NASA stuurt morgen een satelliet de ruimte in die meer kennis moet geven over de opwarming van de aarde. De metingen worden gedaan met een Nederlands meetsysteem en kunnen veel betekenen voor klimaatonderzoek, vertelt Aalbert van Amerongen van het SRON.

De lancering van de satelliet zou eigenlijk vandaag zijn, maar vindt nu hoogstwaarschijnlijk morgenochtend plaats (in de VS om 1.30 uur 's nachts). Het werd uitgesteld vanwege weersomstandigheden.

Verschillende effecten

Maar als de satelliet - en daarmee het Nederlandse meetinstrument, SPEXone, eenmaal de ruimte in is kan dat veel opleveren voor klimaatonderzoek, vertelt Aalbert van Amerongen. Hij is aangesloten bij het SRON Netherlands Institute for Space Research, een Nederlands instituut voor ruimteonderzoek.

SPEXone is vooral ontworpen voor het meten van fijnstoffen - ook wel aerosolen - in de atmosfeer, legt Van Amerongen uit. Denk daarbij aan bijvoorbeeld woestijnstof, pollen, zeezout of as uit vulkanen. Verschillende fijnstoffen kunnen verschillende effecten hebben. Zo stoot de ene fijnstof licht af, waardoor de opwarming van de aarde vermindert, terwijl de andere licht absorbeert en zo de aarde verder opwarmt.

Invloed op het klimaat

Hoe sterk het effect van de fijnstoffen is, weten we nog niet. "En daarom kunnen we het klimaat slecht voorspellen." Dat we zo weinig weten over die aerosolen, komt omdat ze tot nu toe erg lastig te meten zijn en omdat ze zoveel verschillende effecten hebben. "Het is lastig te onderscheiden van andere effecten van de atmosfeer."

Maar het is wel belangrijk om meer over deze aerosolen te leren, omdat ze veel invloed hebben op het klimaat, vertelt de onderzoeker. "Aerosolen maskeren de opwarming van de aarde op dit moment geschat op een halve graad. Maar de onzekerheid erop is bijna een hele graad Celsius. Als we met die meting het klimaat proberen te voorspellen met scenario's voor 2100, dan wordt die heel onzeker."

Betere voorspelling

Van Amerongen legt verder uit. "Als we voorspellen dat de opwarming van de aarde voor 2100 2 tot 4 graden is, is de onzekerheid dus die 2 graden."

De SpexOne kan de effecten van de fijnstoffen meten en die onderzekerheid halveren. "Op die manier hebben we maar een onzekerheid van 1 graad in plaats van 2 graden." En zo kan de opwarming van de aarde dus een stuk beter voorspeld worden.

Zelf fijnstoffen in de atmosfeer brengen

Er gaan ook stemmen op om als mens zelf afkoelende fijnstoffen de atmosfeer in te brengen om de aarde af te koelen. Van Amerongen is daarop tegen. "Wij denken: dat moet je echt niet doen. Daar kleeft hele grote ethische bezwaren aan. Het is zeer onzeker wat er gebeurt en het effect is dus zeer onbekend, en dan moet je daar niet actief iets aan gaan veranderen. De enige manier om uit de klimaatcrisis te komen, is reduceren van broeikasgasuitstoot."

"Als iemand de vraag stelt: 'wat nou als ik deeltjes in de atmosfeer breng?', dan moeten wij waarschuwen. Dat is onze verantwoordelijkheid als wetenschapper. En in die zin helpt de kennis die we op gaan doen met SpexOne ook. Door meer kennis te hebben over onze atmosfeer, kunnen we ook nog gefundeerder waarschuwen."

'Precies de kennis die we nodig hebben'

Van Amerongen vertelt dat hij trots is op het instrument. "Het is gebouwd in Nederland en is echt een technologisch hoogstandje. Het zal meer kunnen meten dan alle vergelijkbare instrumenten die eerder zijn gelanceerd. En dat is precies de kennis die we nodig hebben en waar we naar op zoek zijn."

Daarbij geeft de wetenschapper aan uit te kijken naar de kennis die we met het meetinstrument op zullen doen. "Dat we nieuwe dingen zullen kunnen ontdekken die we ons nu nog niet kunnen voorstellen."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."