Het is een ultieme poging om ernstige misdrijven alsnog op te lossen: de inzet van de opsporingsmethode 'Mr. Big'. Daarbij doen undercoveragenten alsof ze criminelen zijn. Het OM vertelt exclusief bij EenVandaag over de even geheime als omstreden methode.

De undercoveroperaties worden uitgevoerd door een speciaal politieteam: Werken onder Dekmantel (WOD). "Het uiteindelijke doel van zo'n operatie is waarheidsvinding", vertelt persofficier van justitie Mara van den Berg. "We willen weten wat er is gebeurd. Je kunt er belastend bewijs mee vinden, maar ook ontlastend bewijs."

Flinke strafeisen in cold case zonder lijk

Volgende week doet de rechtbank uitspraak in de zaak rond de verdwijning van de Amsterdamse drugshandelaar Patrick van Dillenburg (38), waar de Mr. Big-methode werd gebruikt. Justitie heeft 17 jaar cel geëist tegen Ad K. (50) en Fred T. (60) voor de 'doodslag' van Van Dillenburg. Die verdween spoorloos in januari 2002, maar zijn lichaam werd nooit gevonden.

Toch gaat het OM uit van een misdrijf: "Wij gaan er vanuit dat er kort voor de verdwijning van het slachtoffer een ripdeal heeft plaatsgevonden", zegt persofficier Van den Berg. "Drugs van hem zijn gestolen en hij is om het leven gebracht. Het gaat erom dat wij buiten gerede twijfel kunnen vaststellen dat iemand is overleden. Wij vinden dat daar sprake van is in deze zaak."

Bron: EenVandaag

Laatste redmiddel

Al in 2002 had de recherche K. en T. in beeld als verdachte, maar hard bewijs ontbrak en het onderzoek liep vast. Om de cold case toch nog op te lossen, gaf het OM in Amsterdam in 2015 opdracht aan de recherche om de speciale undercovermethode in te zetten. Bij de inzet van 'Mr. Big' doen undercoveragenten net alsof ze grote criminelen zijn. Hun opdracht is om in contact te komen met een verdachte van een zwaar misdrijf en hem uiteindelijk tot een bekentenis te verleiden.

De methode wordt bij hoge uitzondering ingezet. In hoeveel zaken precies is strikt geheim. Meestal gaat het om ernstige levensdelicten, waarin hard bewijs ontbreekt. Politie en justitie zien het als een laatste redmiddel. Over de inzet van undercovers wordt in dit soort zaken volgens het OM van te voren 'heel goed nagedacht'. "Er vindt een uitvoerig voortraject plaats, waarin de officier van justitie de werkwijze uitgebreid bespreekt met het rechercheteam", vertelt Van den Berg.

Bekentenis Ad K.

Maandenlang creëerden undercoveragenten een zogenaamd crimineel netwerk rond de zwaar verslaafde Ad K., in een poging om hem tot een bekentenis te verleiden. "Over deze opsporingsmethode kan ik ook zeggen dat we heel goed kijken naar de verdachte. Zowel op sociaal vlak als zakelijk vlak", vertelt Van den Berg. "Daarna stellen we onszelf de vraag: hoe kan een undercoveragent contact maken met een verdachte? Dat wordt heel zorgvuldig voorbereid."

Uiteindelijk vertelde Ad K. tegen de undercoveragenten dat hij Patrick van Dillenburg om het leven bracht. Volgens Ad deed hij dit samen met de Noordwijkse XTC-handelaar Fred T. Uit opnames van het undercover-team blijkt dat Ad K. de volgende biecht aflegt: "Het was op een industrieterreintje in Halfweg. Daar heb ik hem voor z'n kop geknald. Toen hebben we hem eerst begraven en daarna beton erop gegooid. Toen dachten we dat iemand het wist. We hebben hem weer uit het beton gehaald en door de shredder gegooid. De resten hebben we uitgestrooid over een bollenveld."

Het was op een industrieterreintje in Halfweg. Daar heb ik hem voor z'n kop geknald. Toen hebben we hem eerst begraven en daarna beton erop gegooid.

