Overheden hebben zichzelf té afhankelijk gemaakt van commerciële bedrijven, zonder dat zij daar goede afspraken mee hebben gemaakt, vindt jurist en tech-expert Danny Mekić. Dat is goed zichtbaar geworden bij de clash tussen de Canadese regering en Meta.

De Canadese regering eist namelijk van Meta, het bedrijf achter Facebook en Instagram, dat zij kosteloos nieuws over de bosbranden op hun platforms plaatsen. Dit gebeurt nu niet door een nieuwe wet. Techgiganten, zoals Meta en Google, moeten compensatie aan nieuwsmedia betalen omdat zij advertentie-inkomsten verdienen met het doorplaatsen van artikelen.

Afhankelijkheid

En betalen, dat wil Meta niet. Maar nu de noodtoestand is aangebroken in het land, waar al weken lang grote natuurbranden woeden, wil de regering dat het techbedrijf berichten over de branden publiceert. "Meta wil niet gedwongen worden om dat soort afspraken te maken. En zegt bovendien ook dat die nieuwsberichten helemaal niet zo belangrijk zijn voor hun gebruikers. Daarom heeft het bedrijf voor gekozen om die berichten van het platform af te houden."

Daarmee snijdt de overheid zich gigantisch in de vingers, vertelt Mekić. "Het is een hele rare situatie en het laat eigenlijk zien hoe de rollen in de samenleving aan het vervagen zijn. Het is natuurlijk de plicht van de overheid om in noodsituaties burgers goed te informeren. En het is ook, als je het mij vraagt, de schuld van de overheid dat ze daarvoor afhankelijk geworden is van commerciële bedrijven."

Ook in Nederland

In Europa worden er ook gesprekken gevoerd over soortgelijke wetgeving, maar voorlopig komt deze er niet. Maar dat wil niet zeggen dat deze problematiek zich ook niet binnen onze landsgrenzen afspeelt. De Nederlandse brandweer en politie communiceren bijvoorbeeld veel nieuws over calamiteiten via Twitter. Heel handig, zou je zeggen. Maar nadat Elon Musk Twitter heeft overgenomen en er X van heeft gemaakt, is het veel minder toegankelijk geworden. Zo moet je een account hebben om daar berichten te kunnen lezen.

"Er was in Nederland recent een situatie waarbij er in een NL-Alert werd verwezen naar Twitter voor informatie over een noodsituatie. Dat gaat dus eigenlijk fout, omdat overheden denken dat ze dus alleen nog maar een verwijzing hoeven te plaatsen naar een kanaal op een commercieel platform om de burger te informeren.", zegt de tech-expert.

Onvoldoende capaciteit

De overheid moet een eigen platform hebben waar zij kan informeren in het geval van nood, benadrukt Mekić. "Ik herinner me dat bij de introductie van crisis.nl in Nederland, dat de website was waar je naartoe moest gaan in geval van nood. De website lag al plat bij de lancering. Er was gewoon onvoldoende capaciteit. Je moet dus vóórdat er een ramp is je al moet gaan nadenken over wat je dan allemaal nodig moet hebben om de burger te informeren."

Een ander debat dat nu in Nederland speelt, is het afschaffen van het luchtalarm. "We hebben sirenes die door heel Nederland staan, we kennen dat geluid allemaal. Maar ja, we hebben ook mobiele telefoons die afhankelijk zijn van zendmasten, die maar een paar uur noodstroom hebben. En toch overweegt de Nederlandse regering om de sirenes, die het heel erg lang kunnen doen, af te schaffen en onze afhankelijkheid van technologie te vergroten."

Lastig te verkopen

Het creëren van een eigen noodplatform is op dit gebied volgens Mekić de belangrijkste taak voor de Nederlandse regering. Alleen is het een moeilijk verhaal om geld uit te moeten geven voor de verre toekomst. Helemaal voor iets dat je hopelijk nooit nodig hebt.

"Als er nu ergens brand is, dan gaan er met gillende sirenes mensen naartoe. Maar investeren in iets dat je misschien pas over 10, 100 of 1000 jaar nodig hebt, dat verkoopt wat lastig. Je ziet dat er dan op zulke lange termijn investeringen makkelijker wordt bezuinigd."

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol.

Op basis van een tip van de AIVD werd in april de advocaat van Ridouan Taghi, Vito Shukrula, gearresteerd. AIVD-baas Erik Akerboom vertelt dat de dienst wil voorkomen 'dat criminele netwerken worden aangestuurd vanuit de gevangenis via een advocaat'.

