Fundamentele mensenrechten worden geschonden, omdat de overheid omwonenden van Schiphol blootstelt aan ongezonde geluidshinder. Dat zegt een groep mensen die rond de luchthaven woont. Via de rechter willen ze de Staat dwingen tot krimp van Schiphol.

In een brief aan demissionair minister Barbara Visser van Infrastructuur en Waterstaat eisen omwonenden, verenigd in Stichting Recht op Bescherming tegen Vliegtuighinder (RBV), maatregelen die de overlast van het vliegverkeer terugdringen. Zij willen dat de Nederlandse overheid zich gaat houden aan de normen die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) voor vliegtuiglawaai adviseert.

Gezondheidsklachten

Nu zou het zo zijn dat ruim 1,4 miljoen mensen worden blootgesteld aan meer geluid dan de WHO aanbeveelt. Volgens de stichting, die 500 medestanders heeft, schendt de Staat haar zorgplicht door burgers onvoldoende te beschermen tegen de ongezonde effecten van het vliegverkeer.

De stichting verwijst daarbij onder meer naar onderzoek van de GGD waaruit blijkt dat de ervaren hinder en slaapverstoring rond Schiphol groter is dan uit de officiële berekeningen blijkt. Een deel van de omwonenden zegt te kampen met gezondheidsklachten die zij (deels) wijten aan het vliegverkeer, zoals ademhalingsproblemen, hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, psychische klachten en slaapproblemen.

Misdadig

Willem Stegenga uit de Amsterdamse wijk Buitenveldert weet er alles van. Hij heeft zich inmiddels aangesloten bij het initiatief van de RBV. 6 jaar geleden verhuisde hij binnen de hoofdstad en verkeek zich op de overlast van het vliegverkeer boven zijn nieuwe huis. "Ik ben de laatste jaren, op de dip tijdens corona na, zowat gek geworden van de herrie."

Stegenga bezocht zelfs de huisarts vanwege de stress die het hem opleverde. "Ik vroeg hem: wat kan ik hier aan doen? Is er een therapie zodat ik er mee kan leren omgaan? Maar die is er niet. Het is accepteren of wegwezen. En mensen hebben gelijk als ze zeggen: je weet toch dat die luchthaven er is. Maar als je een hele wijk van 80.000 mensen overspoelt met een paar honderd vluchten per dag, à 75 tot 80 decibel, dan vind ik dat misdadig."

'Corona is geen reden om achterover te leunen'

Dat de Luchtvaartnota die het inmiddels demissionaire kabinet vorig jaar aannam nog steeds uitgaat van groei, schoot omwonenden dan ook in het verkeerde keelgat. "2019 was, met 500.000 starts en landingen, al een vreselijk jaar voor de hele omgeving van Schiphol", vertelt RBV-woordvoerder Jan Boomhouwer.

"De luchtvaartplannen van het kabinet gaan alleen maar door op de ingeslagen weg, zonder oor te hebben voor de rampzalige gevolgen voor de omwonenden. Corona komt daar nu even tussendoor, maar de luchtvaart wil zo snel mogelijk terug naar hoe het was. Dus dat is voor ons geen reden om achterover te leunen."

Een eerlijke balans

De omwonenden vragen demissionair minister Visser uiterlijk half oktober te reageren op hun eisen. Komt ze daar niet aan tegemoet, dan maken ze zich op voor de gang naar de rechter. Daarbij beroept de stichting zich op diverse artikelen van de Grondwet en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

"Het cruciale punt is dat er met de enorme overlast een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer en het woongenot wordt gemaakt", zegt Boomhouwer. "Dat is niet verboden, want er kán een economisch belang zijn. Maar er moet wel sprake zijn van een eerlijke balans."

Krimp van Schiphol

En die is er volgens Boomhouwer niet. "De geluidshinder van Schiphol wordt in de officiële berekeningen volstrekt onderschat. Vervolgens wordt die onderschatte hinder ook nog eens niet op een deugdelijke manier afgewogen tegen het economische belang van Schiphol."

Wanneer die afweging wel op een goede manier wordt gemaakt, kan dat alleen maar leiden tot krimp van Schiphol, denkt de stichting RBV. "Wij willen dat de politiek de stand van de wetenschap over langdurige blootstelling aan vliegtuighinder serieus neemt. En dat betekent dat je je moet houden aan de WHO-norm. Die kan je alleen maar halen door minder te vliegen."

'Zaak heeft kans van slagen'

Juristen denken dat een zaak bij de burgerrechter kans van slagen heeft. "Deze zaak doet denken aan de Urgenda-zaak", zegt de Tilburgse hoogleraar internationaal milieurecht Jonathan Verschuuren. "Ook daar werd met een beroep op het Europees mensenrechtenverdrag gesteld dat de overheid een onrechtmatige daad pleegde. En dat was voor de klagers erg succesvol, omdat de rechters hen tot drie keer toe gelijk gaf."