Broodje aap

Drie maanden na zijn arrestatie ontkende Ad K. in een interview met EenVandaag dat hij bij de moord betrokken was. "Ik heb hem absoluut niet vermoord. Ik zit onschuldig vast. Ik heb die undercoveragenten een broodje aap verkocht." Tijdens de behandeling van de strafzaak voegde hij daar tegenover de rechters aan toe: "Ik dacht: ik moet een zo groot en gruwelijk mogelijk verhaal vertellen, zodat ik kon werken in die zogenaamde criminele organisatie van de undercoveragenten."

Het OM is niet onder de indruk van de ontkenning van K: "Wat wij van belang vinden is dat deze verdachte tijdens de undercoveroperatie uit zichzelf over de moord is begonnen. Op latere opnames komt hij niet opeens met het verhaal: 'Dit klopt niet'. En bovendien hebben wij in dit dossier meer bewijsmiddelen tegen hem verzameld." Zo zijn er op de woonboot van Ads vriendin Baukje belastende gesprekken afgeluisterd. Daarin heeft K. het over een cold case, waarop Baukje zegt: "Want jij bent een moordenaar." Enkele getuigen legden bovendien belastende verklaringen af over Ad.

'Vonnis cruciaal voor toekomstige undercover-trajecten'

"Dit vonnis is cruciaal voor toekomstige undercover-trajecten", zegt hoogleraar strafrecht Sven Brinkhoff. Hij kent het politiedossier goed en publiceerde onlangs een wetenschappelijk artikel over de veel bediscussieerde 'Mr. Big'-methode. De Hoge Raad vernietigde in 2018 de vonnissen in twee andere moordzaken waarbij 'Mr. Big' werd ingezet. Beide zaken moeten over, omdat de rechters volgens de Hoge Raad onvoldoende motiveerden waarom de verdachten hun bekennende verklaringen tegenover de undercovers in vrijheid hebben afgelegd en waarom deze voor het bewijs mochten worden gebruikt.

In dat arrest scherpte de Hoge Raad daarmee de regels aan, om het risico om een valse bekentenis te verkleinen. Een van de zaken die nu opnieuw wordt beoordeeld is die tegen Wim S., veroordeeld tot 20 jaar gevangenisstraf voor de moord op zijn vriendin in 2010. In het Spaanse Marbella vertelt S. in 2014 tegen zijn vriend 'Joep' dat hij haar om het leven bracht, in ruil voor een vaste baan. Boezemvriend 'Joep' blijkt in werkelijkheid een undercoveragent te zijn. EenVandaag maakte in 2015 een reportage over deze zaak.

'Kostbare vorm van manipulatie'

Strafrechtdeskundigen hebben veel kritiek op het bewijs dat justitie verzamelt met behulp van de 'Mr. Big'-methode. Rechtspsycholoog Robert Horselenberg is verbonden aan Maastricht University en maakte zich in een artikel in de Volkskrant boos over 'deze kostbare vorm van manipulatie' door justitie, waarbij de kans op een valse bekentenis volgens hem 'knettergroot' is.

Hoogleraar strafrecht Brinkhoff zegt over de Van Dillenburg-zaak: "Je moet je als politie en OM wel erg achter de oren krabben of je dit zware middel wilt inzetten bij dit soort kwetsbare verdachten, die zo arm en verslaafd zijn als Ad K. Als hij dan duizenden euro's krijgt van de undercoveragenten en door hen luxe mee uit eten wordt genomen, ga je natuurlijk wel twijfelen of zijn bekentenis echt betrouwbaar is."

'Traject van minuut tot minuut bijhouden'

De 'Mr. Big'-methode ontstond in Canada. Brinkhoff wijst erop dat, na een gerechtelijke dwaling, het uitgangspunt van de Canadese hoogste rechters is dat de methode onbetrouwbaar is. Het zou volgens Brinkhoff daarom goed zijn als politie en justitie veel transparanter te werk gaan bij de inzet van de methode. "Het traject moet eigenlijk van minuut tot minuut worden bijgehouden. In Canada is het heel gebruikelijk dat de undercoveragenten alle gesprekken opnemen, zodat rechters het bewijs veel beter kunnen toetsen."

