Als toerist het land niet in mogen, of zelfs worden vastgezet aan de grens. De strengere Amerikaanse grenscontroles treffen toeristen maar ook studenten en wetenschappers. Vandaag scherpt Nederland het reisadvies naar de VS aan.

Het gaat om een waarschuwing aan lhbtiq+'ers die naar de Verenigde Staten willen afreizen. Een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken laat weten 'dat reizigers extra moeten opletten bij het aanvragen van een visum of ESTA'. President Trump erkent alleen de geslachten 'man' en 'vrouw'. Hij sluit non-binaire en trans personen uit.

Meer landen scherpen advies aan

Nederland is niet het eerste land dat actie onderneemt. Vorige week scherpten het Verenigd Koninkrijk en Duitsland het reisadvies voor de Verenigde Staten al aan, na verschillende incidenten met toeristen.

Zo werd de Duitse Lucas Sielaff 16 dagen vastgehouden in een detentiecentrum, toen hij zijn verloofde bezocht in de Verenigde Staten. "Ik kreeg kettingen om mijn buik, handen en voeten en werd in een busje afgevoerd", blikt hij terug.

16 dagen vast

Hoe hij zich voelde? "Verward, boos en verdrietig. Het was zo onzeker, niemand vertelt wanneer je daar uit mag." Inmiddels is Sielaff weer in Duitsland, maar nog steeds zit de schrik er goed in. Hij krijgt veel vragen van mensen. "Het is voor toeristen gewoon niet meer veilig om naar Amerika te gaan."

Maar niet alleen toeristen komen in de problemen. Ook een Franse wetenschapper - van wie de naam niet bekend is gemaakt - werd vorige week geweigerd aan de grens van de Verenigde Staten, nadat zijn laptop en telefoon werden onderzocht. Dit vanwege zijn kritiek op het beleid van president Trump.

Geen kritiek mogelijk

"Ik denk niet dat het uitmaakt of je een wetenschapper, een student of een gewone reiziger bent. Als je het niet eens bent met Trump en het Witte Huis dan ben je een doelwit", zegt hoofddocent internationale bestuurskunde aan De Haagse Hogeschool Jennifer Smits-Kilgus.

Als ex-republikein die jarenlang voor oud-president Bush en in het Capitool werkte, weet Smits-Kilgus veel van wat er speelt in het het Witte Huis.

'Hij legt tegenstanders het zwijgen op'

Ze kijkt met grote zorgen naar de ontwikkelingen in de Verenigde Staten. "Alles wat Trump heeft gedaan is een 180 graden ommekeer ten opzichte van de traditionele presidentiële politiek", vertelt ze.

"Hij gebruikt alle middelen die hij heeft om ervoor te zorgen dat zijn visie wordt uitgevoerd. Dat betekent dat hij zijn tegenstanders het zwijgen moet opleggen."

Zorgen bij wetenschappers

"De stemming is volledig omgeslagen", zegt hoogleraar Appy Sluijs, die aan de Universiteit Utrecht onderzoek doet naar klimaatverandering. Hij merkt dat zijn Europese collega's in de Verenigde Staten niet meer openlijk communiceren, zoals ze dat eerder wel deden.

Dit omdat ze bang zijn dat ze de Verenigde Staten niet meer in mogen. "Collega's lijken in gesprekken bepaalde woorden te vermijden die met klimaat te maken te hebben."

Belangrijke partner van Europa

Sluijs vertelt dat het een lastige situatie is, omdat Amerika op het gebied van klimaatonderzoek een belangrijke partner is van Europa. "De afgelopen maanden zijn er incidenten geweest bij wetenschappers die naar de Verenigde Staten wilden en gearresteerd werden, of niet mochten komen."

"Alle Europeaanse onderzoekers zijn nu wel gaan nadenken van: 'Oké, is het wel verstandig dat we nu naar een congres in de Verenigde Staten gaan?'"

Twijfel over geplande reis

Ook leden van het EenVandaag Opiniepanel zeggen zich druk te maken over reizen naar Amerika. "We gaan volgende week dinsdag naar New York maar twijfelen nu", vertelt een panellid.

"Ik ga medio april naar de Verenigde Staten, maar ik heb nu spijt van de planning", zegt een ander.

'Voel me niet veilig'

Weer een ander stelt het rijden van de Route 66 uit, "vanwege onzekerheid over de veiligheid." En: "Ik was van plan om in mei naar de VS te reizen, maar ik vertrouw het niet. Ik heb weleens social media-berichten geliket die tegen Trump waren."

Nog een ander zegt: "Door het beleid in de VS heb ik mijn reisplannen uitgesteld. Ik ben zelf een gay man, en ik voel me niet veilig."

20 procent minder reizen

Directeur Frank Radstake van de Algemene Nederlandse Vereniging voor Reisondernemingen (ANVR) ziet deze onzekerheid terug in de hoeveelheid reizen die geboekt zijn naar de Verenigde Staten.

