Narcobrigade van Grapperhaus tegen drugscriminelen compleet mislukt: 'Overheid ondermijnt zichzelf in bestrijding georganiseerde misdaad'

Een stevig antwoord op heftig geweld van drugsbaronnen: na de moord op advocaat Derk Wiersum richtte oud-justitieminister Ferd Grapperhaus in 2019 het MIT op. Het 'superteam' flopte echter volledig. Het gevolg: een grote verspilling van geld én mankracht.

Het prestigeproject werd vanaf dag één al intern zeer fel bekritiseerd door de leiding van politie, Openbaar Ministerie (OM) en Defensie. 2,5 jaar na de oprichting werd het Multidisciplinair Interventieteam (MIT) dit voorjaar alweer opgeheven. Kosten: 160 miljoen euro, voor een ondermijningsteam dat nooit operationeel werd. Oftewel: een peperduur overheidsdebacle in de strijd tegen de georganiseerde misdaad.

Gedoemd te mislukken

Het ambitieuze project van het ministerie van Justitie en Veiligheid was gedoemd te mislukken en sneuvelde al snel op de Haagse tekentafels. Dat blijkt uit een onthullende documentaire van het nieuwe tv-programma Argos die vanavond om 23.30 op NPO2 wordt uitgezonden.

Voormalig Tweede Kamerlid Chris van Dam, tevens CDA-partijgenoot van Grapperhaus, zegt in de VPRO-uitzending: "Het is een stammenstrijd geworden, het MIT is in rook opgegaan. En de lachende derde is de crimineel."

Een 'Nederlandse FBI'

Met ronkende teksten en grootse plannen wordt op het ministerie van Justitie en Veiligheid in de herfst van 2019 de tegenaanval ingezet richting gewelddadige drugscriminelen. Aanleiding: de gruwelijke moord op Derk Wiersum, advocaat van kroongetuige Nabil B. in het liquidatieproces Marengo. De schokkende aanslag is zondag precies 3 jaar geleden.

Toenmalig minister Grapperhaus besluit een Multidisciplinair Interventieteam (MIT) op te richten. Deze 'Nederlandse FBI' moet de strijd aangaan met de ondermijnende georganiseerde misdaad. In vier jaar tijd moeten 400 mensen van politie, marechaussee, douane,OM, FIOD en de Belastingdienst erin plaats gaan nemen.

Grapperhaus drukte plannen door

Al in een zeer vroeg stadium uiten verschillende betrokken diensten kritiek op de plannen. Zo wijzen ze het ministerie erop dat er een tekort aan capaciteit is bij politie, marechaussee en OM. Er wordt letterlijk gewaarschuwd voor het 'kannibaliseren' van opsporingsdiensten.

Desondanks duwt Grapperhaus zijn plannen door. Dat valt te lezen in de interne correspondentie, die Argos met collega-journalisten van Follow The Money, De Groene Amsterdammer en onderzoeksplatform Investico in handen kreeg, na een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob).

'Overheid ondermijnde zichzelf'

Maar liefst 1.500 pagina's aan overheidsdocumenten over de oprichting en ontmanteling van het MIT hebben de onderzoeksjournalisten in bezit. Ook EenVandaag heeft de stukken in handen. De totale kosten van het mislukte project: 160 miljoen euro. Een peperduur debacle, dat laat zien dat de overheid ook zichzelf kan ondermijnen in de strijd tegen de georganiseerde misdaad, reageert hoogleraar strafrecht Sven Brinkhoff.

"Er is enorm veel geld aan het MIT verspild en dat zijn echt euro's die veel beter aan echte criminaliteitsbestrijding hadden kunnen worden uitgegeven", stelt de expert. "Dat is eeuwig zonde."

Rechercheurs verdwenen naar MIT-kantoor

Het gevolg van het mislukken van het project is volgens Brinkhoff dat rechercheurs uit de praktijk werden weggetrokken naar het MIT-kantoor, waardoor zij zich niet met echte misdaadbestrijding konden bezighouden. "Dan ben je contraproductief bezig."

"In deze tijd van verruwing en verharding van de georganiseerde misdaad moet je als minister juist de verbinding leggen met die praktijk", vindt Brinkhoff. "Maar hier is vooral stug vastgehouden aan een bepaald plaatje en niet goed geluisterd naar mensen die aan het opsporen zijn en met hun voeten in de klei staan."

