radio LIVE
meer NPO start

Nederland proefdiervrij? 'Zonder proefdieren was er nu geen vaccin'

Nederland proefdiervrij? 'Zonder proefdieren was er nu geen vaccin'
Een medewerker van het Radboudumc verzorgt ratten voor onderzoek naar een nieuw malariavaccin
Bron: ANP

We kunnen (nog) niet zonder proefdieren. In coronatijd hebben we ze zelfs hard nodig. Zonder dierproeven was er nu bijvoorbeeld geen coronavaccin. Dat zegt neurowetenschapper Judith Homberg van het Radboudumc in Nijmegen.

Eerder dit jaar stuurde Homberg daar, samen met een collega, een ingezonden brief over naar de Volkskrant. Honderd wetenschappers onderschreven haar betoog dat er zonder proefdieren nu geen vaccin tegen het coronavirus was geweest.

Niet voor de lol

Homberg kreeg veel reacties op haar ingezonden brief. De discussie over het gebruik van proefdieren is fel en woedt al jaren. "Daar worden wij als wetenschappers natuurlijk ook door geraakt. Soms worden we gezien als misdadigers, terwijl we het proefdieronderzoek niet voor de lol doen, maar voor ieders gezondheid. Tijdens zo'n pandemie wordt dat heel duidelijk." Ze verwijst naar het coronavaccin, dat razendsnel ontwikkeld moest worden.

In een heel hoog tempo zijn er binnen een jaar coronavaccins op de markt gekomen. Dat kon alleen omdat er al veel proefdieronderzoek was gedaan naar andere infectieziekten, zoals MERS en SARS, zegt Homberg. "We hebben proefdieren nodig voor de kennis om zo'n vaccin te ontwikkelen, maar ook om te testen of die vaccins wel veilig zijn."

Geen risico lopen

De neurowetenschapper haalt de discussie aan over AstraZeneca en het Janssen-vaccin, die in sommige gevallen bijwerkingen kunnen geven.

"Het is duidelijk dat wij als mensen niet die risico's willen lopen. Daar gaat het nu steeds over. Als we dat niet willen, zullen we toch moeten accepteren dat we proefdieren moeten gebruiken."

info

Proefdieronderzoek, feiten en cijfers

  • In 1980 werden in Nederland ongeveer 1,5 miljoen proefdieren gebruikt. In 2018, dus bijna 40 jaar later, is dat gedaald naar zo'n half miljoen. De laatste jaren zakt dat getal niet verder.
  • Dierproeven worden gebruikt voor medisch onderzoek. Denk aan de ontwikkeling van medicijnen, vaccins en andere behandelingen.
  • De proefdieren die het meest worden gebruikt zijn: ratten, muizen, cavia's, konijnen en zebravissen.

Besef neemt toe

Ook hoogleraar reproductietoxicologie Aldert Piersma zegt dat er nog dierproeven nodig zijn voor het maken van vaccins. "Maar dat wil niet zeggen dat het bij proefdieren moet blijven." Hij werkt bij het RIVM en onderzoekt het effect van geneesmiddelen en stoffen bij zwangere vrouwen en hun ongeboren baby's. Ook kijkt hij wat voor effect dat heeft op de voortplanting.

In zijn vakgebied worden nog veel proefdieren gebruikt. Voor het onderzoeken van één stof zijn zo'n 1300 dieren nodig. Daar wil Piersma graag vanaf. Al zo'n 30 jaar doet hij onderzoek naar alternatieve methoden. De hoogleraar ziet dat het besef dat er een alternatief nodig is toeneemt. "Ethisch gezien moeten we van proefdieren af. En wetenschappelijk gezien kun je je afvragen of het testen op dieren de juiste weg is, als het gaat om medicijnen voor mensen."

Alternatieve methoden

Nederland heeft de ambitie om wereldleider te worden in proefdiervrij onderzoek. Allerlei onderzoeksinstituten werken samen aan een groot aantal projecten om dat te realiseren. Zo wordt het onderzoek van Piersma bijvoorbeeld gesponsord door stichting Proefdiervrij. De meest veelbelovende alternatieven op dit moment zijn celkweken en computermodellen.

