Openbaar Ministerie kan door personeelstekort sommige strafbare feiten niet meer vervolgen: 'We moeten scherper kiezen'

Tanken zonder betalen, oplichting of een burenruzie. Niet alles kan meer door het strafrecht worden opgelost, zegt hoofdofficier van justitie van het parket Oost-Nederland Marthyne Kunst. "Simpelweg omdat daar de capaciteit niet voor is."

Eerder dit jaar haalde de lijst met misdrijven die door politie en justitie in Oost-Nederland niet meer behandeld zouden worden het nieuws. Dierenmishandeling, hennepkweek en oplichting stonden daarop. Dat betekent niet dat het onder kleine criminaliteit valt, maar Kunst zegt dat het OM 'scherper moet kiezen'.

'Dit is niets nieuws'

Het is volgens hoofdofficier Kunst 'niets nieuws' dat niet alle zaken worden opgepakt. Jaarlijks wordt bepaald waar door het Openbaar Ministerie prioriteit aan wordt gegeven, legt ze uit. "Zo maken we uiteindelijk landelijk keuzes." Die worden daarna ook nog lokaal besproken met de burgemeester en politie.

"We hebben toen bij een aantal delicten gezegd: 'Die pakken we niet meer op'", vertelt Kunst. Is dat wel uit te leggen aan de burger? De hoofdofficier snapt dat het voor mensen vervelend voelt: "Maar we moeten ons ook realiseren dat er ingrijpende zaken zijn als roofovervallen en zedenzaken. Daar wil je je capaciteit in steken. Dan moet je soms pijnlijke keuzes maken."

Mediation bij burenruzies

Burenruzies pakken we in beginsel niet op, vervolgt ze. "We willen ook dat het strafrecht een effectieve meerwaarde is. Als je naast elkaar woont en je ruzie hebt, en het loopt zo uit de hand, dan moet je de oorzaak van de ruzie oplossen." In dat soort situaties wordt doorverwezen naar mediation. "En daar hebben we goede resultaten mee", stelt Kunst.

Geldezels, jonge mensen die hun bankrekening ter beschikking stellen aan criminelen, worden ook niet direct vervolgd. "We zien uit onderzoek dat het vaak om kwetsbare jongens gaat, dan heb je er meer aan om ze weerbaarder te maken dan dat je voor de rechter brengt", legt de hoofdofficier uit.

'Moet dit via het strafrecht?'

Bij tanken zonder betalen of diefstal bij winkels met zelfscankassa's doet het OM ook niets meer. "Moeten we dat via het strafrecht oplossen", werpt Kunst op. "De vraag is of wij dat type criminaliteit moeten oppakken, omdat grootwinkelbedrijven of tankstations op personeel bezuinigen. Dan steken we liever tijd in zaken waar strafrecht echt meerwaarde heeft."

Diefstal blijft een strafbaar feit, maar het bedrijf zelf heeft er zelf ook voor gekozen om op deze manier kosten te besparen, vindt ze. "Kiezen we voor het tanken zonder te betalen of kiezen we voor een oude vrouw waarvan 100.000 euro van de rekening is gehaald?", oppert ze. "Ik denk dat die keuze dan zo gemaakt is."

Andere interventie doen

Ook oplichting wordt niet in alle gevallen opgepakt. "We proberen hier alternatieven voor te vinden", zegt ze. "In lichte zaken van cybercrime proberen nu deurwaarders om alsnog geld te incasseren. We zijn met anderen aan het kijken dat als het strafrecht het niet op kan pakken, of we een andere interventie kunnen doen."

Je kunt niet meer alles bij het strafrecht leggen, wil de hoofdofficier benadrukken. "Simpelweg omdat daar de capaciteit niet voor is." Zij zet dan ook liever in op andere maatregelen en op preventie, bijvoorbeeld door voorlichting. "Banken doen dat op dit moment: door mensen te waarschuwen dat ze hun pinpas niet moeten afgeven."

1.200 zaken niet opgepakt

De strafrechtketen piept en kraakt, geeft hoofdofficier Kunst toe. Slachtoffers moeten ook vaak wachten op hun zaak. "Zwaardere zaken zijn gecompliceerder, advocaten dienen meer verzoeken in en slachtoffers zijn belangrijker." Het OM is zo meer tijd kwijt per zaak, waardoor er minder zaken 'op zitting' kunnen worden behandeld.

In Oost-Nederland werd daarom vorig jaar de keuze gemaakt om zo'n 1.200 zaken te seponeren. Er waren geen rechters meer. "Dat is zeker heftig", zegt Kunst. Het ging met name om zaken waarin geen slachtoffers betrokken waren, maar die draaiden om overlastgevende criminaliteit. "Bijvoorbeeld om mensen die opgepakt waren met drugs op zak", zegt Kunst. Pijnlijk, geeft ze toe. "Niet alleen voor ons, maar ook voor de rechtspraak."

'Keuzes maken van alle tijden'

Dat is geen afschuiven, maar kijken waar het strafrecht voor bedoeld is, vindt Kunst. Ze snapt wel de teleurstelling van mensen: "Ook al hadden we twee keer zoveel mensen, dan nog zouden we niet alles kunnen oppakken. Het maken van keuzes is echt niet iets van nu. Dat is iets van alle tijden."

Er komen jaarlijks honderdduizenden aangiftes binnen. Daarin moeten gewoon keuzes worden gemaakt door justitie, stelt de hoofdofficier. Al benadrukt ze wel dat kleinere zaken toch opgepakt kunnen worden als veiligheid in het geding is.

Meer officieren en rechters

Betere samenwerking, snelrechtzittingen en meer officieren en rechters moeten ervoor zorgen dat het aantal zaken op de stapel slinkt. De rechtspraak mag, nadat er door de politiek in de financiering was gesneden, sinds kort weer meer rechters opleiden. Zo komen er over een paar jaar niet 80 maar 130 nieuwe rechters bij.

Ook Kunst ziet dat als een van de oplossingen om de capaciteitsproblemen op te lossen: "We hopen nog wat te groeien in aantallen officieren en rechters. Daarnaast hopen we dat toekomstige technische ontwikkelingen ons gaan helpen om opsporing sneller te laten verlopen waardoor je meer zaken kunt doen."