De EU-taskforce die nepnieuws verzamelt, krijgt forse kritiek te verduren. In de databank staan inmiddels meer dan 3.500 voorbeelden van fakenieuws, bedoeld om het Kremlin te ondersteunen. Maar tegenstanders spreken van censuur: artikelen die in het gegevensbestand terecht komen, zouden nauwelijks worden onderbouwd.

De campagne tegen nepnieuws wordt officieel gevoerd onder de titel ‘EU versus Disinformation’ en valt onder de European External Action Service East Stratcom Task Force (East Stratcom). In het Europees Parlement werd deze week gedebatteerd over de resultaten van de werkgroep.

GeenStijl

Inmiddels telt de databank meer dan 3.500 voorbeelden van wat zij zien als nepnieuws. “Rusland is er niet eens echt terughoudend over”, aldus Sir Julian King, Eurocommissaris van Veiligheid dinsdag. “In de officiële militaire doctrine en uitspraken van topgeneraals worden de verspreiding van desinformatie en de poging daarmee te destabiliseren verdedigd als een legitiem wapen.”

Het gaat vooral om Russische mediaberichten en Engelstalige berichten over Rusland en Oekraïne. In de database staat ook content van NPO Radio 1, De Gelderlander, The Post Online (TPO) en twee artikelen van GeenStijl. De EU versus Disinformation beoordeelde bijvoorbeeld een TPO-reportage van Chris Aalberts als nepnieuws. Aalberts schreef een verslag van Forum voor Democratie-bijeenkomst. Omdat wát er tijdens de bijeenkomst werd gezegd volgens de werkgroep niet klopte, werd het bericht als nepnieuws bestempeld. Een Non Gouvernementele Organisatie (NGO) uit Oekraïne diende vervolgens een klacht in waarop EU versus Disinformation de feitelijke reportage brandmerkte als onjuist.

Database ‘heel gevaarlijk’

De database wordt bijgehouden door circa veertien medewerkers die daar door EU-lidstaten zijn gedetacheerd. Zij werken samen met zo’n 400 bijdragers die door heel Europa zitten. Die bijdragers kunnen melding maken van artikelen die desinformatie bevatten. Volgens de Europese Unie worden de meldingen gecheckt. Indien medewerkers van EU versus Disinformation ook concluderen dat er sprake is van desinformatie, wordt deze toegevoegd aan de database.

Critici en journalisten reageren verontwaardigd op de database. “De Nederlandse voorbeelden zijn volledig uit de lucht gegrepen”, reageert mediadeskundige Alexander Pleijter. “Nepnieuws betekent het doelbewust verspreiden van nieuws om daarmee politieke of commerciële doelen te behalen, daar is hier geen sprake van. De Nederlandse voorbeelden zijn aangemeld door een instantie die zich bezig houdt met het promoten van Oekraïne in de EU. Dat is dus een propagandaclub.”

‘Amateuristische werkwijze’

Daarnaast hekelt Pleijter de “amateuristische wijze” van factchecking. “Als je kijkt naar die database, dan wordt er eigenlijk geen onderbouwing geleverd.” Hij noemt het “heel gevaarlijk” om media in een database te zetten en ze te kwalificeren als verspreiders van nepnieuws. “Als media iemand aan het woord laten die iets beweren of waarvan blijkt dat het niet klopt dan wil het natuurlijk niet zeggen dat het de media zijn die bewust nepnieuws verspreiden.”

Ook Hans Nijenhuis, hoofdredacteur van het Algemeen Dagblad, is kritisch. “Het is een raar dat het bericht van De Gelderlander op de website van desinformatie staat. Het is een keurig ANP-nieuwsbericht”, aldus Nijenhuis. “Met zulke bestrijders van nepnieuws heb je geen nepnieuws meer nodig. Jammer, want nepnieuws is een serieus probleem en de bestrijding ervan verdient beter dan dit. Ik vrees dat de website over desinformatie zichzelf nu bezondigt aan desinformatie. Laten we maar aannemen dat het een probleem met de vertaling was.”

Volgens Kamerlid Ronald van Raak (SP) is de vrijheid van journalistiek in gevaar wanneer ‘Europese organisaties verslaggevers gaan beoordelen’. Hij wil dat minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren (D66) verhaal gaat halen bij EU versus Disinformation. Dat meldt The Post Online (TPO). Van Raak vindt de kwestie onverkwikkelijk en wil dat Ollongren de EU duidelijk maakt dat “journalisten die verslag doen van politieke bijeenkomsten niet verantwoordelijk zijn voor hetgeen op deze bijeenkomsten wordt gezegd.”

Nepnieuws? Veel mensen raken verward

Nepnieuws en de discussie daarover leiden bij veel mensen tot verwarring. Uit onderzoek in opdracht van de Volkskrant  in december blijkt dat gemiddeld een op de drie Nederlanders tegenwoordig niet meer weet wat waar is en wat niet. Dat geldt vooral voor lageropgeleiden (40 procent).

Van de hoogopgeleiden zegt 41 procent echt nieuws en nepnieuws wel van elkaar te kunnen onderscheiden. Onder laagopgeleiden is dat 19 procent. De mensen die nieuws online tot zich nemen hebben minder moeite het onderscheid te maken dan degenen die het uit de krant halen.

Vrijwel alle ondervraagden (82 procent) zeggen dat nepnieuws een bedreiging is voor het functioneren van onze democratie en rechtsstaat.

