De Noorse nieuwswebsite NRK had haar buik vol van lezers die commentaar spuien zonder eerst het artikel te lezen. Daarom begon ze aan een gewaagd experiment. Voor elk artikel verzint de redactie voortaan drie basisvragen over de inhoud van het artikel. Wie op de reageer-knop klikt onder een artikel, moet de vragen eerst beantwoorden voordat de commentaarsectie van de website toegankelijk is. 

De Noorse redactie probeert op deze manier kwetsende of agressieve commentaren te weren en het niveau van het debat te verhogen.

Is dit ook een goed idee voor de Nederlandse nieuws-websites? Of wordt hiermee de vrijheid van meningsuiting ingedamd, het openbare debat monddood  gemaakt en de lezer gemuilkorfd? Beginnen de lezers ook genoeg te krijgen van de tendentieuze, ongefundeerde en nodeloos kwetsende uitlatingen van de reaguurders? Gaan we weer voor het fatsoen?

Desillusie

Een van de beloften van internet was ooit dat lezers een substantiële bijdrage zouden leveren aan de nieuwsproductie. Iedereen zou gehoord worden. De burgerjournalistiek zou zijn intrede doen, met lezersreacties en blogs. Nu is er een trend gaande dat kranten de reactiemogelijkheid op berichten gaat uitzetten omdat ze het open riool van platte meningen, scheldkanonnades en bedreigingen beu zijn.

En het zijn niet alleen pubers die zich schuldig maken aan ongenuanceerde opmerkingen. Ook de vijftigers houden zich niet aan de huisregels en beroepen zich daarbij op de vrijheid van meningsuiting.

Prikkelend idee

Ronald Ockhuysen, hoofdredacteur van Het Parool, vindt het een ‘goed en prikkelend’ idee: “je mag pas reageren als je toont dat je het waard en de intentie hebt om serieus te reageren.”

De Nederlands columniste Ebru Umar  vindt het echter een belachelijk idee. “Echt NRC, zo hautain en denigrerend. Alleen beschaafde mensen mogen reageren.. Wen er maar aan, dit is Nederland, dit zijn de gebruikers. Je kan als journalist geen eisen stellen aan de lezer. Die visie heeft ook het vertrouwen in de politiek uitgehold.”

Modereren

De reguliere Nederlandse media worstelt ook met lezersreacties. AD sloot in februari 2017 tijdelijk haar reactiemogelijkheid. Andere media, waaronder Elsevier het Financieele Dagblad en Vice sloten de reactiemogelijkheid al in in 2016, omdat ze te veel tijd kwijt waren aan het modereren van reacties. Bij NRC is er sinds 2015 is geen reactiemogelijkheid meer.

Ook buitenlandse sites kampen met dit probleem. Bij The New York Times is het bij één op de tien artikelen mogelijk om gedurende een week te reageren. The Guardian sluit gevoelige onderwerpen af voor comments. 

Delfi arrest

Websites kunnen aansprakelijk worden gesteld voor daarop geplaatste kwetsende opmerkingen. Haatdragende reacties moeten proactief verwijderd worden.  Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bepaalde in 2015 dat  de Estlandse nieuwssite Delfi een boete moest betalen. Nieuwssites staan de reactiemogelijkheid daarom ook graag af aan Facebook, die dan de juridische en morele verantwoordelijkheid draagt. 

Manifest: stop advertenties op Dumpert en GeenStijl

Eerder dit jaar werd weer eens duidelijk hoe ver reacties op nieuwssites kunnen gaan. NRC-columnist Rosanne Hertzberger en Volkskrant-columnist Loes Reijmer kregen een berg aan hatelijke reacties over zich heen omdat zij een manifest publiceerder waarin adverteerders werden opgeroepen niet meer op de websites Dumpert en GeenStijl te adverteren.

Dit zijn een aantal reacties op het manifest op Twitter:

Volkskrant-columnist Loes Reijmer kreeg na haar column in Volkskrant talloze verkrachtingsfantasieën van GeenStijl bezoekers over haar heen. Dit na een oproep van GeenStijl-auteur Bart Nijman:  “Zou u haar doen? Graag alleen antwoorden met seksistische complimentjes.”

