De luchtvaartsector heeft een onderzoek onder medewerkers van de grondafhandeling belemmerd. Een enquête naar de werkomstandigheden en mogelijke gevolgen voor de veiligheid mocht niet worden gehouden. Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag.

Het onderzoek naar de grondafhandeling gebeurde in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W), nadat de Tweede Kamer erom had gevraagd. De Kamer wilde onderzocht hebben of er extra eisen gesteld kunnen worden aan afhandelingsbedrijven die op Schiphol actief zijn, om de arbeidsomstandigheden voor het personeel te verbeteren.

Grote weerstand

Onderdeel van het onderzoek zou een enquête zijn onder medewerkers van de afhandelingsbedrijven. Daarmee moest in kaart worden gebracht hoe zij omgaan met veiligheidsrisico's, bijvoorbeeld met incidenten die zich voordoen en of ze die incidenten durven te melden. Ook zou duidelijk moeten worden of de vliegveiligheid in het geding zou kunnen komen door bijvoorbeeld de hoge werkdruk.

Maar de enquête stuitte op grote weerstand bij de luchtvaartsector. Dusdanig dat het veiligheidsplatform van Schiphol, waarin alle belangrijke bedrijven op de luchthaven zitten, afgelopen januari alle medewerking aan het onderzoek opschortte. Het veiligheidsplatform wilde dat eerst werd onderzocht of er een verband is tussen arbeidsomstandigheden bij de grondafhandeling en veiligheidsincidenten.

Audio-opnames

Pas nadat het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR), het bureau dat het onderzoek uitvoerde, de opzet had aangepast en de enquête had geschrapt, wilden Schiphol en de afhandelingsbedrijven weer meewerken. Demissionair minister Barbara Visser van I&W stuurde het eindrapport begin deze maand naar de Tweede Kamer. De enquête werd niet meer gehouden, omdat die niet meer nodig zou zijn, zei ze de Kamer.

Maar uit opnames van gesprekken tussen NLR en vakbond FNV, in bezit van EenVandaag, blijkt dat de betrokken onderzoekers teleurgesteld zijn over het niet doorgaan van de enquête. Ook vinden ze dat hun onderzoek daardoor beperkt is. Zo zegt één van hen: "Wij als onderzoekers zijn natuurlijk ook niet blij met het gegeven dat het zo gegaan is. Het betekent dat wij op dat punt (de veiligheidscultuur bij afhandelingsbedrijven, red.) geen conclusies kunnen trekken. Noch in de zin dat er problemen zijn, noch dat ze er niet zijn."

Steeds andere verklaring

Het blijft onduidelijk waarom de enquête werd geblokkeerd. In de 2 concept-versies van het rapport, ook in het bezit van EenVandaag, wordt steeds een andere reden gegeven. Zo vermeldt het eerste concept dat de afhandelingsbedrijven niet wilden meewerken.

De tweede versie stelt dat afhandelingsbedrijven en het Veiligheidsplatform van Schiphol zich niet konden vinden in de vraagstelling én dat de noodzaak niet werd gezien, omdat er al eerder vergelijkbare onderzoeken zouden zijn gehouden. In het eindrapport wordt slechts opgemerkt dat er geen aanleiding was voor verder onderzoek naar de veiligheidscultuur. Op de weigering van de luchtvaartsector om mee te werken wordt in de eindversie niet meer ingegaan.

Verontwaardiging bij FNV

Vakbond FNV is verontwaardigd over de inmenging van Schiphol en afhandelingsbedrijven. "Ik vind dit bij de wilde spinnen af", zegt Joost van Doesburg, campagneleider Luchtvaart bij de vakbond. "Dit zijn bedrijven die de veiligheid op één moeten hebben. Zij moeten in alle eerlijkheid inzicht geven in het niveau van de veiligheidscultuur."

Volgens Van Doesburg vormde de enquête 'de hoeksteen' van het onderzoek. "Het is natuurlijk cruciaal dat medewerkers die het werk uitvoeren aan het woord komen. Dat zij kunnen vertellen hoe ze de veiligheidscultuur ervaren; wat ze om zich heen zien gebeuren. En als er een incident is, of zij en hun collega's dat überhaupt wel melden. Dat kan niemand zo eerlijk en oprecht zeggen als de medewerkers zelf."

Bang voor de uitkomst

Van Doesburg vermoedt dat de luchtvaartsector 'heel bang' is voor de uitkomst. "Ik denk dat ze zich zorgen maken, net als wij, dat de veiligheidscultuur op de grond helemaal niet zo goed is."

