Een stevig antwoord op heftig geweld van drugsbaronnen: na de moord op advocaat Derk Wiersum richtte oud-justitieminister Ferd Grapperhaus in 2019 het MIT op. Het 'superteam' flopte echter volledig. Het gevolg: een grote verspilling van geld én mankracht.

Het prestigeproject werd vanaf dag één al intern zeer fel bekritiseerd door de leiding van politie, Openbaar Ministerie (OM) en Defensie. 2,5 jaar na de oprichting werd het Multidisciplinair Interventieteam (MIT) dit voorjaar alweer opgeheven. Kosten: 160 miljoen euro, voor een ondermijningsteam dat nooit operationeel werd. Oftewel: een peperduur overheidsdebacle in de strijd tegen de georganiseerde misdaad.

Gedoemd te mislukken

Het ambitieuze project van het ministerie van Justitie en Veiligheid was gedoemd te mislukken en sneuvelde al snel op de Haagse tekentafels. Dat blijkt uit een onthullende documentaire van het nieuwe tv-programma Argos die vanavond om 23.30 op NPO2 wordt uitgezonden.

Voormalig Tweede Kamerlid Chris van Dam, tevens CDA-partijgenoot van Grapperhaus, zegt in de VPRO-uitzending: "Het is een stammenstrijd geworden, het MIT is in rook opgegaan. En de lachende derde is de crimineel."

Een 'Nederlandse FBI'

Met ronkende teksten en grootse plannen wordt op het ministerie van Justitie en Veiligheid in de herfst van 2019 de tegenaanval ingezet richting gewelddadige drugscriminelen. Aanleiding: de gruwelijke moord op Derk Wiersum, advocaat van kroongetuige Nabil B. in het liquidatieproces Marengo. De schokkende aanslag is zondag precies 3 jaar geleden.

Toenmalig minister Grapperhaus besluit een Multidisciplinair Interventieteam (MIT) op te richten. Deze 'Nederlandse FBI' moet de strijd aangaan met de ondermijnende georganiseerde misdaad. In vier jaar tijd moeten 400 mensen van politie, marechaussee, douane,OM, FIOD en de Belastingdienst erin plaats gaan nemen.

Grapperhaus drukte plannen door

Al in een zeer vroeg stadium uiten verschillende betrokken diensten kritiek op de plannen. Zo wijzen ze het ministerie erop dat er een tekort aan capaciteit is bij politie, marechaussee en OM. Er wordt letterlijk gewaarschuwd voor het 'kannibaliseren' van opsporingsdiensten.

Desondanks duwt Grapperhaus zijn plannen door. Dat valt te lezen in de interne correspondentie, die Argos met collega-journalisten van Follow The Money, De Groene Amsterdammer en onderzoeksplatform Investico in handen kreeg, na een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob).

'Overheid ondermijnde zichzelf'

Maar liefst 1.500 pagina's aan overheidsdocumenten over de oprichting en ontmanteling van het MIT hebben de onderzoeksjournalisten in bezit. Ook EenVandaag heeft de stukken in handen. De totale kosten van het mislukte project: 160 miljoen euro. Een peperduur debacle, dat laat zien dat de overheid ook zichzelf kan ondermijnen in de strijd tegen de georganiseerde misdaad, reageert hoogleraar strafrecht Sven Brinkhoff.

"Er is enorm veel geld aan het MIT verspild en dat zijn echt euro's die veel beter aan echte criminaliteitsbestrijding hadden kunnen worden uitgegeven", stelt de expert. "Dat is eeuwig zonde."

Rechercheurs verdwenen naar MIT-kantoor

Het gevolg van het mislukken van het project is volgens Brinkhoff dat rechercheurs uit de praktijk werden weggetrokken naar het MIT-kantoor, waardoor zij zich niet met echte misdaadbestrijding konden bezighouden. "Dan ben je contraproductief bezig."

"In deze tijd van verruwing en verharding van de georganiseerde misdaad moet je als minister juist de verbinding leggen met die praktijk", vindt Brinkhoff. "Maar hier is vooral stug vastgehouden aan een bepaald plaatje en niet goed geluisterd naar mensen die aan het opsporen zijn en met hun voeten in de klei staan."

'Vooral voor bühne gelanceerd'

Met de interne kritiek doen Grapperhaus en zijn ambtenaren vrijwel niets, blijkt uit de documenten. Met stevige teksten, meestal opgetikt in CAPSLOCK, blijft de minister zijn ambtenaren onvermoeibaar aansporen om door te gaan met het superteam. Hij geeft zelfs opdracht voor het maken van een 'rauwe film' over de nieuwe anti-drugsbrigade.

Brinkhoff is zeer kritisch over de gang van zaken op het ministerie: "Wat je ziet in die Wob-stukken is dat het product MIT 'verkocht' moest worden. Dan denk ik: een goed product hoef je helemaal niet te verkopen, dat verkoopt zichzelf. Mijn idee is dat dit plan vooral voor de bühne is gelanceerd. Met name om politieke daadkracht te laten zien."

