Een foto plaatsen op Instagram, een serie kijken of nog even voor het slapen Facebook checken. Een wereld zonder internet is ondenkbaar en online blijft groeien. En ook in Nederland is die groei zichtbaar, maar kan het stroomnetwerk dat wel aan?

"Elk filmpje dat je kijkt, wordt naar jouw mobiel of laptop getransporteerd vanuit een datacenter", vertelt Stijn Grove, directeur bij Dutch Data Center Association. "Een datacenter is een gebouw waar kasten met servers staan. Alles wat je uploadt, downloadt en verwerkt gaat door die servers." Opgeslagen Facebookfoto's staan bijvoorbeeld in een datacenter te draaien op een server, totdat jij deze foto's opvraagt door op de Facebookfoto te klikken. "Om dit mogelijk te maken zijn er vele netwerken, energie, koeling en veiligheid nodig", zegt Grove.

Datacenters zijn energievreters

Nederland telt momenteel 200 datacenters en de meeste daarvan liggen in de regio Amsterdam, ook wel de Nederlandse datahub genoemd. "Dat komt omdat Amsterdam precies aan het einde van de internetkabel vanuit de Verenigde Staten ligt. En Nederland ligt in het midden van Europa. Dat zorgt voor een snelle internetverbinding."

De Nederlandse datacenters verbruiken zo'n 3 procent van het totale stroomverbruik in Nederland, dat is naar schatting 4 miljard kilowattuur. Journalist Hanno Bakkeren rekende uit dat dit drie keer zoveel stroom is dan de Nederlandse Spoorwegen verbruiken. De Dutch Data Association verwacht dat Nederlandse datasector iedere vier jaar in omvang verdubbelt. Om die reden wil Stijn Grove dat het stroomnet moet worden uitgebreid. "Het landelijke stroomnet is niet voorbereid op deze verandering. De digitale revolutie groeit zo snel dat de ruimte en energie opraken."

Nederlanders zijn grootverbruikers

"Het is ook niet zo vreemd dat de datacenters groeien. Het internetgebruik groeit ook", zegt Grove. Volgens het Nationaal Social Mediaonderzoek van Newcom hebben ruim 10 miljoen Nederlanders een Facebookaccount. Bovendien gebruiken bijna 12 miljoen Nederlanders WhatsApp en ruim 8 miljoen YouTube. Apps zoals YouTube verbruiken relatief veel data, omdat video's veel beelden moeten opvragen. WhatsApp verbruikt minder data, omdat hierbij vooral tekstberichten worden binnengehaald.

In Nederland zijn we graag online, maar liefst bijna vijf uur per dag. Dat is niet zo vreemd, want volgens het Centraal Bureau van de Statistiek heeft 98 procent van alle Nederlanders toegang tot een internetverbinding. Hiermee is ons land koploper van Europa, waar het gemiddelde 87 procent is.

Ook een strippenkaart kost stroom

Niet alleen sociale media of Netflix vragen of slaan data op. Erik Jagroep, onderzoeker aan de Universiteit Utrecht, ziet meer nieuwe ontwikkelingen waarvoor de opslag van data nodig is. "Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van de OV-chipkaart. Een aantal jaar geleden was er een papieren strippenkaart. Dat koste geen elektriciteit, alleen papier. Nu staat er ergens in Nederland een datacentrum waar al onze reisgegevens staan opgeslagen."

Jagroep is gepromoveerd op duurzame software. Dat is software wat een minimale hoeveelheid energie verbruikt voor het uitvoeren van taken. "Het datagebruik is moeilijk terug te draaien; in de digitale revolutie wil je niet meer terug naar hoe het vroeger was. Belangrijker dan dataverbruik vind ik de software: dat bijvoorbeeld apps zo min mogelijk de levensduur van de batterij verkorten. En dat de data op een zo efficiënt mogelijke manier aangeleverd wordt vanuit een datacentrum. Daar heeft software invloed op."

Netflix: groen of niet-doen?

Er zijn mogelijkheden om dataverbruik te verminderen. Het kijken van een aflevering Netflix kost sowieso energie. Stream bijvoorbeeld een Netflix-aflevering via Wi-Fi in plaats van 4G. Wat je ook kunt doen is de aflevering via je mobieltje kijken in plaats van op de televisie. Op die manier gebruik je minder data en dus minder stroom. Overigens bestrijdt Netflix dat 'bingewatchen' (meerdere afleveringen van een tv-serie na elkaar bekijken) milieuvervuilend is. In een reactie uit 2015 laat Netflix weten dat stilzitten en een serie kijken beter is voor het milieu dan de televisie uitzetten en actief bewegen.

Halverwege april heeft de overheid een Routekaart 2030 ontwikkeld om de snelle groei van de Nederlandse datacenters in goede banen te leiden, zodat er in de komende jaren gebalanceerd met het stroomverbruik om kan worden gegaan.