Het Openbaar Ministerie is het niet met die kritiek eens, zegt persofficier Mara van den Berg: "Er zijn in het onderzoek naar de verdwijning en doodslag van Van Dillenburg juist wel voldoende controlemiddelen om het undercover-traject te toetsen." Zij wijst erop dat de undercoveragenten meerdere gesprekken met de verdachte hebben opgenomen. "Bovendien zijn dezelfde agenten ook gehoord door de advocaten tijdens de rechtszaak. De inzet van deze methode is rechtmatig. Wij hebben dan ook vertrouwen dat het zal leiden tot een veroordeling."

President Donald Trump zette deze maand een Salvadoriaan de VS uit. Dat mocht niet, bleek achteraf. Het Hooggerechtshof eist nu dat de president deze uitzetting terugdraait. Maar Trump weigert. Dit zorgt voor woede in het land, ook bij zijn kiezers.

Trump negeert vaker de uitspraken van rechters, maar nooit eerder een van het Hooggerechtshof. Toch lijkt het alsof zijn houding tegenover het hoogste rechtsorgaan in de Verenigde Staten geen gevolgen zal hebben. En hierdoor rijst de vraag: is de wet nog wel wat waard in de VS? We vroegen het aan Amerika-verslaggever Tom van 't Einde.

1. Wat is er precies gebeurd in de Verenigde Staten?

"Het gaat dus om Kilmar Abrego Garcia die legaal in Amerika verbleef. Hij woonde met zijn vrouw en kinderen in de staat Maryland en is eigenlijk zomaar opgepakt en op het vliegtuig gezet, zonder een proces", legt Van 't Einde uit.

Abrego Garcia werd op bevel van president Donald Trump naar een terreurgevangenis in El Salvador gevlogen. Maar achteraf blijkt dat dit wettelijk niet mag. "En daarvan heeft Trump al gezegd: dat was een fout, hadden we nooit moeten doen", weet Van 't Einde. "En dat is heel bijzonder, dat Trump zelf toegeeft dat hij fout zit. Het is uniek."

2. Wat wordt er gedaan om deze fout recht te zetten?

"Het Hooggerechtshof heeft gezegd dat dit niet klopt", antwoordt de Amerika-verslaggever. Het is dan ook de bedoeling dat Abrego Garcia terugkeert naar de Verenigde Staten. Maar dat is tot nu toe nog niet gebeurd. "Trump weigert dit te doen. Hij zegt dat hij officieel niet bij machte is om deze man terug te halen uit El Salvador." Alleen daar blijkt niets van te kloppen.

"Trump en de Amerikaanse regering betalen voor de gevangenen die ze in deze gevangenis in El Salvador stoppen. Daar gaat zo'n 6 miljoen aan Amerikaans geld naartoe. Ook heeft hij een heel goede band met de president van El Salvador, Nayib Bukele. Die was gister zelfs nog in het Witte Huis. Dus als Trump zegt dat die meneer per direct moet worden teruggevlogen, dan is dat zo geregeld. Maar hij wil dat niet en negeert hier dus ook de uitspraak van het Hooggerechtshof mee. En dat is wel echt uniek."

3. Waarom kiest Trump ervoor om deze uitspraak te negeren?

Volgens Van 't Einde heeft dit vooral te maken met dat Trump meer macht wil hebben dan hij daadwerkelijk heeft. "Hij wil kijken hoe ver zijn macht echt reikt. Als president wil hij veel meer macht hebben dan hij eigenlijk heeft vanuit zijn ambt, dus probeert hij dit op zoveel mogelijk vlakken uit te breiden en te kijken óf er wordt ingegrepen."

"En als hij hier vrijspel krijgt dan geeft hem dat ook weer ruimte op andere gebieden", denkt de verslaggever. "Dus het is eigenlijk gewoon een spel dat hij speelt."