'Vooral voor bühne gelanceerd'

Met de interne kritiek doen Grapperhaus en zijn ambtenaren vrijwel niets, blijkt uit de documenten. Met stevige teksten, meestal opgetikt in CAPSLOCK, blijft de minister zijn ambtenaren onvermoeibaar aansporen om door te gaan met het superteam. Hij geeft zelfs opdracht voor het maken van een 'rauwe film' over de nieuwe anti-drugsbrigade.

Brinkhoff is zeer kritisch over de gang van zaken op het ministerie: "Wat je ziet in die Wob-stukken is dat het product MIT 'verkocht' moest worden. Dan denk ik: een goed product hoef je helemaal niet te verkopen, dat verkoopt zichzelf. Mijn idee is dat dit plan vooral voor de bühne is gelanceerd. Met name om politieke daadkracht te laten zien."

'Domste plan uit politiegeschiedenis'

Ook vrijwel alle andere misdaadexperts kwalificeren de plannen van Grapperhaus vanaf het begin als slecht en ondoordacht. De gerenommeerde criminoloog Cyrille Fijnaut noemde het MIT tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer zelfs 'het domste plan uit de geschiedenis van de Nederlandse politie'. In mei dit jaar, 2,5 jaar na de oprichting van de Narcobrigade, trekt de nieuw aangetreden justitieminister Dilan Yeşilgöz definitief de stekker uit het project.

Volgens Brinkhoff was het veel verstandiger geweest als bestaande structuren bij politie en justitie in 2019 waren versterkt. Zeker omdat er eigenlijk geen tijd te verliezen is, beklemtoont de hoogleraar. De handel in xtc en cocaïne in Nederland neemt alarmerende vormen aan en daarmee ook het nietsontziende geweld van drugscriminelen, bewijst nog maar eens de koelbloedige moord op Peter R. de Vries in de zomer van 2021. De misdaadverslaggever was vertrouwenspersoon van kroongetuige Nabil B.

Waar ging het geld naartoe?

Het Rijk heeft sinds 2017 in totaal ruim 900 miljoen euro vrijgemaakt voor de bestrijding van ondermijnende criminaliteit. Maar een meetbaar resultaat is er na 5 jaar niet, concluderen De Groene Amsterdammer en Investico na eigen onderzoek. Er zijn zeker 163 verschillende initiatieven tegen ondermijning aangekondigd. Welke projecten nog lopen, welke zijn geflopt en wat ze hebben gekost is door het ministerie echter niet meer te achterhalen.

"Het geld is volledig verdampt", stelt voorzitter Jan Struijs van de Nederlandse Politie Bond over de pot geld het kabinet destijds beschikbaar stelde voor 'intensivering van de aanpak'. "Ik heb nog niemand gehoord over een succesverhaal", aldus de vakbondsman.

Grapperhaus wil niet reageren

Ondanks herhaalde verzoeken wil oud-minister Grapperhaus niet reageren op vragen van Argos. Huidig justitieminister Yeşilgöz laat aan De Groene Amsterdammer weten dat ze als Tweede Kamerlid kritisch was op het MIT en na haar aantreden heeft besloten om het project stop te zetten, na overleg met betrokken partijen en experts.

"Georganiseerde misdaad is een zich telkens aanpassend veelkoppig monster. Onze diensten en middelen moeten we daarom slim inzetten door samen te werken, telkens te vernieuwen en dat betekent ook aanpassen als iets niet werkt", legt ze haar besluit uit.

In afgeslankte vorm door

Overigens is een afgeslankt deel van het MIT in juli verder gegaan als het team Nationale Samenwerking tegen Ondermijnende Criminaliteit (NSOC), met minder taken. Dat team krijgt 18 maanden de tijd om zich te bewijzen, anders gaat ook daar de stekker uit.

Het ministerie van Justitie en Veiligheid laat in een reactie weten zich niet te kunnen vinden in de conclusie dat de resultaten van het geld bedoeld voor de bestrijding van ondermijning niet meetbaar zijn. Over het MIT zegt het ministerie dat er met een 'koerswijziging wordt doorgewerkt' en de miljoenen dus niet verspild zijn.