Ook inhoudelijk heeft Van Doesburg kritiek op het onderzoek. Zo concludeert NLR op basis van cijfers van de luchtvaartinspectie ILT dat het zelden voorkomt dat vliegtuigen vertrekken met schade die is veroorzaakt tijdens de grondafhandeling. Van Doesburg wijst erop dat diezelfde inspectie de afgelopen jaren meermaals vraagtekens plaatste bij de meldingsbereidheid bij de afhandelingsbedrijven; lang niet alle voorvallen zouden worden gemeld. "Je vestigt je conclusie dus op onbetrouwbare cijfers."

In het eindrapport vermeldt NLR overigens dat een relatie tussen incidenten en arbeidsomstandigheden of veiligheidscultuur vrijwel nooit is aan tonen. Bij de registratie van voorvallen wordt de oorzaak namelijk zelden omschreven.

Volledig meegewerkt

Het NLR laat tegenover EenVandaag weten nog steeds achter het onderzoek te staan. Dat heeft het bureau ook desgevraagd aan het ministerie laten weten. Op de audio-opnames wil het NLR niet reageren.

Schiphol erkent in een reactie dat het veiligheidsplatform vraagtekens had bij de enquête, omdat deze te veel over arbo-veiligheid zou gaan. De luchthaven houdt vol 'volledig te hebben meegewerkt' aan het onderzoek.

Dwingen kan niet

Het ministerie van I&W reageert weliswaar te verwachten dat bedrijven meewerken aan (wetenschappelijke) onderzoeken, maar dat het geen middelen heeft ze te dwingen. Volgens zowel Schiphol als het ministerie zouden de onderzoekers zelf voor een andere onderzoeksopzet hebben gekozen.

De Kamerfracties van SP en PvdA, indieners van de motie die tot het onderzoek leidde, reageren verontwaardigd. Zij vinden dat hun motie niet naar behoren is uitgevoerd en willen dat het onderzoek onder medewerkers alsnog gedaan wordt.

De chemische industrie in de Rotterdamse haven heeft het zwaar door hoge energieprijzen en belasting op CO2. Moet het kabinet extra geld uittrekken om bedrijven tegemoet te komen? "Een complete waardevernietiging als we dit weggooien met z'n allen."

Veel producten die we dagelijks gebruiken komen uit de chemische industrie. Denk bijvoorbeeld aan shampoo en schoonmaakmiddelen, maar ook isolatiemateriaal en leidingen voor in huis. Die industrie heeft het nu dus heel moeilijk in Nederland.

Na 21 jaar sluiten

In de Rotterdamse haven sluit binnenkort de Amerikaanse chemiefabriek LyondellBasell. "21 jaar geleden hebben we deze fabriek met trots opgestart. Dit kostte ons een miljard euro", vertelt vicepresident Ronald van Klaveren.

Vijf jaar geleden werd nog eens 250 miljoen euro geïnvesteerd om de fabriek te vergroenen. "En nu komt er helaas een einde aan. Dit is een fabriek die je normaal 80 tot 100 jaar laat draaien. Nu moeten we die al na 21 jaar sluiten. Financieel komen we er gewoon niet uit."

Vier keer hogere energieprijzen

Ook chemiebedrijf Huntsman Holland merkt dat het moeilijk is om chemische producten te blijven maken in Nederland. De Amerikaanse directie heeft besloten alleen nog maar het minimale te produceren en geen investeringen meer te doen. "We zitten hier meer dan 50 jaar, maar het is gewoon heel moeilijk om hier geld te verdienen", vertelt directeur Kal Khogali.

Dat komt vooral door onze hoge energieprijzen vergeleken met andere landen, zegt hij. "De energieprijs in Nederland is drie tot vier keer duurder dan in de rest van Europa." Daar komt voor hem ook nog een extra toeslag voor groene energie bovenop: de fabriek draait daar volledig op.

'Niks dat niet uit chemicaliën bestaat'

De vraag is of Nederland meer moet doen om de chemie-industrie hier te behouden. Beide bedrijven hameren in elk geval op het belang ervan. "Er is niks om je heen dat niet uit chemicaliën bestaat", zegt Khogali.

"Dat is de naïviteit in Nederland en andere landen in Europa: dat we alles in de toekomst kunnen doen met nieuwe technologie. Maar dan vergeten we dat daar chemicaliën voor nodig zijn." Van Klaveren benadrukt dat: "Zonder chemische industrie is er geen defensie en verduurzaming mogelijk."

Niet aantrekkelijk

Hoofdeconoom Marieke Blom van ING vertelt dat Nederland altijd aantrekkelijk was voor de chemie. Vroeger werd energie voor grote energieverbruikers goedkoop gehouden met regelingen, maar die zijn in de afgelopen jaren afgeschaft.