GeenStijl sprak na het manifest van Hertzenberger en Reijmer van een ‘hertze’  en vindt de commotie ‘buiten alle proporties’. Volgens oprichter Dominique Weesie “gaat het over veertien jaar opgekropte haat tegen GeenStijl en nu zien ze eindelijk een kans om GeenStijl de mond te snoeren.“

Overschreden

Als er iemand in Nederland is die veel te maken heeft gehad met hatelijke reacties online is dat Sylvana Simons. In de zaak rond online beledigingen aan haar adres heeft de rechter geoordeeld dat de verdachten de grens van het toelaatbare hebben overschreden.

Twintig van de 22 verdachten zijn bestraft. Ze maakten zich schuldig aan opruiing, bedreiging, belediging of discriminatie. De man die het lynchfilmpje maakte waarin afbeeldingen van Sylvana gebruikt werden krijgt 80 uur werkstraf opgelegd. De rest krijgt werkstraffen of een geldboete.

De chemische industrie in de Rotterdamse haven heeft het zwaar door hoge energieprijzen en belasting op CO2. Moet het kabinet extra geld uittrekken om bedrijven tegemoet te komen? "Een complete waardevernietiging als we dit weggooien met z'n allen."

Veel producten die we dagelijks gebruiken komen uit de chemische industrie. Denk bijvoorbeeld aan shampoo en schoonmaakmiddelen, maar ook isolatiemateriaal en leidingen voor in huis. Die industrie heeft het nu dus heel moeilijk in Nederland.

Na 21 jaar sluiten

In de Rotterdamse haven sluit binnenkort de Amerikaanse chemiefabriek LyondellBasell. "21 jaar geleden hebben we deze fabriek met trots opgestart. Dit kostte ons een miljard euro", vertelt vicepresident Ronald van Klaveren.

Vijf jaar geleden werd nog eens 250 miljoen euro geïnvesteerd om de fabriek te vergroenen. "En nu komt er helaas een einde aan. Dit is een fabriek die je normaal 80 tot 100 jaar laat draaien. Nu moeten we die al na 21 jaar sluiten. Financieel komen we er gewoon niet uit."

Vier keer hogere energieprijzen

Ook chemiebedrijf Huntsman Holland merkt dat het moeilijk is om chemische producten te blijven maken in Nederland. De Amerikaanse directie heeft besloten alleen nog maar het minimale te produceren en geen investeringen meer te doen. "We zitten hier meer dan 50 jaar, maar het is gewoon heel moeilijk om hier geld te verdienen", vertelt directeur Kal Khogali.

Dat komt vooral door onze hoge energieprijzen vergeleken met andere landen, zegt hij. "De energieprijs in Nederland is drie tot vier keer duurder dan in de rest van Europa." Daar komt voor hem ook nog een extra toeslag voor groene energie bovenop: de fabriek draait daar volledig op.

'Niks dat niet uit chemicaliën bestaat'

De vraag is of Nederland meer moet doen om de chemie-industrie hier te behouden. Beide bedrijven hameren in elk geval op het belang ervan. "Er is niks om je heen dat niet uit chemicaliën bestaat", zegt Khogali.

"Dat is de naïviteit in Nederland en andere landen in Europa: dat we alles in de toekomst kunnen doen met nieuwe technologie. Maar dan vergeten we dat daar chemicaliën voor nodig zijn." Van Klaveren benadrukt dat: "Zonder chemische industrie is er geen defensie en verduurzaming mogelijk."

Niet aantrekkelijk

Hoofdeconoom Marieke Blom van ING vertelt dat Nederland altijd aantrekkelijk was voor de chemie. Vroeger werd energie voor grote energieverbruikers goedkoop gehouden met regelingen, maar die zijn in de afgelopen jaren afgeschaft.

"Daarnaast komt er ook een extra CO2-heffing aan", zegt Blom. Dit is een belasting die industriële bedrijven moeten betalen per ton CO2 dat wordt uitgestoten. "Dat maakt de kostprijs voor bedrijven hoger."

Europese onafhankelijkheid

Toch weet ze niet of geld investeren in de industrie, om deze in Nederland te behouden, zich uiteindelijk gaat uitbetalen. "Op lange termijn verwacht ik dat deze industrie kleiner wordt. Ik verwacht dat steun die je nu geeft aan de industrie, uiteindelijk niet rendeert", zegt Blom.

