Onderzoek GroenLinks naar dubbele pet belastingwetenschappers: 'Ze adviseren over wet, en helpen bedrijven zo min mogelijk belasting te laten betalen'

Volgens GroenLinks hebben veel belastingwetenschappers een dubbele pet op: ze adviseren de regering over wetgeving, en tegelijkertijd helpen ze bedrijven om zo min mogelijk belasting te betalen. Dat moet veranderen, vindt Kamerlid Bart Snels.

GroenLinks-Kamerlid Bart Snels heeft zich de afgelopen jaren vastgebeten in multinationals die belasting ontwijken. Hij diende twee wetsvoorstellen in om dat te veranderen. Nu komt hij met het onderzoek Wetenschappers in dienst van de Zuidas.

Driekwart heeft bijbaan

Volgens Snels heeft 72 procent van de hoogleraren belastingrecht en ondernemingsrecht een nevenfunctie in de advocatuur. Als wetenschapper hebben ze invloed op politieke besluitvorming, omdat ze vaak in ministeriële adviescommissies zitten. Het Kamerlid stelt dat deze commissies door advieskantoren, waar de hoogleraren ook aan verbonden zijn, gebruikt worden om over wetgeving te adviseren die hen goed uitkomt.

"Er is een probleem voor de universiteiten en de onafhankelijkheid van wetenschappelijk onderzoek. En er is een democratisch probleem, want het zijn hoogleraren die zich bemoeien met wetgeving op het gebied van belastingheffing van grote bedrijven of belastingontwijking. Daar hebben zij een direct financieel belang bij", zegt Snels.

Agressieve lobby

Omdat Snels de afgelopen vier jaar van de aanpak van belastingontwijking zijn speerpunt heeft gemaakt, viel hem de belangenverstrengeling op. "Ik heb gemerkt hoe agressief de lobby is vanuit de hoogleraren. En ik kwam er achter dat ze ook nog een functie hadden bij een advieskantoor. Toen ben ik me gaan afvragen hoe dat werkt."

Bij zijn initiatiefwet om grote bedrijven zoals Shell en Philips, winstbelasting te laten betalen, merkte Snels naar eigen zeggen hoe de belangenverstrengeling werkt. "In de adviezen die de belastingadviseurs gaven, via de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs, waren zij zeer kritisch op het wetsvoorstel: het ging ten koste van het vestigingsklimaat, het deugde juridisch niet. Maar uiteindelijk is die wet overgenomen door het kabinet." Uit het onderzoek van Snels blijkt daarnaast dat de universiteiten in 17 procent van de gevallen de dubbelfuncties niet op hun website zetten.

Als we op deze voet doorgaan worden we straks als wetenschap niet meer serieus genomen

Wetenschap serieus kunnen nemen

De Leidse hoogleraar belastingrecht, Jan Vleggeert, vindt ook dat er sprake is van belangenverstrengeling. Hij hield er afgelopen najaar zijn oratie over, hoewel hij daar wel over aarzelde. Niet onterecht, zo bleek, want het is hem niet door alle collega's in dank afgenomen. "Maar ik vond het een reëel probleem, dat aangekaart moest worden. Als we op deze voet doorgaan worden we straks als wetenschap niet meer serieus genomen."

De onafhankelijkheid van de fiscale wetenschap staat volgens Vleggeert onder druk. "Als adviseur dien je het klantbelang. Als je dan op de universiteit onafhankelijk naar fiscale kwesties moet gaan kijken, dan wordt het toch wel lastig om het klantbelang niet mee te laten wegen."

Afschaffing dividendbelasting

Als voorbeeld noemt de Leidse hoogleraar de discussie rondom de afschaffing van de dividendbelasting. Dat was een voorstel van het kabinet, waar in de Tweede Kamer en samenleving veel verzet tegen was.

Vleggeert: "In de fiscale wereld waren een heleboel voorstanders van afschaffing van de dividendbelasting, waar in de rest van de maatschappij dat heel anders lag. Dan kun je zeggen dat dat toeval is, maar dan is het toch niet goed dat er zo weinig diversiteit aan standpunten is op dat dossier in de fiscale wereld. Dus hier is echt wel iets aan de hand."

Aanbevelingen

Snels vindt dat er een eind moet komen aan de dubbele petten van de hoogleraren. "Het kabinet moet een richtlijn maken die zegt dat hoogleraren met een commerciële nevenfunctie geen lid zouden moeten zijn van adviescommissies voor de overheid."

Universiteiten moeten ook bij zichzelf te rade gaan, vindt Snels. "Die moeten eens goed nadenken of het wel verstandig is dat driekwart van de hoogleraren, die onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek moeten doen, ook een commerciële nevenfunctie hebben. Dat lijkt mij niet verstandig."

Taak voor universiteiten

Daarnaast kunnen universiteiten volgens hem nog op een andere manier ingrijpen. "Hoogleraren met een nevenfunctie zouden alleen nog bijzonder hoogleraar moeten kunnen zijn. Dat betekent dat ze parttime werken, meestal is dat een dag per week. En dan kunnen ze vier dagen adviseur zijn. Dan haal je de functie van praktijkkennis binnen de universiteit en dat is ook nuttig voor de wetenschap, maar het overgrote deel van de wetenschappers is dan echt onafhankelijk."

Ook hoogleraar Vleggeert vindt dat er meer fulltime hoogleraren aangesteld moeten worden. "Je wordt uit publiek geld, belastinggeld, betaald. Dan mag de belastingbetaler toch ook verwachten dat je het publieke belang dient en niet dat je een ander, commercieel belang, dat van de klant, op de achtergrond een rol laat spelen."

Tussen twee vuren

Staatssecretaris Hans Vijlbrief van Financiën (D66) is het grotendeels eens met de kritiek van GroenLinks. "Je kunt belangenverstrengeling krijgen. Een hoogleraar die bij een kantoor werkt kan iets adviseren wat goed uitkomt voor het kantoor. Ik zeg niet dat ze dat allemaal doen, maar het kan wel."

Maar er is ook een andere kant, vindt Vijlbrief. Want de politiek wil wel graag de deskundigheid van die hoogleraren gebruiken. "Ik zit wel een beetje tussen twee vuren." Toch heeft hij besloten dat er in een nieuwe commissie, die naar brievenbusmaatschappijen gaat kijken, geen mensen zitten die bij kantoren werken. Of dat voor toekomstige commissies ook gaat gelden, kan de staatssecretaris nu nog niet zeggen.

Reactie VSNU

De Vereniging van universiteiten, de VSNU, wilde alleen schriftelijk reageren op het onderzoek van GroenLinks. "Als je mogelijke belangenverstrengeling wil voorkomen, zorg je voor volledige transparantie, een goede regeling voor nevenwerkzaamheden en zie je daar streng op toe. Alle universiteiten houden zich aan de landelijke regeling nevenwerkzaamheden die door cao-partijen is vastgesteld."