Shukrula's arrestatie op donderdag 10 april leidde tot geschokte reacties in de advocatuur. Hij werd aangehouden na een bezoek aan zijn cliënt Ridouan Taghi in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) zou Shukrula zich schuldig hebben gemaakt aan 'deelname aan een criminele organisatie'.

Strafrechtelijk onderzoek

Wat deze zaak zo bijzonder maakt, is de doorslaggevende rol die veiligheidsdienst AIVD in Shukrula's arrestatie heeft gespeeld. Het strafrechtelijk onderzoek naar de advocaat begon namelijk in december na een tip van de inlichtingendienst.

In een zogenoemd ambtsbericht aan het OM meldde de AIVD dat Shukrula berichten van zijn cliënt Taghi zou doorspelen aan personen in het criminele netwerk van Taghi.

Zorgen over communicatie

Hoewel AIVD-baas Erik Akerboom niet op individuele zaken kan ingaan, zegt hij tegen EenVandaag dat de AIVD zich zorgen maakt over de mogelijkheden tot communicatie, die criminelen vanuit de gevangenis nog kunnen hebben met hun netwerk.

"Een van de belangrijkste dingen die wij willen voorkomen is dat criminelen - ook als ze zitten opgesloten in de gevangenis - kunnen blijven spreken met hun criminele netwerk. Want hiermee kunnen ze nog altijd een dreiging uitoefenen op de samenleving."

Niet meer aansturen vanuit gevangenis

Het feit dat de AIVD deze tip doorgaf aan het OM, doet vermoeden dat de dienst zich vaker bezighoudt met verdachten in het Marengo-proces. De criminele organisatie van Taghi in het bijzonder.

Akerboom: "Dat we standaard meeluisteren met de telefoongesprekken tussen advocaten en deze personen, dat kan niet de conclusie zijn. Het gaat ons erom dat de communicatie vanuit de gevangenis stopt en dat niet langer de criminele netwerken kunnen worden aangestuurd. Bijvoorbeeld via een advocaat."

Kritische brief

Bovendien is het vanzelfsprekend dat de AIVD in actie komt, als er sprake is van 'bedreiging van de rechtstaat', vervolgt Akerboom. "Als deze criminele netwerken zich bezighouden met het bedreigen en zelfs liquideren van personen die onze rechtstaat vertegenwoordigen, dan kunnen ze erop rekenen dat ze in het vizier van van de AIVD komen. Dat is evident."

Een maand voor de arrestatie van Shukrula was er nog forse kritiek op de werkwijze van de AIVD. Twee toezichthouders van de geheime dienst concludeerde in een kritische brief dat de AIVD zich niet altijd aan de regels houdt.

Vaker onderzoek naar criminelen

De wet schrijft namelijk voor dat dat inlichtingendienst criminelen alleen mag onderzoeken als ze de nationale veiligheid in het gevaar brengen. Daar blijkt de AIVD zich volgens de eigen toezichthouders niet altijd aan te houden.

De dienst doet te vaak onderzoek naar criminelen waarbij de nationale veiligheid helemaal niet in het geding is.

'Beter onderbouwen'

Akerboom: "Als er een directe geweldsdreiging is van een politicus, een advocaat of een journalist, dan melden wij dat direct bij de politie, zodat die kan ingrijpen. Maar er zijn ook strafbare feiten die niet direct raken aan de nationale veiligheid, maar waar soms wel een crimineel netwerk achter ligt."

De AIVD-baas zegt dat de dienst zich wel degelijk aan de regels houdt. "Dit is de reden dat wij toezichthouders hebben. Die kijken altijd met ons mee, en fluiten ons ook terug als we te ver gaan. Dus als de toezichthouder dit zegt, zullen we nog beter onderbouwen dat er directe link is met de nationale veiligheid."

Nog 60 dagen in hechtenis

De 36-jarige Shukrula is de derde advocaat van Taghi die is opgepakt. In oktober 2021 werd Taghi's neef Youssef Taghi opgepakt en in april 2023 werd Inez Weski gearresteerd.

Shukrula was sinds november vorig jaar advocaat van Taghi. Samen met raadsheren Carlo Crince le Roy en Sultan Kat stonden zij Taghi bij. Na de arrestatie van Shukrula legden ook de overgebleven twee advocaten de verdediging van Ridiouan Taghi neer. Afgelopen vrijdag werd het voorarrest verlengd van de voormalig advocaat van Taghi. De raadkamer van de rechtbank in Amsterdam besloot dat Shukrula nog 60 dagen in hechtenis moet blijven.