Als toerist het land niet in mogen, of zelfs worden vastgezet aan de grens. De strengere Amerikaanse grenscontroles treffen toeristen maar ook studenten en wetenschappers. Vandaag scherpt Nederland het reisadvies naar de VS aan.

Het gaat om een waarschuwing aan lhbtiq+'ers die naar de Verenigde Staten willen afreizen. Een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken laat weten 'dat reizigers extra moeten opletten bij het aanvragen van een visum of ESTA'. President Trump erkent alleen de geslachten 'man' en 'vrouw'. Hij sluit non-binaire en trans personen uit.

Meer landen scherpen advies aan

Nederland is niet het eerste land dat actie onderneemt. Vorige week scherpten het Verenigd Koninkrijk en Duitsland het reisadvies voor de Verenigde Staten al aan, na verschillende incidenten met toeristen.

Zo werd de Duitse Lucas Sielaff 16 dagen vastgehouden in een detentiecentrum, toen hij zijn verloofde bezocht in de Verenigde Staten. "Ik kreeg kettingen om mijn buik, handen en voeten en werd in een busje afgevoerd", blikt hij terug.

16 dagen vast

Hoe hij zich voelde? "Verward, boos en verdrietig. Het was zo onzeker, niemand vertelt wanneer je daar uit mag." Inmiddels is Sielaff weer in Duitsland, maar nog steeds zit de schrik er goed in. Hij krijgt veel vragen van mensen. "Het is voor toeristen gewoon niet meer veilig om naar Amerika te gaan."

Maar niet alleen toeristen komen in de problemen. Ook een Franse wetenschapper - van wie de naam niet bekend is gemaakt - werd vorige week geweigerd aan de grens van de Verenigde Staten, nadat zijn laptop en telefoon werden onderzocht. Dit vanwege zijn kritiek op het beleid van president Trump.

Geen kritiek mogelijk

"Ik denk niet dat het uitmaakt of je een wetenschapper, een student of een gewone reiziger bent. Als je het niet eens bent met Trump en het Witte Huis dan ben je een doelwit", zegt hoofddocent internationale bestuurskunde aan De Haagse Hogeschool Jennifer Smits-Kilgus.

Als ex-republikein die jarenlang voor oud-president Bush en in het Capitool werkte, weet Smits-Kilgus veel van wat er speelt in het het Witte Huis.

'Hij legt tegenstanders het zwijgen op'

Ze kijkt met grote zorgen naar de ontwikkelingen in de Verenigde Staten. "Alles wat Trump heeft gedaan is een 180 graden ommekeer ten opzichte van de traditionele presidentiële politiek", vertelt ze.

"Hij gebruikt alle middelen die hij heeft om ervoor te zorgen dat zijn visie wordt uitgevoerd. Dat betekent dat hij zijn tegenstanders het zwijgen moet opleggen."

Zorgen bij wetenschappers

"De stemming is volledig omgeslagen", zegt hoogleraar Appy Sluijs, die aan de Universiteit Utrecht onderzoek doet naar klimaatverandering. Hij merkt dat zijn Europese collega's in de Verenigde Staten niet meer openlijk communiceren, zoals ze dat eerder wel deden.

Dit omdat ze bang zijn dat ze de Verenigde Staten niet meer in mogen. "Collega's lijken in gesprekken bepaalde woorden te vermijden die met klimaat te maken te hebben."

Belangrijke partner van Europa

Sluijs vertelt dat het een lastige situatie is, omdat Amerika op het gebied van klimaatonderzoek een belangrijke partner is van Europa. "De afgelopen maanden zijn er incidenten geweest bij wetenschappers die naar de Verenigde Staten wilden en gearresteerd werden, of niet mochten komen."

"Alle Europeaanse onderzoekers zijn nu wel gaan nadenken van: 'Oké, is het wel verstandig dat we nu naar een congres in de Verenigde Staten gaan?'"

Twijfel over geplande reis

Ook leden van het EenVandaag Opiniepanel zeggen zich druk te maken over reizen naar Amerika. "We gaan volgende week dinsdag naar New York maar twijfelen nu", vertelt een panellid.

"Ik ga medio april naar de Verenigde Staten, maar ik heb nu spijt van de planning", zegt een ander.

'Voel me niet veilig'

Weer een ander stelt het rijden van de Route 66 uit, "vanwege onzekerheid over de veiligheid." En: "Ik was van plan om in mei naar de VS te reizen, maar ik vertrouw het niet. Ik heb weleens social media-berichten geliket die tegen Trump waren."

Nog een ander zegt: "Door het beleid in de VS heb ik mijn reisplannen uitgesteld. Ik ben zelf een gay man, en ik voel me niet veilig."

20 procent minder reizen

Directeur Frank Radstake van de Algemene Nederlandse Vereniging voor Reisondernemingen (ANVR) ziet deze onzekerheid terug in de hoeveelheid reizen die geboekt zijn naar de Verenigde Staten.