Van stamcellen kunnen mini-organen worden gekweekt, om stoffen en medicijnen op te testen. Die moeten uiteindelijk worden samengevoegd in een computermodel, een zogeheten virtuele mens. Die kan, op termijn, een voorspelling geven van wat er in een echt mens gebeurt. De ontwikkeling gaat hard, maar zover is het nog niet, benadrukt Piersma. Het kost tijd en inspanning om de alternatieven net zo goed of beter te maken als de dierproeven.

Lees ook

Onderzoek niet stilleggen

Als neurowetenschapper onderzoekt Judith Homberg het gedrag van mensen met bijvoorbeeld depressie, verslaving, angst en alzheimer. Het doel is om behandelingen te ontwikkelen. Daar zijn nog steeds proefdieren voor nodig. En dat zal de komende tijd nog niet veranderen.

"Een celklompje kan geen gedrag vertonen. Het kan niet functioneren als een volledig brein. Daar heb je een levend organisme voor nodig. Het is goed dat er aan alternatieven wordt gewerkt, maar voor een groot aantal vraagstukken in de neurowetenschappen hebben die nog te veel beperkingen. We kunnen niet het onderzoek stilleggen en wachten tot er geschikte alternatieven zijn. De maatschappij vraagt nu om goede zorg en medicijnen, en daar zijn proefdieren voor nodig."

Nooit zonder proefdieren

Kan Nederland proefdiervrij worden? De twee wetenschappers worden het er niet over eens. Aldert Piersma denkt van wel. "Als ik het beperk tot mijn vakgebied, denk ik dat we op termijn proefdiervrij kunnen worden."

Judith Homberg: "Ik denk dat we naar minder proefdieren kunnen in de neurowetenschap. Er zullen alternatieven komen, dat is goed. Maar we zullen in dit vakgebied nooit zonder kunnen."

Kijk hier de tv reportage

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Dit betekent uitslag van verkiezingen in Duitsland voor Nederland (en Europa)

Dit betekent uitslag van verkiezingen in Duitsland voor Nederland (en Europa)
Friedrich Merz, leider van de Duits christendemocratische CDU/CSU
Bron: AFP

Door de verkiezingswinst van het christendemocratische CDU/CSU schuift de Duitse regering waarschijnlijk op naar rechts. Wat betekent deze uitslag voor Nederland en andere Europese landen? "Nederland en Duitsland zitten erg op één lijn."

Lijsttrekker Friedrich Merz van CDU/CSU is de beoogde opvolger van de huidige bondskanselier Olaf Scholz. Merz heeft aangegeven dat hij haast wil maken met het vormen van een regering.

Ideeën overlappen

"Ik denk dat het voor Nederland niet slecht is als Merz de nieuwe bondskanselier wordt", zegt Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut. "De ideeën van de CDU zijn over het algemeen in lijn met wat Nederland politiek gezien wil. Bijvoorbeeld als het over financiën gaat: zuinig aan doen en niet te veel geld over de balken smijten."

Ook op het gebied van defensie zijn er overeenkomsten, volgens Jürgens. En als het om Amerika gaat, dat heeft aangekondigd dat het zonder Europa wil beslissen over het einde van de oorlog in Oekraïne. Duitsland is er, net als Nederland, geen voorstander van om alles Europees te regelen, zonder Amerika. "Het zal er alles aan doen om Amerika toch te betrekken."

Afhankelijk voor kernwapens

Dat Duitsland en Nederland wat dat betreft op één lijn liggen, heeft ermee te maken dat zowel Nederland als Duitsland geen eigen kernwapens hebben, legt Jürgens uit.

"We zijn afhankelijk van de Amerikaanse 'veiligheidsparaplu'. En een sterkere kanselier, zoals Merz, is ook in het belang van Nederland."

