Nieuwe EU-migratiedeal lost asielproblemen niet op, zeggen experts: 'Investeer juist in het beëindigen van conflicten'

Na jaren onderhandelen zijn 27 Europese ministers het eens over een nieuwe migratiedeal. Experts zijn sceptisch over het effect en houdbaarheid van de afspraken. "Een vergelijkbaar plan in 2015 werkte ook niet."

'Een cruciale stap' en 'ontzettend goed nieuws' noemden coalitiepartijen de migratiedeal. De afspraken gaan over het opvangen, verdelen en terugsturen van migranten die in Europa aankomen. Experts gaan niet mee in het hosanna rondom de deal.

Wat is er afgesproken?

Concreet gaat het over twee voorstellen die zijn aangenomen. De eerste gaat over een strengere grensprocedure voor asielzoekers uit relatief veilige landen als Marokko en Algerije.

De tweede is een 'verplichte solidariteit'; landen moeten migranten overnemen uit 'aankomstlanden' als Italië en Griekenland, of ervoor kiezen om te betalen (20.000 euro) voor elke migrant die niet wordt overgenomen.

In 2015 ook geprobeerd

"Eigenlijk is het niet zo revolutionair als ze het presenteren", vertelt Italië-kenner Eveline Rethmeier. "In 2015 is er ook een groot plan op Europees niveau gelanceerd. Dat waren de hotspots. Aan de zuidgrens van Europa, vooral Italië en Griekenland, zouden migranten worden opgevangen en zou snel worden gekeken of het een kansrijke asielaanvraag zou zijn."

Van die plannen is weinig terechtgekomen en die hotspots zijn eigenlijk nooit in gebruik genomen, zegt Rethmeier. "Dat was ook de conclusie van de Europese Rekenkamer. Op papier klonk het als een goed plan, maar vervolgens gaat het over de uitvoerbaarheid. Daar is het misgegaan, want asielprocedures zijn hele complexe procedures. Bovendien was er toen ook een plan over herverdeling geïntroduceerd, maar ook daar is weinig van terechtgekomen."

Vaker gezien

Rethmeier is daarom sceptisch over het succes van de nieuwe migratiedeal. "Asielprocedures blijven ingewikkeld. En landen als Hongarije en Polen lagen in 2015 al dwars, en doen dat nu weer."

"We hebben vaker gezien dat op dit dossier afspraken worden gemaakt, maar puntje bij paaltje zijn Europese landen ook niet happig om vliegtuigen te sturen om migranten op te halen. Want daar zal het dan wel op neerkomen."

Vlucht stopt niet, maar wordt wel gevaarlijker

Onderzoeker bij het Centrum voor Migratierecht van de Radboud Universiteit Nijmegen Carolus Grütters benadrukt dat het voorstel nog door het Europees Parlement heen, voordat het effect heeft. "Daarna moet het nog omgezet worden in regelgeving. Dan heb je het op z'n vroegst over 2026." Grütters verwacht dat we in Nederland voorlopig niks gaan merken van de asieldeal.

"Bovendien zullen mensen blijven vluchten. Die vlucht wordt door de hogere barrières die opgeworpen worden, alleen maar gevaarlijker." In plaats van geld steken in een asieldeal, zouden we volgens de onderzoeker moet investeren in het beëindigen van conflicten.

Turkijedeal

Toch wordt er nog voornamelijk geïnvesteerd in het voorkomen dat mensen kunnen vluchten. Mark Rutte spreekt aanstaande zondag samen met Italiaanse premier Giorgia Meloni en voorzitter van de Europese Commissie Ursala von der Leyen met president Kais Saied van Tunesië. Met het land - dat geen asielsysteem heeft - wil de EU mogelijk een asieldeal sluiten die lijkt op de deal met Turkije in 2016.

Toen in Syrië in 2015 oorlog uitbrak liet Turkije mensen die dat wilden de oversteek naar Europa maken, vaak naar Griekenland. Dat ging door totdat Europa de Turken miljarden betaalde en beloofde een deel van de échte vluchtelingen op te halen. Dat was de zogeheten Turkijedeal. Het probleem: Turkije bleef geen veilig land, waardoor het illegaal werd om vluchtelingen daar naar terug te sturen.

'Verder kijken dan alleen Europa'

Gerald Knaus, de architect van de Turkijedeal, vindt een deal met een land als Tunesië een goed plan, mits deze goed wordt uitgevoerd. "Je moet verder kijken dan alleen verdeling binnen Europa. Zorg dat landen een reden hebben om veilig te zijn, zodat mensen die niet in aanmerking komen voor asiel terug worden gestuurd zonder overtreding van internationale wetgeving."

Knaus vraagt zich wel af wat voor deal het gaat worden met Tunesië. "Het kan een onderhandeling worden waarbij daadwerkelijk wordt gekeken naar mensenrechten. Maar het kan ook een situatie worden als de afspraken met Libië, waar mensen gemarteld worden door de kustwacht en iedereen doet alsof het niet gebeurt."

Niet het gewilde effect

Knaus maakt zich daarom zorgen over de nadruk die nu ligt op de grensprocedures. "Er was hiervoor niks dat landen tegenhield om snellere asielprocedures in te voeren. Het verplicht maken gaat er niet voor zorgen dat er minder mensen naar Europa komen. In ieder geval niet als je internationale wetgeving respecteert."

Het plan van solidariteit en het verdelen van vluchtelingen over de EU heeft volgens Knaus dan ook niet het gewilde effect. "In realiteit blijven pushbacks en schendingen van mensenrechten de primaire manier waarop mensen geweerd worden uit Europa."