"Ik kan daar ook geen zekerheid over geven, want er zullen ook delen van de chemische industrie wel blijven bestaan."

Afhankelijkheid

Ronald van Klaveren noemt het vooral onverstandig dat Nederland zichzelf afhankelijk maakt van landen buiten Europa. Bijvoorbeeld China heeft een gigantische chemie-industrie. "Het is een complete waardevernietiging als we dit weggooien met z'n allen en daarmee afhankelijkheid creëren elders."

"We hebben laten zien dat we hier concurrerend kunnen produceren. Als de energiekosten omlaag gaan, hebben we nog steeds een heel goed waardemodel om hier industrie te behouden. Daarmee houden we een stukje onafhankelijkheid in stand voor Europa."

Minister wil industrie behouden

Minister Hermans van Klimaat en Groene Energie ziet ook dat chemische bedrijven het in Nederland moeilijk hebben. "Ik ben samen met andere collega's in het kabinet voor de voorjaarsnota van volgende maand aan het kijken wat we kunnen doen om de druk te verlichten."

Hermans wil de industrie graag in Nederland houden. "We hebben de bedrijven keihard nodig voor een sterke, veilige en weerbare economie. Waarin we producten hier maken en we die niet uit andere landen moeten halen."

Vanaf 7 april mogen coffeeshops in tien gemeenten alleen nog maar gereguleerde cannabis verkopen. Maar ondanks uitstel en vertraging komt de nieuwe fase van de 'wietproef' volgens veel coffeeshophouders tóch te snel. "De markt is hier niet klaar voor."

Maandag is het zover: dan gaat de nieuwe fase van het wietexperiment van start. In tien gemeenten door het land mogen coffeeshops alleen nog maar legaal geproduceerde wiet verkopen, om zo te kijken of de keten gereguleerd kan worden. Maar er klinkt veel kritiek. Coffeeshophouders maken zich zorgen en pleiten ervoor de startdatum uit te stellen.

Menukaart beperkt

Willem Vugs is eigenaar van coffeeshop Toermalijn in Tilburg, en heeft zijn twijfels over de startdatum. "Het is een dubbel gevoel. De coffeeshops staan aan de kant van het experiment. Maar ik heb wel de vrees dat een deel van ons assortiment niet meer aangeboden kan worden aan de klanten die daarvoor komen. En dat is toch zeker zo'n kwart van onze klanten."

Volgens hem is het door de Staat gereguleerde aanbod nog niet voldoende, zowel in kwantiteit als kwaliteit. "We zijn bang dat onze menukaart dermate beperkt wordt, dat je eigenlijk in de marge aan het werken bent. Dat houdt in dat de dingen die je hebt snel op gaan, en niet alles wat je hebt aan de kwaliteit voldoet."

De geschiedenis van de coffeeshop

Nederland en cannabis. In de jaren 60 ontstond er in Nederland een nieuwe jongerencultuur: hasj en wiet werden steeds populairder, mede door de hippiebeweging. Dit leidde tot een groeiende zwarte markt en meer politie-ingrijpen. Om de overlast en criminaliteit te verminderen, introduceerde Dries van Agt als minister van Justitie in 1976 het gedoogbeleid.

Deze veranderingen maakten Nederland wereldwijd bekend om zijn liberale drugsbeleid en legden de basis voor het huidige systeem van coffeeshops. In de jaren 90 worden de regels verder aangescherpt, onder andere met strengere controles en afstandsregels voor coffeeshops.

'Legaliseren keten noodzakelijk'

Het zorgt er alleen ook voor dat er een systeem ontstaat dat criminaliteit in de hand werkt, zegt expert cannabisbeleid Nicole Maalsté. "Het grote probleem is dat je een illegale achterdeur in stand houdt waarbij je niet kunt letten op kwaliteit en op de omstandigheden, maar waarbij ook de betrokken mensen allerlei risico's lopen. "

Volgens haar is het legaliseren van de keten noodzakelijk. "Deze gedoog-situatie duurt al tientallen jaren en dat is nooit de bedoeling geweest. Er worden hier producten gekocht waarvan niemand weet hoe ze hier naar binnen zijn gekomen." Ze gaat verder: "Er zijn allerlei mensen aan het werk aan de achterkant van een coffeeshop, die in feite niet bestaan. Maar daar zit natuurlijk een hele organisatie achter, en daar wil je grip op krijgen."