Bekijk ook

Europees leger

Eerdere uitspraken van Merz hintten erop dat hij de positie van Europa wil versterken met een Europees leger. Toch is het volgens Jürgens afwachten of dat ook daadwerkelijk gaat gebeuren. "Dat hebben we al eerder gezien met Angela Merkel en Macron. Zij hadden ook allerlei ideeën over een Europees leger, die uiteindelijk nooit gerealiseerd zijn", vertelt de Duitslandkenner.

"Uitspraken zijn mooi, maar of ze ook werkelijkheid worden, moeten we zien. Bovendien zijn de Fransen en Duitsers niet alleen. Die moeten ook rekening houden met Polen, Denemarken, Tsjechië en Nederland. Dus er is nog heel veel tijd nodig om zulke ideeën vorm te geven."

info

De Duitse verkiezingsuitslag

CDU/CSU is met lijsttrekker Friedrich Merz de grootste partij geworden in Duitsland met 28,4 procent, de radicaal-rechtse partij AfD kreeg 20,1 procent van de stemmen en de sociaaldemocratische SPD van de huidige bondskanselier Olaf Scholz, heeft een nederlaag geleden met 16,3 procent van de stemmen.

'Duitse economie raakt ons minder hard'

Naast defensie, was ook de economie een belangrijk verkiezingsthema. De huidige Duitse economie staat namelijk erg onder druk. Economen waarschuwden eerder al dat de kwakkelende Duitse economie invloed kan hebben op Nederland. Ook Jürgens ziet dat: "Als het niet goed gaat in Duitsland, heeft dat ook gevolgen voor Nederland, met name voor toeleveranciers van bijvoorbeeld de auto-industrie."

Maar volgens hem hoeven we ons wat dat betreft nog geen grote zorgen te maken. "Het spreekwoord 'als Duitsland niest wordt Nederland verkouden', gaat tegenwoordig minder op. Dit omdat wij meer internationale industrie hebben gekregen, zoals ASML. Dat maakt ons onafhankelijker." Bovendien ziet Jürgens dat de Nederlandse economie gegroeid is, waardoor wat er in Duitsland gebeurt, ons minder hard zal raken.

Bekijk ook

Weinig geld naar de EU

Hoewel Merz voorstander is van samen optrekken binnen Europa, merkt Jürgens ook op dat de Duitse lijsttrekker daar niet te veel geld aan wil uitgeven. "En dat is denk ik wel een probleem. Want de komende jaren zal er toch veel geld moeten worden uitgegeven aan de EU, bijvoorbeeld aan de Europese defensie-industrie. En dat zie ik nog niet zo snel gebeuren. Juist niet, omdat Merz eigenlijk het begrotingstekort niet wil laten oplopen en zuinig is als het gaat om Europa."

Jürgens: "Merz wil dat Duitsland de grootste economie van Europa is en dus ook de leiding moet nemen in het debat. Het is wel duidelijk dat Merz een beetje een haantje de voorste is. Duitsland wil de leiding nemen, vooral nu Trump zijn handen lijkt af te trekken van Europa."

Wat betekent de Duitse verkiezingsuitslag voor Nederland?

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Komt er een Europees defensiefonds? 'Er moet meer vertrouwen onderling komen'

Komt er een Europees defensiefonds? 'Er moet meer vertrouwen onderling komen'
Landmacht in startblokken voor NAVO-oefening Steadfast Defender
Bron: ANP

Europa moet zo snel mogelijk een defensiefonds oprichten om samen wapens in te kopen. Er moeten extra tanks, vliegtuigen en munitie komen, nu de steun van de Verenigde Staten niet langer zeker is. Nederland is tegen zo'n fonds. Is dat terecht?

Volgens Harald Benink, hoogleraar Bankwezen en Financiering aan Tilburg University zijn er twee mogelijkheden. Alle landen gaan, ieder voor zich, de defensie-uitgaven verhogen. Een alternatief is een Europees defensiefonds waarbij alle landen gezamenlijk 500 tot 700 miljard euro lenen.

Risico's delen

Het probleem bij het verhogen van de defensie-uitgaven per land, is volgens Bennink dat een aantal landen al zeer hoge staatsschulden hebben als percentage van hun nationaal inkomen. Als landen als Italië en Frankrijk hun staatsschulden verder verhogen, kun je de situatie krijgen dat we weer een nieuwe eurocrisis krijgen. Niet verstandig dus, denkt Benink.

