Volgens GroenLinks hebben veel belastingwetenschappers een dubbele pet op: ze adviseren de regering over wetgeving, en tegelijkertijd helpen ze bedrijven om zo min mogelijk belasting te betalen. Dat moet veranderen, vindt Kamerlid Bart Snels.

GroenLinks-Kamerlid Bart Snels heeft zich de afgelopen jaren vastgebeten in multinationals die belasting ontwijken. Hij diende twee wetsvoorstellen in om dat te veranderen. Nu komt hij met het onderzoek Wetenschappers in dienst van de Zuidas.

Driekwart heeft bijbaan

Volgens Snels heeft 72 procent van de hoogleraren belastingrecht en ondernemingsrecht een nevenfunctie in de advocatuur. Als wetenschapper hebben ze invloed op politieke besluitvorming, omdat ze vaak in ministeriële adviescommissies zitten. Het Kamerlid stelt dat deze commissies door advieskantoren, waar de hoogleraren ook aan verbonden zijn, gebruikt worden om over wetgeving te adviseren die hen goed uitkomt.

"Er is een probleem voor de universiteiten en de onafhankelijkheid van wetenschappelijk onderzoek. En er is een democratisch probleem, want het zijn hoogleraren die zich bemoeien met wetgeving op het gebied van belastingheffing van grote bedrijven of belastingontwijking. Daar hebben zij een direct financieel belang bij", zegt Snels.

Agressieve lobby

Omdat Snels de afgelopen vier jaar van de aanpak van belastingontwijking zijn speerpunt heeft gemaakt, viel hem de belangenverstrengeling op. "Ik heb gemerkt hoe agressief de lobby is vanuit de hoogleraren. En ik kwam er achter dat ze ook nog een functie hadden bij een advieskantoor. Toen ben ik me gaan afvragen hoe dat werkt."

Bij zijn initiatiefwet om grote bedrijven zoals Shell en Philips, winstbelasting te laten betalen, merkte Snels naar eigen zeggen hoe de belangenverstrengeling werkt. "In de adviezen die de belastingadviseurs gaven, via de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs, waren zij zeer kritisch op het wetsvoorstel: het ging ten koste van het vestigingsklimaat, het deugde juridisch niet. Maar uiteindelijk is die wet overgenomen door het kabinet." Uit het onderzoek van Snels blijkt daarnaast dat de universiteiten in 17 procent van de gevallen de dubbelfuncties niet op hun website zetten.

Als we op deze voet doorgaan worden we straks als wetenschap niet meer serieus genomen

Wetenschap serieus kunnen nemen

De Leidse hoogleraar belastingrecht, Jan Vleggeert, vindt ook dat er sprake is van belangenverstrengeling. Hij hield er afgelopen najaar zijn oratie over, hoewel hij daar wel over aarzelde. Niet onterecht, zo bleek, want het is hem niet door alle collega's in dank afgenomen. "Maar ik vond het een reëel probleem, dat aangekaart moest worden. Als we op deze voet doorgaan worden we straks als wetenschap niet meer serieus genomen."

De onafhankelijkheid van de fiscale wetenschap staat volgens Vleggeert onder druk. "Als adviseur dien je het klantbelang. Als je dan op de universiteit onafhankelijk naar fiscale kwesties moet gaan kijken, dan wordt het toch wel lastig om het klantbelang niet mee te laten wegen."

Afschaffing dividendbelasting

Als voorbeeld noemt de Leidse hoogleraar de discussie rondom de afschaffing van de dividendbelasting. Dat was een voorstel van het kabinet, waar in de Tweede Kamer en samenleving veel verzet tegen was.

Vleggeert: "In de fiscale wereld waren een heleboel voorstanders van afschaffing van de dividendbelasting, waar in de rest van de maatschappij dat heel anders lag. Dan kun je zeggen dat dat toeval is, maar dan is het toch niet goed dat er zo weinig diversiteit aan standpunten is op dat dossier in de fiscale wereld. Dus hier is echt wel iets aan de hand."

Aanbevelingen

Snels vindt dat er een eind moet komen aan de dubbele petten van de hoogleraren. "Het kabinet moet een richtlijn maken die zegt dat hoogleraren met een commerciële nevenfunctie geen lid zouden moeten zijn van adviescommissies voor de overheid."