Reactie EU-Taskforce

EenVandaag heeft de verantwoordelijke Taskforce om een reactie gevraagd. Een woordvoerder liet weten "Ieder stuk informatie meerdere keren te onderzoeken, maar vergissingen zijn altijd mogelijk. Daarom is het mogelijk om via een heldere, makkelijke en toegankelijke manier mogelijke vergissingen door te geven, zodat hier naar gekeken kan worden, en indien nodig, worden gecorrigeerd." Volgens de taskforce is niet ieder artikel waar zij zich op focussen ingegeven door het Kremlin, maar geven ze slechts aan dat bepaalde informatie geidentificeerd kan worden als zijnde afkomstig van het Kremlin. "Er is geen zwarte lijst van media-uitingen die pro-Kremlin desinformatie verspreiden."  

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.

Terwijl China en de Verenigde Staten met importheffingen naar elkaar gooien, is er slecht nieuws uit IJmuiden. Mede dankzij die importheffingen zit Tata Steel in zwaar weer. 1 op de 5 medewerkers gaat zijn baan verliezen. "Speelt al heel lang bij Tata."

Tata Steel heeft het, net als andere Europese staalbedrijven, al jarenlang moeilijk. De recente importheffingen van Amerikaanse president Donald Trump van 25 procent op Europees staal zijn maar een van de vele uitdagingen, ziet ook Ron Stoop, strategisch analist geo-economie aan het Haags Centrum voor Strategische Studies.

Concurrentie vanuit China

"Allereerst is er hele hoge concurrentie vanuit China op dit moment", legt hij uit. Dat komt volgens Stoop door het industriebeleid van China, daar wordt erg ingezet op de zogenaamde maakindustrie maar neemt de consumptie minder toe. Dus er wordt heel veel gemaakt in China terwijl de vraag niet enorm hoog is.

"Daardoor wordt er vanuit China heel veel staal geëxporteerd. Dat staal komt dus op andere markten terecht, waaronder de Europese." Dat goedkope Chinese staal drukt op de markt, legt Stoop uit, waardoor Europese staalbedrijven minder aantrekkelijk worden. "Er zijn toch veel bedrijven die gewoon staal kopen waar het het goedkoopst is."

Energieprijzen en investeringen

Maar ook binnen Europa zijn er grote ontwikkelingen, ziet de analist. "Ten eerste de hogere energieprijzen, als gevolg van onder andere de energiecrisis." Daardoor zijn Europese bedrijven die veel energie gebruiken, zoals de staalindustrie, veel duurder uit. "Die worden gewoon minder concurrerend."

De tweede ontwikkeling is volgens Stoop de energietransitie, staal moet op een groenere manier gemaakt worden. "Daarvoor zijn veel investeringen nodig. Daarbij is het ook zo dat groene productiemethoden op dit moment duurder zijn dan de traditionele methoden", legt hij uit. Bedrijven weten daarom volgens hem niet zeker of ze die grote investeringen gaan terugverdienen.

'Speelt al erg lang bij Tata Steel'

Medewerkers van Tata Steel zijn niet verrast dat er ontslagen vallen. "Dat is een verhaal dat eigenlijk al heel erg lang speelt bij Tata Steel", vertelt een logistiek medewerker. "We moeten natuurlijk naar groen staal toe en daar zijn gewoon impactvolle beslissingen voor nodig, dit is waarschijnlijk er weer één van."

Volgens een andere medewerker van het staalbedrijf moeten de Nederlandse regering en Europese beleidsvormers iets doen om het tij te keren voor Europese staalbedrijven. "China dumpt heel veel staal op de internationale markt. Ik denk ook dat de Europese staalindustrie gesubsidieerd moet worden om overeind te blijven."

'Is een algehele trend in Europa'

Voor Stoop is het ook geen verrassing dat Tata Steel met een ontslagronde komt. "Het is een trend, ook in Engeland zijn er staalbedrijven flink aan het snoeien in het aantal medewerkers", vertelt hij. "Je hebt ook andere Europese bedrijven die bepaalde groene staalinitiatieven nu aan het terugschroeven zijn."

Het verschilt volgens de analist enorm per bedrijf wat ze doen om geld te besparen. Zo kunnen bedrijven doorwerken maar geen nieuwe investeringen doen, mensen ontslaan, het bedrijf verplaatsen naar goedkopere plekken of sluiten.

Basisindustrie in Rotterdam

De vraag is hoe belangrijk het nog is dat we staalfabrieken hebben in Europa, want we kunnen het gewoon veel goedkoper halen uit China. Maar volgens Stoop is deze zogenaamde 'basisindustrie' nog steeds nodig. "Belangrijkste is dat die producten weer in andere industrieën verder gebruikt worden, zoals in de hightechindustrie."

Stoop legt uit dat die industrieën zich vaak vestigen waar ze die producten kunnen kopen, zoals in Rotterdam. "Er zijn ook allemaal hightech-bedrijfjes die om die basisindustrie heen zitten. Daar zie je het veel."

'Nodig voor schepen en tanks'

Een andere reden waarom Europa - vooral nu - volgens de analist staalfabrieken nodig heeft, is de herbewapening. "Want staal heb je nodig voor schepen en voor tanks. Zonder staal kun je eigenlijk bijna niet beginnen met het maken van defensieproducten."

"Stel je bent in oorlog met China, jij moet schepen maken en China zegt: 'Je krijgt geen staal meer van ons.' Dan heb je wel een probleem natuurlijk", legt hij uit.