Bij het alternatieve plan: een Europees defensiefonds, deel je juist de risico's. "Als je een fonds creëert, dan wordt de terugbetaling van de obligaties gegarandeerd door alle 27 landen van de Europese Unie", legt hij uit.

Coronaherstelfonds

In 2020 deed Europa iets soortgelijks met het coronaherstelfonds. "Toen heeft Europa voor 750 miljard euro geleend", vertelt econoom Benink. Het geld ging toen naar de landen zelf, het defensiefonds moet Europees worden besteed.

"Voor fabrieken voor wapens in Duitsland of Frankrijk, tanks in Duitsland", noemt hij als voorbeelden waar dat geld naartoe kan gaan. "Je moet dat Europees aanvliegen en niet op het niveau van alle landen. Want dan krijg je dat iedereen weer zijn eigen industrie gaat bevoordelen."

Bekijk ook

Vertrouwen

Macro econoom Edin Mujagić van Beleggingsfonds Hoofbosch noemt het 'volkomen logisch' dat Europese landen zoveel mogelijk samen doen. "Samen sta je sterker", zegt hij. "Als we het over defensie hebben, dan zou je in principe veel beter samen kunnen optrekken en dus die uitgaven ook samen kunnen financieren."

Maar voor een gezamenlijk fonds - waarbij iedereen garant staat voor elkaar - is weinig vertrouwen tussen de landen onderling. Bij invoering van de euro zijn er afspraken gemaakt over schulden en investeringen in het defensiebudget. "Er zijn heel veel Europese landen die zich al die tijd niets of weinig aangetrokken hebben van die regels", zegt hij. "Daar betalen wij nu de prijs van."

Nederland tegenstander

Nederland is een tegenstander van een defensiefonds omdat het 'traditioneel' tegen staatsleningen is. "Dat was vijf jaar geleden met het coronaherstelfonds ook al zo", zegt Benink. Na vier nachten onderhandelen is Nederland toen toch akkoord gegaan. Toenmalig premier Rutte zei dat dit nooit meer zou gebeuren.

Maar de wereld is in die tijd fors veranderd. Groot-Brittanië verdween uit de Europese Unie, Denemarken was tegen, maar draaide bij nadat Trump dreigde met het innemen van Groenland. Ook de winnaar van de Duitse verkiezingen, Friedrich Merz zegt een voorstander te zijn van zo'n Europees defensiefonds.

Bekijk ook

'Er zullen bijeffecten zijn'

Nederland staat steeds meer geïsoleerd in Europa, zegt Mujagić. "Nederland is niet zo heel groot om continu tegen heel veel dingen 'nee' te kunnen zeggen. Ik vrees dat - als Europa ervoor kiest om deze weg te nemen - we als Nederland ook mee moeten."

Mujagić: "Als je geen grote bondgenoten achter je hebt, wordt het heel moeilijk om dit soort ontwikkelingen in je eentje tegen te gaan." Volgens hem zijn er twee opties: je doet het of je doet het niet. "Welke van de twee je ook kiest, de kans is groot dat er negatieve bijeffecten zullen zijn."

Druk van Trump

Hoewel Nederland onder Rutte nog tegen is, denkt Benink niet dat hij zich als secretaris-generaal van de NAVO zal verzetten tegen een defensiefonds. Trumps druk op Europa om meer uit te geven aan defensie groeit, maar veel landen voldoen nog niet eens aan de norm van 2 procent.

Trump weet dat dit niet binnen een jaar kan. "Maar hij wil geloofwaardige plannen zien", vult de econoom aan. Als dat plan er niet ligt, trekt hij zijn handen van de NAVO af. "Er zal dus een geloofwaardig plan moeten liggen voor de NAVO-top in Den Haag eind juni. Dat is al over vier maanden."

Komt er een Europees defensiefonds? 'Er moet meer vertrouwen onderling komen'

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant