De nieuwe omikron-variant van het coronavirus werd voor het eerst ontdekt in zuidelijk Afrika. Het roept vragen op over de lage vaccinatiegraad daar. Hugo Tempelman, arts in Zuid-Afrika, noemt de nieuwe variant 'een koekje van eigen deeg voor Europa'.

Westerse landen nemen één voor één strengere maatregelen om de nieuwe variant zo veel mogelijk buiten de deur te houden. Veel landen, waaronder ook Nederland, hebben het vliegverkeer met zuidelijk Afrika stilgelegd en schroeven hun boostercampagnes op.

'Vaccins breed beschikbaar maken in ieders belang'

De vaccinatiegraad in armere landen is intussen dramatisch laag, wat de kansen voor nieuwe varianten vergroot. Veld-epidemioloog en microbioloog Amrish Baidjoe, werkzaam voor Artsen Zonder Grenzen, is het eens met arts Tempelman dat het Westen zichzelf veel te verwijten heeft.

"De omikron-variant van het coronavirus kan een horrorscenario worden dat ons duidelijk maakt dat het in ons aller belang is om vaccins breed beschikbaar te maken."

Meer boosterprikken dan eerste vaccinaties

"De treurige conclusie is dat we in de laatste 3 maanden ruimschoots meer boosterprikken hebben toegediend in de rijke landen, dan eerste vaccinaties over het afgelopen jaar in armere landen. Dat staat in nauw verband met de kans van het ontstaan van nieuwe varianten met schadelijke eigenschappen. Dat gebeurt op plekken waar circulatie hoog is, en de vaccinatiegraad laag."

"Als je kijkt naar vaccinatiegraad op het Afrikaanse continent springt Marokko eruit, maar dat is dan ook een rijker land", vertelt Baidjoe. "In zuidelijk Afrika ligt de vaccinatiegraad relatief laag. Zo'n 0 tot 20 gevaccineerden per honderd mensen."

Dankbaar voor snel alarm

Volgens Baidjoe mogen we daarom dankbaar zijn dat Zuid-Afrika zo snel alarm geslagen heeft over de nieuwe variant.

"Dat geeft ons hier de kans actief op zoek te gaan, juist om achter te komen wat eigenschappen van die nieuwe variant zijn, en hoe we daarop moeten reageren. Doen we dat niet, dan kan het ons verrassen met negatieve eigenschappen."

Maximaal 2 weken vertraging

Vliegverboden kunnen even helpen het virus hier onder controle te houden, denkt hij, maar zeker weten dat de variant niet binnenkomt weet je niet. "Grenzen sluiten kan een vertragende werking hebben, maar nieuwe varianten komen niet alleen vanuit zuidelijk Afrika binnen. Dat ze hier gedetecteerd zijn, betekent ook dat ze al poosje rondzwerven. Je ziet dat de vertraging zo'n 2 weken kan zijn, daarna is het wel voorbij."

En de maatregelen kunnen ook wrevel opwekken: "Het heeft flinke consequenties voor de landen die het treft. Het vertrouwen met andere landen kan breken. Dan worden andere landen minder bereid om data te delen. Dat hebben we al gezien bij uitbraken met bijvoorbeeld cholera. Dan werd er ineens gesproken van 'acute diarree'."

Eigen productiecapaciteit

Baidjoe hoopt dat er nu echt eens haast gemaakt wordt met de verspreiding van vaccinaties door het vrijgeven van patenten. "Daar wordt veel over gesproken, maar er wordt weinig mee gedaan. Veel ontwikkelingslanden kunnen niet afhankelijk zijn van de liefdadigheid van het westen, omdat die er niet is."

"Armere landen moeten de mogelijkheid krijgen om met gedeelde kennis hun eigen productiecapaciteit op te zetten. Dat verhaal heb ik ook al gehouden toen de deltavariant vanuit India onze kant op kwam en we die verschrikkelijke beelden daar zagen. Hopelijk is dat niet nog een keer nodig."

NSC en ChristenUnie pleiten voor een zogenaamde rode knop om jongeren digitaal beter te beschermen. Waarmee met één druk op de knop, al jouw online gegevens in één keer worden verwijderd. De vraag is of dat gaat werken.

Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet. Dat is de boodschap die Don Ceder van de ChristenUnie en Jesse Six Dijkstra van NSC aan de Tweede Kamer duidelijk willen maken. "Voordat je achttien bent, zijn er verschillende online profielen van je gemaakt."

Cookies slaan alles op

"Onze persoonlijke gegevens worden opgeslagen door cookies', zegt Lotje Beek, beleidsadviseur bij Bits of Freedom. "Cookies zijn een soort bestandjes die op een website zitten, en vervolgens vanaf de website terug gaan naar je computer'', legt ze uit. "Hierdoor houden ze bij wat jij online doet, op welke dingen je klikt, en voor hoelang."

"Deze informatie wordt vervolgens opgeslagen door bedrijven zoals Meta en Google. Op basis hiervan schetsen ze jouw persoonlijk profiel", vervolgt Beek. "Ze weten hierdoor precies welke boodschap ze aan jou kunnen meegeven, bijvoorbeeld om iets te kopen op het internet. Hierdoor verlies je de autonomie."

Persoonlijke online profiel

"Middels een online profiel kunnen bedrijven jou opdelen in bepaalde categorieën", vertelt cyberexpert Dave Maasland. "Bijvoorbeeld op interessegebied, leeftijdscategorie en of je man of vrouw bent. Dat kan heel gedetailleerd gaan."

"Maar dat gebeurt niet alleen via cookies", maakt hij duidelijk. "Ook je mobiele apparaat slaat informatie op. Het belangrijkst is dat mensen beseffen dat als je digitale voetsporen achterlaat, je snel persoonlijke informatie vrijgeeft."

Kansongelijkheid voor jongeren

Volgens NSC en ChristenUnie kunnen digitale profielen negatieve gevolgen hebben en leiden tot kansenongelijkheid. Ook beleidsadviseur Beek kan zich hierin vinden. "Vacatures voor mannelijke beroepen worden voor 90 procent vaker aan mannen laten zien, blijkt uit onderzoek van het College van de Rechten voor de Mens. Vrouwen zien weer vaker vacatures voor kappersopleidingen, waardoor zij vacatures als monteurs bijvoorbeeld missen. Dit levert minder kansen op en verdeelt de samenleving."

Ook cybersecurity-expert Maasland ziet problemen. "Als eenmaal iets op het internet staat, zal deze informatie niet snel verdwijnen. Bijvoorbeeld fanatieke berichten over je voetbalclub, of een boze reactie naar een leraar, die kunnen later altijd weer opduiken. Tijdens een ruzie of een sollicitatie bijvoorbeeld," legt hij uit.

'Niet hoe het internet werkt'

Precies hier zit volgens Maasland ook de crux. "De informatie op het internet staat altijd ergens opgeslagen, zelfs met een mooie rode knop. Hoe graag we ook een makkelijke oplossing willen, dit is niet hoe het internet werkt."

Desondanks vinden beide experts het goed dat NSC en ChristenUnie dit onderwerp onder de aandacht brengen. "Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet, maar we moeten in deze fase vooral kijken naar de voorkant," vervolgt Maasland. "Kinderen moeten weten dat het belangrijk is om na te denken wát je plaatst op het internet. De oplossing zit in meer educatie en mediabewustzijn. Niet bij een magische knop."