Nepnieuws door Gelderlander, Radio1 en Geenstijl? De EU vindt van wel

De EU-taskforce die nepnieuws verzamelt, krijgt forse kritiek te verduren. In de databank staan inmiddels meer dan 3.500 voorbeelden van fakenieuws, bedoeld om het Kremlin te ondersteunen. Maar tegenstanders spreken van censuur: artikelen die in het gegevensbestand terecht komen, zouden nauwelijks worden onderbouwd.

De campagne tegen nepnieuws wordt officieel gevoerd onder de titel ‘EU versus Disinformation’ en valt onder de European External Action Service East Stratcom Task Force (East Stratcom). In het Europees Parlement werd deze week gedebatteerd over de resultaten van de werkgroep.

GeenStijl

Inmiddels telt de databank meer dan 3.500 voorbeelden van wat zij zien als nepnieuws. “Rusland is er niet eens echt terughoudend over”, aldus Sir Julian King, Eurocommissaris van Veiligheid dinsdag. “In de officiële militaire doctrine en uitspraken van topgeneraals worden de verspreiding van desinformatie en de poging daarmee te destabiliseren verdedigd als een legitiem wapen.”

Het gaat vooral om Russische mediaberichten en Engelstalige berichten over Rusland en Oekraïne. In de database staat ook content van NPO Radio 1, De Gelderlander, The Post Online (TPO) en twee artikelen van GeenStijl. De EU versus Disinformation beoordeelde bijvoorbeeld een TPO-reportage van Chris Aalberts als nepnieuws. Aalberts schreef een verslag van Forum voor Democratie-bijeenkomst. Omdat wát er tijdens de bijeenkomst werd gezegd volgens de werkgroep niet klopte, werd het bericht als nepnieuws bestempeld. Een Non Gouvernementele Organisatie (NGO) uit Oekraïne diende vervolgens een klacht in waarop EU versus Disinformation de feitelijke reportage brandmerkte als onjuist.

Database ‘heel gevaarlijk’

De database wordt bijgehouden door circa veertien medewerkers die daar door EU-lidstaten zijn gedetacheerd. Zij werken samen met zo’n 400 bijdragers die door heel Europa zitten. Die bijdragers kunnen melding maken van artikelen die desinformatie bevatten. Volgens de Europese Unie worden de meldingen gecheckt. Indien medewerkers van EU versus Disinformation ook concluderen dat er sprake is van desinformatie, wordt deze toegevoegd aan de database.

Critici en journalisten reageren verontwaardigd op de database. “De Nederlandse voorbeelden zijn volledig uit de lucht gegrepen”, reageert mediadeskundige Alexander Pleijter. “Nepnieuws betekent het doelbewust verspreiden van nieuws om daarmee politieke of commerciële doelen te behalen, daar is hier geen sprake van. De Nederlandse voorbeelden zijn aangemeld door een instantie die zich bezig houdt met het promoten van Oekraïne in de EU. Dat is dus een propagandaclub.”

‘Amateuristische werkwijze’

Daarnaast hekelt Pleijter de “amateuristische wijze” van factchecking. “Als je kijkt naar die database, dan wordt er eigenlijk geen onderbouwing geleverd.” Hij noemt het “heel gevaarlijk” om media in een database te zetten en ze te kwalificeren als verspreiders van nepnieuws. “Als media iemand aan het woord laten die iets beweren of waarvan blijkt dat het niet klopt dan wil het natuurlijk niet zeggen dat het de media zijn die bewust nepnieuws verspreiden.”

Ook Hans Nijenhuis, hoofdredacteur van het Algemeen Dagblad, is kritisch. “Het is een raar dat het bericht van De Gelderlander op de website van desinformatie staat. Het is een keurig ANP-nieuwsbericht”, aldus Nijenhuis. “Met zulke bestrijders van nepnieuws heb je geen nepnieuws meer nodig. Jammer, want nepnieuws is een serieus probleem en de bestrijding ervan verdient beter dan dit. Ik vrees dat de website over desinformatie zichzelf nu bezondigt aan desinformatie. Laten we maar aannemen dat het een probleem met de vertaling was.”

Volgens Kamerlid Ronald van Raak (SP) is de vrijheid van journalistiek in gevaar wanneer ‘Europese organisaties verslaggevers gaan beoordelen’. Hij wil dat minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren (D66) verhaal gaat halen bij EU versus Disinformation. Dat meldt The Post Online (TPO). Van Raak vindt de kwestie onverkwikkelijk en wil dat Ollongren de EU duidelijk maakt dat “journalisten die verslag doen van politieke bijeenkomsten niet verantwoordelijk zijn voor hetgeen op deze bijeenkomsten wordt gezegd.”

Nepnieuws? Veel mensen raken verward

Nepnieuws en de discussie daarover leiden bij veel mensen tot verwarring. Uit onderzoek in opdracht van de Volkskrant  in december blijkt dat gemiddeld een op de drie Nederlanders tegenwoordig niet meer weet wat waar is en wat niet. Dat geldt vooral voor lageropgeleiden (40 procent).

Van de hoogopgeleiden zegt 41 procent echt nieuws en nepnieuws wel van elkaar te kunnen onderscheiden. Onder laagopgeleiden is dat 19 procent. De mensen die nieuws online tot zich nemen hebben minder moeite het onderscheid te maken dan degenen die het uit de krant halen.

Vrijwel alle ondervraagden (82 procent) zeggen dat nepnieuws een bedreiging is voor het functioneren van onze democratie en rechtsstaat.

Reactie EU-Taskforce

EenVandaag heeft de verantwoordelijke Taskforce om een reactie gevraagd. Een woordvoerder liet weten "Ieder stuk informatie meerdere keren te onderzoeken, maar vergissingen zijn altijd mogelijk. Daarom is het mogelijk om via een heldere, makkelijke en toegankelijke manier mogelijke vergissingen door te geven, zodat hier naar gekeken kan worden, en indien nodig, worden gecorrigeerd." Volgens de taskforce is niet ieder artikel waar zij zich op focussen ingegeven door het Kremlin, maar geven ze slechts aan dat bepaalde informatie geidentificeerd kan worden als zijnde afkomstig van het Kremlin. "Er is geen zwarte lijst van media-uitingen die pro-Kremlin desinformatie verspreiden."