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.

Terwijl China en de Verenigde Staten met importheffingen naar elkaar gooien, is er slecht nieuws uit IJmuiden. Mede dankzij die importheffingen zit Tata Steel in zwaar weer. 1 op de 5 medewerkers gaat zijn baan verliezen. "Speelt al heel lang bij Tata."

Tata Steel heeft het, net als andere Europese staalbedrijven, al jarenlang moeilijk. De recente importheffingen van Amerikaanse president Donald Trump van 25 procent op Europees staal zijn maar een van de vele uitdagingen, ziet ook Ron Stoop, strategisch analist geo-economie aan het Haags Centrum voor Strategische Studies.

Concurrentie vanuit China

"Allereerst is er hele hoge concurrentie vanuit China op dit moment", legt hij uit. Dat komt volgens Stoop door het industriebeleid van China, daar wordt erg ingezet op de zogenaamde maakindustrie maar neemt de consumptie minder toe. Dus er wordt heel veel gemaakt in China terwijl de vraag niet enorm hoog is.

"Daardoor wordt er vanuit China heel veel staal geëxporteerd. Dat staal komt dus op andere markten terecht, waaronder de Europese." Dat goedkope Chinese staal drukt op de markt, legt Stoop uit, waardoor Europese staalbedrijven minder aantrekkelijk worden. "Er zijn toch veel bedrijven die gewoon staal kopen waar het het goedkoopst is."

Energieprijzen en investeringen

Maar ook binnen Europa zijn er grote ontwikkelingen, ziet de analist. "Ten eerste de hogere energieprijzen, als gevolg van onder andere de energiecrisis." Daardoor zijn Europese bedrijven die veel energie gebruiken, zoals de staalindustrie, veel duurder uit. "Die worden gewoon minder concurrerend."

De tweede ontwikkeling is volgens Stoop de energietransitie, staal moet op een groenere manier gemaakt worden. "Daarvoor zijn veel investeringen nodig. Daarbij is het ook zo dat groene productiemethoden op dit moment duurder zijn dan de traditionele methoden", legt hij uit. Bedrijven weten daarom volgens hem niet zeker of ze die grote investeringen gaan terugverdienen.

'Speelt al erg lang bij Tata Steel'

Medewerkers van Tata Steel zijn niet verrast dat er ontslagen vallen. "Dat is een verhaal dat eigenlijk al heel erg lang speelt bij Tata Steel", vertelt een logistiek medewerker. "We moeten natuurlijk naar groen staal toe en daar zijn gewoon impactvolle beslissingen voor nodig, dit is waarschijnlijk er weer één van."

Volgens een andere medewerker van het staalbedrijf moeten de Nederlandse regering en Europese beleidsvormers iets doen om het tij te keren voor Europese staalbedrijven. "China dumpt heel veel staal op de internationale markt. Ik denk ook dat de Europese staalindustrie gesubsidieerd moet worden om overeind te blijven."

'Is een algehele trend in Europa'

Voor Stoop is het ook geen verrassing dat Tata Steel met een ontslagronde komt. "Het is een trend, ook in Engeland zijn er staalbedrijven flink aan het snoeien in het aantal medewerkers", vertelt hij. "Je hebt ook andere Europese bedrijven die bepaalde groene staalinitiatieven nu aan het terugschroeven zijn."

Het verschilt volgens de analist enorm per bedrijf wat ze doen om geld te besparen. Zo kunnen bedrijven doorwerken maar geen nieuwe investeringen doen, mensen ontslaan, het bedrijf verplaatsen naar goedkopere plekken of sluiten.

Basisindustrie in Rotterdam

De vraag is hoe belangrijk het nog is dat we staalfabrieken hebben in Europa, want we kunnen het gewoon veel goedkoper halen uit China. Maar volgens Stoop is deze zogenaamde 'basisindustrie' nog steeds nodig. "Belangrijkste is dat die producten weer in andere industrieën verder gebruikt worden, zoals in de hightechindustrie."

Stoop legt uit dat die industrieën zich vaak vestigen waar ze die producten kunnen kopen, zoals in Rotterdam. "Er zijn ook allemaal hightech-bedrijfjes die om die basisindustrie heen zitten. Daar zie je het veel."

'Nodig voor schepen en tanks'

Een andere reden waarom Europa - vooral nu - volgens de analist staalfabrieken nodig heeft, is de herbewapening. "Want staal heb je nodig voor schepen en voor tanks. Zonder staal kun je eigenlijk bijna niet beginnen met het maken van defensieproducten."

"Stel je bent in oorlog met China, jij moet schepen maken en China zegt: 'Je krijgt geen staal meer van ons.' Dan heb je wel een probleem natuurlijk", legt hij uit.