In januari zijn 20 procent minder reizen geboekt door de Nederlanders. "Ik zou het niet alleen aan een 'Trump-effect' kunnen toeschrijven. Ook de stand van de dollar heeft invloed. Maar het zou gek zijn om te denken dat Trump op geen enkele mogelijk manier een rol speelt."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.

De Amerikaanse president Trump voert de druk rondom de koop van Groenland op. Hij wil het eiland vanwege de strategische ligging en bodemschatten en stuurt daarom vicepresident JD Vance op pad voor een bezoek. "Dit is voor de meeste Denen een shock."

"Het is een grote stressfactor en je mag het niet onderschatten", zegt Clingendael-onderzoeker Karen van Loon over de huidige situatie.

Bondgenootschap onder druk

Van Loon is gespecialiseerd in geopolitiek in het Noordpoolgebied en bredere veiligheids- en defensievraagstukken en ziet hoe Donald Trump met zijn uitspraken en het bezoek van vicepresident JD Vance, het bondgenootschap tussen Amerika en Denemarken onder druk zet.

Groenland valt op dit moment, tot hun grote ongenoegen, nog onder het Deense koninkrijk.

Denen in schok door bezoek Vance

Het had een bezoek moeten zijn waarbij alleen de vrouw van JD Vance, Second Lady Usha Vance, aanwezig zou zijn. "Ze zou bezoekjes afleggen aan verschillende Groenlandse gemeenschappen, maar die bezoeken zijn nu afgelast. Het blijft nu bij een bezoek aan de Amerikaanse luchtmachtbasis", zegt Van Loon.

"Wat er nu gebeurt is voor de meeste Denen echt een schok. Je kan wel spreken van een ernstige vertrouwensbreuk", vertelt de onderzoeker.

'Groenland niet te koop'

Vicepresident Vance zal nu namelijk wel aanwezig zijn bij het bezoek en hoogstwaarschijnlijk gesprekken voeren met diplomaten.

En dat terwijl Denemarken al meerdere keren heeft aangegeven geen interesse te hebben in het verzoek van Trump. Ze zijn niet van plan om Groenland 'over te dragen' aan de Verenigde Staten.

'Hij wil niet loslaten'

Toch blijft Trump aandringen. De uitspraken die vanuit de Verenigde Staten blijven komen hebben een impact op zowel de Denen als Groenlanders. Ze zijn niet gewend dat een president blijft aandringen.

"Vroeger hebben ze het ook wel eens gevraagd, maar werd het losgelaten", zegt Van Loon. Volgens de onderzoeker werd Trump tijdens zijn eerste termijn zelfs uitgelachen toen hij het balletje opgooide. "Het leek toen absurd, maar sinds hij voor de tweede keer president is, is het duidelijk dat hij het niet wil loslaten."

Toch onderhandelen

Maar juist door die houding moeten Deense en Amerikaanse onderhandelaren nu toch met elkaar om tafel gaan zitten. "Om een consensus te vinden en niet te vergeten om Groenland bij dit proces te betrekken", legt de onderzoeker uit.

"Want", vervolgt Van Loon, "Groenland is wel een regio die in zeer grote mate zelfbestuur heeft binnen het Koninkrijk Denemarken." De twee landen kunnen dus niet zonder inspraak van het hoofd van het eiland een beslissing maken. Dit vooral omdat Groenland onafhankelijk wil zijn, ook van Denemarken.

Angst in Groenland

De angst in Groenland is op dit moment dus groot, weet Van Loon. Ze willen hun onafhankelijkheid van Denemarken niet inruilen voor afhankelijkheid van Amerika. "Het gevoel is daar heel sterk. Er is angst voor wat er komen gaat."

"Ze hebben al een heel lang proces afgelegd met Denemarken en dat dekolonisatieproces is nog steeds bezig", gaat de onderzoeker verder.

Respectloos

"Ze zijn er heel duidelijk in dat ze geen Amerikanen willen worden." En dat is vooral te zien aan alle standpunten die hun regering op dit moment inneemt.

Zo liet de Groenlandse premier Múte Bourup Egede de afgelopen maanden al publiekelijk weten dat het eiland niet te koop is, en dat hij Trump respectloos vindt.

'Rol van de EU is beperkt'

Kan de Europese Unie nog iets betekenen in deze noodgedwongen onderhandelingen, aangezien Denemarken een lidstaat is? "Dat is een lastig verhaal", antwoordt Van Loon. "Denemarken is lid van de EU maar Groenland niet. Ze hebben in de jaren 80 een opt-out gehad."

Maar aangezien de EU wel nog steeds investeert in Groenland - onder andere in onderwijs en gezondheid - én een paar jaar geleden een mineralendeal heeft gesloten, zou de EU wel een bemiddelende rol kunnen spelen, denkt de onderzoeker. "Dus er is een rol voor de EU, maar die blijft wel beperkt."