Universiteiten moeten ook bij zichzelf te rade gaan, vindt Snels. "Die moeten eens goed nadenken of het wel verstandig is dat driekwart van de hoogleraren, die onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek moeten doen, ook een commerciële nevenfunctie hebben. Dat lijkt mij niet verstandig."

Taak voor universiteiten

Daarnaast kunnen universiteiten volgens hem nog op een andere manier ingrijpen. "Hoogleraren met een nevenfunctie zouden alleen nog bijzonder hoogleraar moeten kunnen zijn. Dat betekent dat ze parttime werken, meestal is dat een dag per week. En dan kunnen ze vier dagen adviseur zijn. Dan haal je de functie van praktijkkennis binnen de universiteit en dat is ook nuttig voor de wetenschap, maar het overgrote deel van de wetenschappers is dan echt onafhankelijk."

Ook hoogleraar Vleggeert vindt dat er meer fulltime hoogleraren aangesteld moeten worden. "Je wordt uit publiek geld, belastinggeld, betaald. Dan mag de belastingbetaler toch ook verwachten dat je het publieke belang dient en niet dat je een ander, commercieel belang, dat van de klant, op de achtergrond een rol laat spelen."

Tussen twee vuren

Staatssecretaris Hans Vijlbrief van Financiën (D66) is het grotendeels eens met de kritiek van GroenLinks. "Je kunt belangenverstrengeling krijgen. Een hoogleraar die bij een kantoor werkt kan iets adviseren wat goed uitkomt voor het kantoor. Ik zeg niet dat ze dat allemaal doen, maar het kan wel."

Maar er is ook een andere kant, vindt Vijlbrief. Want de politiek wil wel graag de deskundigheid van die hoogleraren gebruiken. "Ik zit wel een beetje tussen twee vuren." Toch heeft hij besloten dat er in een nieuwe commissie, die naar brievenbusmaatschappijen gaat kijken, geen mensen zitten die bij kantoren werken. Of dat voor toekomstige commissies ook gaat gelden, kan de staatssecretaris nu nog niet zeggen.

Reactie VSNU

De Vereniging van universiteiten, de VSNU, wilde alleen schriftelijk reageren op het onderzoek van GroenLinks. "Als je mogelijke belangenverstrengeling wil voorkomen, zorg je voor volledige transparantie, een goede regeling voor nevenwerkzaamheden en zie je daar streng op toe. Alle universiteiten houden zich aan de landelijke regeling nevenwerkzaamheden die door cao-partijen is vastgesteld."

Steeds meer gemeenten bouwen ze: speciale containerwoningen voor huurders die overal overlast veroorzaken. Maar buurtbewoners komen hier volop tegen in protest. "We weten niet wat deze mensen op hun kerfstok hebben."

Het is een wat afgelegen plek, aan de rand van Hilversum Zuid. Gelegen aan de rand van een industrieterrein staan de zes containerwoningen van Keerpunt Zuid: speciale woningen voor daklozen met een drank- of drugsverslaving. Het gaat om mensen die op straat kwamen te staan, omdat ze in hun huurwoning voortdurend overlast veroorzaakten in de buurt.

'Het is een fijne plek'

Dit geldt ook voor Hennie. Jarenlang ging ze van kliniek naar kliniek en belandde ze uiteindelijk weer op straat. 9 jaar geleden kwam ze hier wonen.

Hennie: "Het is een fijne plek. Er komen ook geen mensen meer langs. Die heb ik er allemaal uitgeflikkerd. Als je niemand binnen laat, is het een hele fijne plek."

Bewoners mogen drinken en gebruiken

Een poging om van de drank en drugs af te komen, doet Hennie niet meer, vertelt ze terwijl ze een slokje bier neemt. "Ik lig een beetje op de bank. Ik drink en gebruik ook af en toe. Maar soms ook een paar dagen niet. Ik doe wat ik wil."

En dat is precies de kern van wat dit project volgens initiatiefnemer Harrie Koeleman - manager van Kwintes - tot een succes maakt. "De bewoners mogen hier gewoon de hele dag drinken en gebruiken. Hiervoor gingen ze steeds de afkickkliniek in en uit. En hier mag je gewoon zijn wie je bent. Verslaving is een ernstige ziekte en we accepteren dat ze drinken en gebruiken. En dan zie je dat er een soort rust ontstaat bij deze bewoners."

Regel: geen overlast veroorzaken

De bewoners moeten zich wel aan een paar basisregels houden. Ze moeten accepteren dat ze onder bewindvoering worden geplaatst, en ze moeten een paar uur begeleiding per week accepteren.

En tot slot het belangrijkste: ze mogen geen overlast in de buurt veroorzaken. En daar is Koeleman heel streng op: "Deze afspraken zijn heel duidelijk, en die worden er ook echt in geramd. Je krijgt deze kans, maar dan moet je je wel aan de voorwaarden houden. En dat blijkt goed te werken. De bewoners zien dit ook echt als een laatste kans, want ze zijn overal uitgegooid. Dus ze weten waar ze het voor doen."

Onrust en protest

Uit een inventarisatie van EenVandaag blijkt dat steeds meer gemeenten heil zien in deze onorthodoxe aanpak. In tientallen gemeenten zijn ze bezig met plannen om dit soort speciale container-woningen voor overlastgevers uit de grond te stampen.

Maar alleen de aankondiging van deze speciale woningen, leidt in bijna iedere gemeente al tot onrust en protest onder buurtbewoners.

'Hoe gevaarlijk zijn deze mensen?'

Zo ook in Amersfoort. Het gemeentebestuur heeft besloten dat in de wijk Vathorst ook containers moeten komen voor overlastgevende huurders. Iets waar de buurt volgens Jacco de Feijter, voorzitter van de bewonersvereniging Belang van Vathorst, bepaald niet blij mee is.

De Feijter: "Het zijn mensen die veel drinken en gebruiken. Die soms verzamelwoede hebben. Het is niet zo dat wij als buurt vinden dat deze mensen geen woning moeten krijgen, maar er wonen hier veel gezinnen met jonge kinderen. En om wat voor mensen gaat het eigenlijk? Zitten er ook bewoners tussen die gevaarlijk kunnen zijn? We krijgen amper informatie van de gemeente hierover. En daardoor ontstaat onrust."

Geen duidelijke communicatie

Wat de Feijter ook stoort is dat gemeente vanaf het begin in zijn ogen niet eerlijk hierover heeft gecommuniceerd. "We kregen in eerste instantie een brief van de gemeente. Daarin stond dat het om mensen gaat die rust nodig hebben en ruimte. Dan denk je in eerste instantie: dat klinkt goed en dat is een nobel streven."

Hij gaat verder: "Maar dan blijkt het om huurders te gaan die in hun eigen buurt vanwege overlast niet meer te handhaven waren. Dan wordt het wel een totaal ander plaatje."

'Laat je niet afschrikken'

Koeleman - die veel gemeenten adviseert op dit terrein - erkent dat het heel belangrijk is dat gemeenten open en eerlijk communiceren met burgers. En dat het ook 'moed en lef'-bestuurders vergt.

Koeleman: "Je moet er als gemeentebestuur echt voor gaan staan. En alles goed uitleggen. En je krijgt in het begin alles en iedereen over je heen. Maar daar moet je je niet door laten afschrikken, want dan kom je nergens."

Minder overlast

In Hilversum merkte hij dat er ook veel onrust was toen de plannen werden aangekondigd, maar dat dit protest snel verdween.

Koeleman: "Zes van de negen mensen die hier nu wonen op dit terrein, waren goed voor 150 meldingen van overlast bij de politie per jaar. Nu zijn er amper meldingen. Nu is er weinig overlast en dat scheelt een hoop ellende hier in Hilversum. En dat beeld zie ik ook in andere gemeenten."

'Heb eindelijk rust gevonden'

Hij begrijpt de bezorgde buurtbewoners ook, vertelt hij. "Ik snap heel goed dat het spannend is, mensen in je buurt hebben die verslaafd zijn. Die wil je niet in je achtertuin. Maar mijn ervaring is ook dat het weinig problemen in de buurt geeft. Sterker, dat het rustiger wordt in de buurt."

Hennie woont inmiddels al 9 jaar in haar containerwoning en denkt er voorlopig nog niet aan om weg te gaan. Hennie: "Ik heb het fijn hier, samen met mijn hondje. Ik ga hier niet meer weg. Ik heb eindelijk rust gevonden."

Na een urenlang spoedoverleg tussen de coalitiepartijen en premier Dick Schoof gisterenavond, gingen de overleggen vandaag verder. En daarbij worden de ergernissen tussen de partijen steeds groter, ziet ook politiek commentator Joost Vullings.