4. Zijn andere Republikeinen het eens met Trumps?

"Hij wil dat iedereen loyaal is aan hem, dat niemand iets tegen hem durft in te gaan", zegt Van 't Einde. En dat geldt ook voor zijn partijgenoten. Wie hem tegenspreekt raakt vaak zijn of haar baan in de politiek kwijt. Mochten ze het niet eens zijn met de president, zullen ze dat dus niet makkelijk uiten.

"Vroeger waren er mensen die zich durfden uit te spreken tegen Trump zijn plannen, maar die zijn nu allemaal weg. Zij zijn allemaal bang voor hem. Zijn minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio bijvoorbeeld, die was vroeger heel kritisch maar die is nu bang om een onvertogen woord over Trump uit te spreken." Wat Trump doet is volgens de Amerika-verslaggever dan ook 'pure intimidatie'.

5. Wat betekent dit voor de democratie in de VS?

Als er niemand ingrijpt, kan dit volgens de verslaggever grote gevolgen hebben voor burgers van de Verenigde Staten. "Hij kan dan alle wetten in de wind gaan slaan. En als hij er zin in heeft kan hij ook Amerikaanse staatsburgers het land uitzetten of deporteren naar een andere gevangenis, zonder enig proces."

De Amerikaanse president heeft eerder al laten weten hier best voor open te staan, weet Van 't Einde. "Het kan dus elke Amerikaan die een politieke tegenstander van Trump is overkomen. Het is nu nog niet zover, maar dat is wel wat er op het spel staat."

6. Is er hier al iets van te merken in de maatschappij?

Volgens Van 't Einde wel. Hij noemt als voorbeeld Donald Trumps eis aan de prestigieuze Amerikaanse universiteit Harvard. "Daar wil hij bepalen wat voor lessen ze geven, ze mogen geen diversiteitsbeleid meer hebben en pro-Palestijnse demonstraties moeten worden verboden."

Harvard weigert dit tot nu toe te doen. Als tegenreactie heeft de regering maandag 2,2 miljard dollar aan overheidsgeld voor de universiteit bevroren. Dit komt neer op zo'n 1,9 miljard euro. "De democratie is dus zeker in gevaar."

7. Is er iemand die Trump kan tegenhouden?

Dat kan nog weleens moeilijk worden, denkt Van 't Einde. Ook noemt hij het gedrag van Trump tegenover het Hooggerechtshof gek: "Het bestaat nota bene voor een heel groot deel uit conservatieve rechters. En drie van de zes heeft hij zelf benoemd. Dus een meerderheid staat helemaal aan Trump zijn kant." Maar zelfs daar wil de president dus niet naar luisteren. "De 'checks and balances', zoals dat zo mooi heet, die in een democratie zijn verweven die werken straks misschien dus niet meer."

8. Wat betekent dit voor het bondgenootschap tussen Europa en Amerika?

"Die vriendschap zijn we natuurlijk sowieso aan het verliezen", antwoordt Van 't Einde. "Amerika heeft zich altijd opgesteld als voorbeeld van hoe je een democratie kan inrichten. Ze hebben zichzelf ook jarenlang verkocht aan de rest van de wereld, maar die tijd is wel voorbij."

Maar bondgenoten zijn we nog wel en dat zullen we voorlopig nog blijven, voorspelt hij. "Europa is ook heel opportunistisch. Als we geld kunnen verdienen, dan zijn we ook bondgenoten met dictators en autocraten. Dus stel dat het echt die kant opgaat met de Verenigde Staten, dan kunnen we dat nog prima blijven."

De opvang van Oekraïners in Nederland loopt spaak. Er is acuut meer geld nodig. De twaalf Commissarissen van de Koning en een delegatie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten houden daarom donderdagochtend spoedberaad met asielminister Faber (PVV).

Gemeenten kunnen de voortdurende en oplopende vraag naar opvanglocaties voor Oekraïners niet bijbenen. Daardoor worden Oekraïense gezinnen die net in Nederland aankomen vaak van het kastje naar de muur gestuurd, van de ene gemeente naar de andere. In het uiterste geval kan het Rode Kruis een hotelovernachting aanbieden aan gezinnen, ouderen of zieke mensen.

121.000 Oekraïners in Nederland

Inmiddels hebben ruim 121.000 Oekraïners zich geregistreerd bij Nederlandse gemeenten. Dat is het hoogste aantal sinds de invasie van Rusland in Oekraïne in februari 2022. Het 'record' wordt van maand tot maand verbroken, mede omdat er bijna geen uitstroom is.

De afspraak donderdag tussen alle Commissarissen van de Koning en de minister is heel kort tevoren gepland. Om de volle agenda's te omzeilen, gaat het om een online overleg. Al om half negen 's ochtends begint de bespreking.

Geen helder plan

"Hier in Utrecht zitten we helemaal vol. We hebben het laatste bed deze week moeten vergeven", zegt Rachel Streefland. Zij is wethouder in Utrecht en verantwoordelijk voor de portefeuilles Asiel en Integratie.

"Er is nergens meer plek. Het grote vraagstuk is nu dat we of bestaande locaties moeten verlengen of nieuwe locaties moeten vinden. En er komt geen enkele helderheid hoe we dat moeten doen. We zijn bang dat het gaat leiden tot mensen op straat."

'Wegkijken kan echt niet meer'

Streefland is ook bestuurslid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en zit donderdag bij het spoedoverleg met de asielminister. De provincies en de gemeenten willen dat minister Faber op korte termijn helderheid geeft over de financiering van nieuwe locaties of die verlengd moeten worden.

"Wegkijken kan echt niet meer. We moeten voorkomen dat mensen op straat komen, terwijl het echt vaak om vrouwen en kinderen gaat. We hebben ons te verhouden tot de Europese wetgeving dat mensen moeten worden opgevangen als mensen in oorlog zijn."

Tientallen vluchtelingen per week

Regiomanager Midden-Nederland van het Rode Kruis Cora Gerritsen, ziet wat het betekent dat gemeenten geen ruimte meer hebben. "We ontvangen enkele tientallen mensen uit Oekraïne elke week. Sinds de Jaarbeurs is gesloten in augustus vorig jaar en omdat ze niet bij gemeenten terecht kunnen, komen ze als laatste kans bij het Rode Kruis, ook hier in Utrecht."

"En dan lopen ze hier binnen met koffers, met een kind op de arm, oud, jong, of ziek. Op die manier komen ze hier aan en dan hopen ze nog ergens een plekje te vinden."

Laatste hoop

"We luisteren naar hun verhaal, waar ze vandaan komen, wat ze hebben meegemaakt onderweg, we laten ze even bijkomen", gaat Gerritsen verder. "En we kijken dan of we een plekje voor ze kunnen vinden. Inmiddels zijn ze dan al bij een gemeente geweest, bij verschillende gemeenten soms, en daar is het niet gelukt."

"En daar horen ze: er is geen plek meer in Nederland. En dan bellen we met de Veiligheidsregio's of locaties in het land, die wij goed kennen, of er wellicht tóch nog plek is. We willen met z'n allen graag dat er via gemeentes plekken gevonden worden. Maar het lukt gewoon niet meer. En dan is het Rode Kruis voor deze mensen de laatste strohalm."

'Er is nog steeds geweld'

Waarom er nu, 3 jaar na het uitbreken van de oorlog, nog steeds mensen uit Oekraïne naar Nederland komen? "Er is nog steeds geweld", antwoordt de regiomanager.

"We hebben afgelopen weekend gezien wat er in Soemy gebeurd is. En dat is op verschillende plekken in Oekraïne nog steeds aan de gang. Mensen beslissen nog steeds om hun land te verlaten en komen dus ook naar Nederland."

Gemeenten en provincies morgen in spoedoverleg met minister Faber over opvang Oekraïners: 'Wegkijken kan echt niet meer'