien levert het winst op. Nederland zou volgens een economische studie welvarender zijn met een veel kleinere veestapel. Je moet eventjes flink investeren, maar dan hebben we ook wat. En dan komen we van het stikstofslot."