In januari zijn 20 procent minder reizen geboekt door de Nederlanders. "Ik zou het niet alleen aan een 'Trump-effect' kunnen toeschrijven. Ook de stand van de dollar heeft invloed. Maar het zou gek zijn om te denken dat Trump op geen enkele mogelijk manier een rol speelt."

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol. Wat betekent dit voor het project? "QUOTE"

Op basis van een tip van de AIVD werd in april de advocaat van Ridouan Taghi, Vito Shukrula, gearresteerd. AIVD-baas Erik Akerboom vertelt dat de dienst wil voorkomen 'dat criminele netwerken worden aangestuurd vanuit de gevangenis via een advocaat'.

Shukrula's arrestatie op donderdag 10 april leidde tot geschokte reacties in de advocatuur. Hij werd aangehouden na een bezoek aan zijn cliënt Ridouan Taghi in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) zou Shukrula zich schuldig hebben gemaakt aan 'deelname aan een criminele organisatie'.

Strafrechtelijk onderzoek

Wat deze zaak zo bijzonder maakt, is de doorslaggevende rol die veiligheidsdienst AIVD in Shukrula's arrestatie heeft gespeeld. Het strafrechtelijk onderzoek naar de advocaat begon namelijk in december na een tip van de inlichtingendienst.

In een zogenoemd ambtsbericht aan het OM meldde de AIVD dat Shukrula berichten van zijn cliënt Taghi zou doorspelen aan personen in het criminele netwerk van Taghi.

Zorgen over communicatie

Hoewel AIVD-baas Erik Akerboom niet op individuele zaken kan ingaan, zegt hij tegen EenVandaag dat de AIVD zich zorgen maakt over de mogelijkheden tot communicatie, die criminelen vanuit de gevangenis nog kunnen hebben met hun netwerk.

"Een van de belangrijkste dingen die wij willen voorkomen is dat criminelen - ook als ze zitten opgesloten in de gevangenis - kunnen blijven spreken met hun criminele netwerk. Want hiermee kunnen ze nog altijd een dreiging uitoefenen op de samenleving."

Niet meer aansturen vanuit gevangenis

Het feit dat de AIVD deze tip doorgaf aan het OM, doet vermoeden dat de dienst zich vaker bezighoudt met verdachten in het Marengo-proces. De criminele organisatie van Taghi in het bijzonder.

Akerboom: "Dat we standaard meeluisteren met de telefoongesprekken tussen advocaten en deze personen, dat kan niet de conclusie zijn. Het gaat ons erom dat de communicatie vanuit de gevangenis stopt en dat niet langer de criminele netwerken kunnen worden aangestuurd. Bijvoorbeeld via een advocaat."

Kritische brief

Bovendien is het vanzelfsprekend dat de AIVD in actie komt, als er sprake is van 'bedreiging van de rechtstaat', vervolgt Akerboom. "Als deze criminele netwerken zich bezighouden met het bedreigen en zelfs liquideren van personen die onze rechtstaat vertegenwoordigen, dan kunnen ze erop rekenen dat ze in het vizier van van de AIVD komen. Dat is evident."

Een maand voor de arrestatie van Shukrula was er nog forse kritiek op de werkwijze van de AIVD. Twee toezichthouders van de geheime dienst concludeerde in een kritische brief dat de AIVD zich niet altijd aan de regels houdt.

Vaker onderzoek naar criminelen

De wet schrijft namelijk voor dat dat inlichtingendienst criminelen alleen mag onderzoeken als ze de nationale veiligheid in het gevaar brengen. Daar blijkt de AIVD zich volgens de eigen toezichthouders niet altijd aan te houden.

De dienst doet te vaak onderzoek naar criminelen waarbij de nationale veiligheid helemaal niet in het geding is.

'Beter onderbouwen'

Akerboom: "Als er een directe geweldsdreiging is van een politicus, een advocaat of een journalist, dan melden wij dat direct bij de politie, zodat die kan ingrijpen. Maar er zijn ook strafbare feiten die niet direct raken aan de nationale veiligheid, maar waar soms wel een crimineel netwerk achter ligt."

De AIVD-baas zegt dat de dienst zich wel degelijk aan de regels houdt. "Dit is de reden dat wij toezichthouders hebben. Die kijken altijd met ons mee, en fluiten ons ook terug als we te ver gaan. Dus als de toezichthouder dit zegt, zullen we nog beter onderbouwen dat er directe link is met de nationale veiligheid."

Nog 60 dagen in hechtenis

De 36-jarige Shukrula is de derde advocaat van Taghi die is opgepakt. In oktober 2021 werd Taghi's neef Youssef Taghi opgepakt en in april 2023 werd Inez Weski gearresteerd.

Shukrula was sinds november vorig jaar advocaat van Taghi. Samen met raadsheren Carlo Crince le Roy en Sultan Kat stonden zij Taghi bij. Na de arrestatie van Shukrula legden ook de overgebleven twee advocaten de verdediging van Ridiouan Taghi neer. Afgelopen vrijdag werd het voorarrest verlengd van de voormalig advocaat van Taghi. De raadkamer van de rechtbank in Amsterdam besloot dat Shukrula nog 60 dagen in hechtenis moet blijven.