"Daarnaast komt er ook een extra CO2-heffing aan", zegt Blom. Dit is een belasting die industriële bedrijven moeten betalen per ton CO2 dat wordt uitgestoten. "Dat maakt de kostprijs voor bedrijven hoger."

Europese onafhankelijkheid

Toch weet ze niet of geld investeren in de industrie, om deze in Nederland te behouden, zich uiteindelijk gaat uitbetalen. "Op lange termijn verwacht ik dat deze industrie kleiner wordt. Ik verwacht dat steun die je nu geeft aan de industrie, uiteindelijk niet rendeert", zegt Blom.

"Ik kan daar ook geen zekerheid over geven, want er zullen ook delen van de chemische industrie wel blijven bestaan."

Afhankelijkheid

Ronald van Klaveren noemt het vooral onverstandig dat Nederland zichzelf afhankelijk maakt van landen buiten Europa. Bijvoorbeeld China heeft een gigantische chemie-industrie. "Het is een complete waardevernietiging als we dit weggooien met z'n allen en daarmee afhankelijkheid creëren elders."

"We hebben laten zien dat we hier concurrerend kunnen produceren. Als de energiekosten omlaag gaan, hebben we nog steeds een heel goed waardemodel om hier industrie te behouden. Daarmee houden we een stukje onafhankelijkheid in stand voor Europa."

Minister wil industrie behouden

Minister Hermans van Klimaat en Groene Energie ziet ook dat chemische bedrijven het in Nederland moeilijk hebben. "Ik ben samen met andere collega's in het kabinet voor de voorjaarsnota van volgende maand aan het kijken wat we kunnen doen om de druk te verlichten."

Hermans wil de industrie graag in Nederland houden. "We hebben de bedrijven keihard nodig voor een sterke, veilige en weerbare economie. Waarin we producten hier maken en we die niet uit andere landen moeten halen."

Vanaf 7 april mogen coffeeshops in tien gemeenten alleen nog maar gereguleerde cannabis verkopen. Maar ondanks uitstel en vertraging komt de nieuwe fase van de 'wietproef' volgens veel coffeeshophouders tóch te snel. "De markt is hier niet klaar voor."

Maandag is het zover: dan gaat de nieuwe fase van het wietexperiment van start. In tien gemeenten door het land mogen coffeeshops alleen nog maar legaal geproduceerde wiet verkopen, om zo te kijken of de keten gereguleerd kan worden. Maar er klinkt veel kritiek. Coffeeshophouders maken zich zorgen en pleiten ervoor de startdatum uit te stellen.

Menukaart beperkt

Willem Vugs is eigenaar van coffeeshop Toermalijn in Tilburg, en heeft zijn twijfels over de startdatum. "Het is een dubbel gevoel. De coffeeshops staan aan de kant van het experiment. Maar ik heb wel de vrees dat een deel van ons assortiment niet meer aangeboden kan worden aan de klanten die daarvoor komen. En dat is toch zeker zo'n kwart van onze klanten."

Volgens hem is het door de Staat gereguleerde aanbod nog niet voldoende, zowel in kwantiteit als kwaliteit. "We zijn bang dat onze menukaart dermate beperkt wordt, dat je eigenlijk in de marge aan het werken bent. Dat houdt in dat de dingen die je hebt snel op gaan, en niet alles wat je hebt aan de kwaliteit voldoet."

De geschiedenis van de coffeeshop

Nederland en cannabis. In de jaren 60 ontstond er in Nederland een nieuwe jongerencultuur: hasj en wiet werden steeds populairder, mede door de hippiebeweging. Dit leidde tot een groeiende zwarte markt en meer politie-ingrijpen. Om de overlast en criminaliteit te verminderen, introduceerde Dries van Agt als minister van Justitie in 1976 het gedoogbeleid.

Deze veranderingen maakten Nederland wereldwijd bekend om zijn liberale drugsbeleid en legden de basis voor het huidige systeem van coffeeshops. In de jaren 90 worden de regels verder aangescherpt, onder andere met strengere controles en afstandsregels voor coffeeshops.