'Gesloten coffeshopketen'

Daarom startte de overheid het experiment 'gesloten coffeeshopketen'. Een compleet gecontroleerde keten van de teelt naar het gebruik, zonder illegale kweek. Een product bovendien waarvan je als consument weet wat erin zit. Daartoe selecteerde de overheid tien producenten om staatswiet en -hasj te telen.

In 2017 wordt het experiment aangekondigd, maar liep meermaals vertraging op. Eind 2023 werd de eerste legale wiet in Brabantse gemeentes verkocht, naast het illegale spul. Vanaf maandag begint de experimenteerfase.

Breda tevreden

Paul Depla, burgemeester van Breda, pleit al lang voor een legale keten. Volgens hem had de startdatum dan ook niet eerder kunnen komen. "Met het huidige systeem, dan blijf je een volstrekt hypocriet systeem houden. Je weet totaal niets van de manier waarop het geproduceerd wordt. Dus als we daarmee doorgaan, dan is de volksgezondheid de dupe en de criminaliteit de lachende derde. Dat wil ik niet."

Breda is een van de eerste steden geweest waar in 2023 legale wiet over de toonbank ging. Een succes, volgens Depla: "Ik hoor namelijk van de grote coffeeshops dat ze echt tevreden zijn, ook over de kwaliteit van de spullen die worden geleverd. Je ziet dat ze heel erg blij zijn dat ze afscheid kunnen nemen van de illegale achterdeur."

Tijd nodig

Hoewel onderzoeker Maalsté positief is over het experiment als geheel vindt ook zij, in tegenstelling tot de burgemeester, de startdatum te snel. "Je hebt een bestaande markt en die ben je helemaal anders aan het organiseren. Alles verandert."

"Ik denk dat het goed is dat dit gebeurt, alleen dat kun je niet zomaar op data vastpinnen, dus je moet dat langzaam maar zeker die kant op laten groeien. Het gaat de goede kant op, maar mensen hebben gewoon tijd nodig om eraan te wennen en de telers hebben tijd nodig om de producten te maken waar de consument om vraagt."

Hobbels logisch in experiment

Toch is er geen ontkomen aan, volgens burgemeester Depla. "Want op dit moment houd je elkaar gevangen. Telers gaan pas telen omdat ze zeker weten dat er coffeeshops zijn die het afnemen, en shops gaan pas afnemen als ze zekerheid hebben dat ze niet meer afhankelijk van die illegale teelt zijn. En dat is de reden waarom ik nu heb gezegd: laten we gewoon een datum pakken, dan weet iedereen waar ze aan toe zijn."

Hoewel hij erkent dat er hobbels op de weg zijn, is dat volgens hem ook de bedoeling. "Dat het een experiment is geeft ook aan dat je dingen tegenkomt dat je van tevoren niet had bedacht. Anders noem je het geen experiment."

Illegaal betere kwaliteit

Willem Vugs heeft nog zo zijn twijfels. "Er is wel hasj momenteel verkrijgbaar, alleen de kwaliteit daarvan is nog niet op het niveau wat de consument acceptabel vindt. De hasj die legaal is en wel goed is, is van een dermate beperkte voorraad dat die heel snel is uitverkocht.

Hij is bang dat zijn klanten de illegale markt zullen opzoeken. "Dan heb je de kans dat die klanten uit zicht verdwijnen, dan óf de illegaliteit ingaan, of naar een stad waar nog wel gedoogde producten verkopen. Wij zijn daar wel bang voor."

Veel onzekerheid

De coffeeshophouders uiten hun zorgen, en het leidt ertoe dat er de eerste 2 maanden van het experiment nog niet op hasj wordt gehandhaafd. Er zou nog te veel onzekerheid zijn of er voldoende hasj aanwezig is om de coffeeshops te bevoorraden. Op het moment komt de meeste illegale hasj uit Marokko.

Een goede stap, zegt Vugs. Maar of die 2 maanden voldoende zijn? "Dat is de vraag. Zoiets zou meer organisch moeten kunnen in plaats van daar echt een strenge tijd aan te hangen."