Toch schuilt er ook een adder onder het gras: bij de enige grote rechtszaak over vliegtuigoverlast die in het verleden tot aan het Europees Hof werd uitgevochten, verloren de klagende bewoners. Die zaak draaide om de overlast van nachtvluchten op de Londense luchthaven Heathrow. "Uiteindelijk oordeelde het Hof dat de Britse overheid niets verweten kon worden, omdat ze een afweging had gemaakt tussen de belangen van de omwonenden en het economische belang van de vluchten."

Meer kennis over vliegtuighinder

Maar die uitspraak is altijd fel bekritiseerd, zegt Verschuuren. "Omdat het economische belang nooit helemaal tot in detail in kaart is gebracht, en ook de precieze impact van de overlast op bijvoorbeeld de nachtrust niet. Bovendien is het een uitspraak uit 2003. De kennis over de gevolgen voor de gezondheid van vliegtuighinder is sindsdien alleen maar groter geworden. Dus het is interessant dat dit opnieuw aan de rechter wordt voorgelegd."

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat wijst er in een reactie op dat in de Luchtvaartnota is afgesproken dat de geluidshinder eerst moet afnemen voordat Schiphol verder mag groeien. Het ministerie zegt dat de adviezen van de WHO en het RIVM in toekomstige besluitvorming "worden meegenomen".

NSC en ChristenUnie pleiten voor een zogenaamde rode knop om jongeren digitaal beter te beschermen. Waarmee met één druk op de knop, al jouw online gegevens in één keer worden verwijderd. De vraag is of dat gaat werken.

Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet. Dat is de boodschap die Don Ceder van de ChristenUnie en Jesse Six Dijkstra van NSC aan de Tweede Kamer duidelijk willen maken. "Voordat je achttien bent, zijn er verschillende online profielen van je gemaakt."

Cookies slaan alles op

"Onze persoonlijke gegevens worden opgeslagen door cookies', zegt Lotje Beek, beleidsadviseur bij Bits of Freedom. "Cookies zijn een soort bestandjes die op een website zitten, en vervolgens vanaf de website terug gaan naar je computer'', legt ze uit. "Hierdoor houden ze bij wat jij online doet, op welke dingen je klikt, en voor hoelang."

"Deze informatie wordt vervolgens opgeslagen door bedrijven zoals Meta en Google. Op basis hiervan schetsen ze jouw persoonlijk profiel", vervolgt Beek. "Ze weten hierdoor precies welke boodschap ze aan jou kunnen meegeven, bijvoorbeeld om iets te kopen op het internet. Hierdoor verlies je de autonomie."

Persoonlijke online profiel

"Middels een online profiel kunnen bedrijven jou opdelen in bepaalde categorieën", vertelt cyberexpert Dave Maasland. "Bijvoorbeeld op interessegebied, leeftijdscategorie en of je man of vrouw bent. Dat kan heel gedetailleerd gaan."

"Maar dat gebeurt niet alleen via cookies", maakt hij duidelijk. "Ook je mobiele apparaat slaat informatie op. Het belangrijkst is dat mensen beseffen dat als je digitale voetsporen achterlaat, je snel persoonlijke informatie vrijgeeft."

Kansongelijkheid voor jongeren

Volgens NSC en ChristenUnie kunnen digitale profielen negatieve gevolgen hebben en leiden tot kansenongelijkheid. Ook beleidsadviseur Beek kan zich hierin vinden. "Vacatures voor mannelijke beroepen worden voor 90 procent vaker aan mannen laten zien, blijkt uit onderzoek van het College van de Rechten voor de Mens. Vrouwen zien weer vaker vacatures voor kappersopleidingen, waardoor zij vacatures als monteurs bijvoorbeeld missen. Dit levert minder kansen op en verdeelt de samenleving."

Ook cybersecurity-expert Maasland ziet problemen. "Als eenmaal iets op het internet staat, zal deze informatie niet snel verdwijnen. Bijvoorbeeld fanatieke berichten over je voetbalclub, of een boze reactie naar een leraar, die kunnen later altijd weer opduiken. Tijdens een ruzie of een sollicitatie bijvoorbeeld," legt hij uit.

'Niet hoe het internet werkt'

Precies hier zit volgens Maasland ook de crux. "De informatie op het internet staat altijd ergens opgeslagen, zelfs met een mooie rode knop. Hoe graag we ook een makkelijke oplossing willen, dit is niet hoe het internet werkt."

Desondanks vinden beide experts het goed dat NSC en ChristenUnie dit onderwerp onder de aandacht brengen. "Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet, maar we moeten in deze fase vooral kijken naar de voorkant," vervolgt Maasland. "Kinderen moeten weten dat het belangrijk is om na te denken wát je plaatst op het internet. De oplossing zit in meer educatie en mediabewustzijn. Niet bij een magische knop."