'Legaliseren keten noodzakelijk'

Het zorgt er alleen ook voor dat er een systeem ontstaat dat criminaliteit in de hand werkt, zegt expert cannabisbeleid Nicole Maalsté. "Het grote probleem is dat je een illegale achterdeur in stand houdt waarbij je niet kunt letten op kwaliteit en op de omstandigheden, maar waarbij ook de betrokken mensen allerlei risico's lopen. "

Volgens haar is het legaliseren van de keten noodzakelijk. "Deze gedoog-situatie duurt al tientallen jaren en dat is nooit de bedoeling geweest. Er worden hier producten gekocht waarvan niemand weet hoe ze hier naar binnen zijn gekomen." Ze gaat verder: "Er zijn allerlei mensen aan het werk aan de achterkant van een coffeeshop, die in feite niet bestaan. Maar daar zit natuurlijk een hele organisatie achter, en daar wil je grip op krijgen."

'Gesloten coffeshopketen'

Daarom startte de overheid het experiment 'gesloten coffeeshopketen'. Een compleet gecontroleerde keten van de teelt naar het gebruik, zonder illegale kweek. Een product bovendien waarvan je als consument weet wat erin zit. Daartoe selecteerde de overheid tien producenten om staatswiet en -hasj te telen.

In 2017 wordt het experiment aangekondigd, maar liep meermaals vertraging op. Eind 2023 werd de eerste legale wiet in Brabantse gemeentes verkocht, naast het illegale spul. Vanaf maandag begint de experimenteerfase.

Breda tevreden

Paul Depla, burgemeester van Breda, pleit al lang voor een legale keten. Volgens hem had de startdatum dan ook niet eerder kunnen komen. "Met het huidige systeem, dan blijf je een volstrekt hypocriet systeem houden. Je weet totaal niets van de manier waarop het geproduceerd wordt. Dus als we daarmee doorgaan, dan is de volksgezondheid de dupe en de criminaliteit de lachende derde. Dat wil ik niet."

Breda is een van de eerste steden geweest waar in 2023 legale wiet over de toonbank ging. Een succes, volgens Depla: "Ik hoor namelijk van de grote coffeeshops dat ze echt tevreden zijn, ook over de kwaliteit van de spullen die worden geleverd. Je ziet dat ze heel erg blij zijn dat ze afscheid kunnen nemen van de illegale achterdeur."

Tijd nodig

Hoewel onderzoeker Maalsté positief is over het experiment als geheel vindt ook zij, in tegenstelling tot de burgemeester, de startdatum te snel. "Je hebt een bestaande markt en die ben je helemaal anders aan het organiseren. Alles verandert."

"Ik denk dat het goed is dat dit gebeurt, alleen dat kun je niet zomaar op data vastpinnen, dus je moet dat langzaam maar zeker die kant op laten groeien. Het gaat de goede kant op, maar mensen hebben gewoon tijd nodig om eraan te wennen en de telers hebben tijd nodig om de producten te maken waar de consument om vraagt."

Hobbels logisch in experiment

Toch is er geen ontkomen aan, volgens burgemeester Depla. "Want op dit moment houd je elkaar gevangen. Telers gaan pas telen omdat ze zeker weten dat er coffeeshops zijn die het afnemen, en shops gaan pas afnemen als ze zekerheid hebben dat ze niet meer afhankelijk van die illegale teelt zijn. En dat is de reden waarom ik nu heb gezegd: laten we gewoon een datum pakken, dan weet iedereen waar ze aan toe zijn."

Hoewel hij erkent dat er hobbels op de weg zijn, is dat volgens hem ook de bedoeling. "Dat het een experiment is geeft ook aan dat je dingen tegenkomt dat je van tevoren niet had bedacht. Anders noem je het geen experiment."

Illegaal betere kwaliteit

Willem Vugs heeft nog zo zijn twijfels. "Er is wel hasj momenteel verkrijgbaar, alleen de kwaliteit daarvan is nog niet op het niveau wat de consument acceptabel vindt. De hasj die legaal is en wel goed is, is van een dermate beperkte voorraad dat die heel snel is uitverkocht.

Hij is bang dat zijn klanten de illegale markt zullen opzoeken. "Dan heb je de kans dat die klanten uit zicht verdwijnen, dan óf de illegaliteit ingaan, of naar een stad waar nog wel gedoogde producten verkopen. Wij zijn daar wel bang voor."

Veel onzekerheid

De coffeeshophouders uiten hun zorgen, en het leidt ertoe dat er de eerste 2 maanden van het experiment nog niet op hasj wordt gehandhaafd. Er zou nog te veel onzekerheid zijn of er voldoende hasj aanwezig is om de coffeeshops te bevoorraden. Op het moment komt de meeste illegale hasj uit Marokko.

Een goede stap, zegt Vugs. Maar of die 2 maanden voldoende zijn? "Dat is de vraag. Zoiets zou meer organisch moeten kunnen in plaats van daar echt een strenge tijd aan te hangen."