'Domste plan uit politiegeschiedenis'

Ook vrijwel alle andere misdaadexperts kwalificeren de plannen van Grapperhaus vanaf het begin als slecht en ondoordacht. De gerenommeerde criminoloog Cyrille Fijnaut noemde het MIT tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer zelfs 'het domste plan uit de geschiedenis van de Nederlandse politie'. In mei dit jaar, 2,5 jaar na de oprichting van de Narcobrigade, trekt de nieuw aangetreden justitieminister Dilan Yeşilgöz definitief de stekker uit het project.

Volgens Brinkhoff was het veel verstandiger geweest als bestaande structuren bij politie en justitie in 2019 waren versterkt. Zeker omdat er eigenlijk geen tijd te verliezen is, beklemtoont de hoogleraar. De handel in xtc en cocaïne in Nederland neemt alarmerende vormen aan en daarmee ook het nietsontziende geweld van drugscriminelen, bewijst nog maar eens de koelbloedige moord op Peter R. de Vries in de zomer van 2021. De misdaadverslaggever was vertrouwenspersoon van kroongetuige Nabil B.

Waar ging het geld naartoe?

Het Rijk heeft sinds 2017 in totaal ruim 900 miljoen euro vrijgemaakt voor de bestrijding van ondermijnende criminaliteit. Maar een meetbaar resultaat is er na 5 jaar niet, concluderen De Groene Amsterdammer en Investico na eigen onderzoek. Er zijn zeker 163 verschillende initiatieven tegen ondermijning aangekondigd. Welke projecten nog lopen, welke zijn geflopt en wat ze hebben gekost is door het ministerie echter niet meer te achterhalen.

"Het geld is volledig verdampt", stelt voorzitter Jan Struijs van de Nederlandse Politie Bond over de pot geld het kabinet destijds beschikbaar stelde voor 'intensivering van de aanpak'. "Ik heb nog niemand gehoord over een succesverhaal", aldus de vakbondsman.

Grapperhaus wil niet reageren

Ondanks herhaalde verzoeken wil oud-minister Grapperhaus niet reageren op vragen van Argos. Huidig justitieminister Yeşilgöz laat aan De Groene Amsterdammer weten dat ze als Tweede Kamerlid kritisch was op het MIT en na haar aantreden heeft besloten om het project stop te zetten, na overleg met betrokken partijen en experts.

"Georganiseerde misdaad is een zich telkens aanpassend veelkoppig monster. Onze diensten en middelen moeten we daarom slim inzetten door samen te werken, telkens te vernieuwen en dat betekent ook aanpassen als iets niet werkt", legt ze haar besluit uit.

In afgeslankte vorm door

Overigens is een afgeslankt deel van het MIT in juli verder gegaan als het team Nationale Samenwerking tegen Ondermijnende Criminaliteit (NSOC), met minder taken. Dat team krijgt 18 maanden de tijd om zich te bewijzen, anders gaat ook daar de stekker uit.

Het ministerie van Justitie en Veiligheid laat in een reactie weten zich niet te kunnen vinden in de conclusie dat de resultaten van het geld bedoeld voor de bestrijding van ondermijning niet meetbaar zijn. Over het MIT zegt het ministerie dat er met een 'koerswijziging wordt doorgewerkt' en de miljoenen dus niet verspild zijn.

Om het overvolle stroomnetwerk te ontlasten, wordt gezocht naar creatieve oplossingen. Minister Sophie Hermans en staatssecretaris Chris Jansen sluiten vandaag een 'netcongestiedeal' met de ov-sector om netcongestie tegen te gaan.

Elektrische auto's, zonnepanelen, warmtepompen: ons stroomnetwerk is overvol. Netcongestie wordt dat genoemd.

File op het net

"We kunnen spreken van file op het elektriciteitsnet", zegt energieanalist Sanne de Boer van de Rabobank. "Vergelijk het met de de snelweg. Als iedereen tegelijk wil invoegen, dan kan dat niet."

"Hetzelfde gebeurt op het stroomnet. De afgelopen jaren heeft iedereen meer elektriciteit verbruikt, en vaker op hetzelfde moment. Dat past niet."

Deal met de ov-sector

Om deze zogenoemde netcongestie te bestrijden, is de komende 15 jaar een investering van 195 miljard euro nodig, volgens het Rijk. In de tussentijd wordt er gezocht naar creatieve oplossingen.

Minister Sophie Hermans van Klimaat en Groene Groei en staatssecretaris Chris Jansen van Openbaar Vervoer en Milieu sluiten daarom vandaag een 'netcongestiedeal' met de openbaar vervoerssector. Het idee is dat het openbaar vervoer gaat helpen om de druk op het elektriciteitsnet te verminderen.

Efficiënter gebruikmaken van infrastructuur

"Op deze manier kunnen we efficiënter gebruikmaken van de infrastructuur die er al is", legt De Boer uit. "Openbare vervoersbedrijven maken gebruik van hun eigen elektriciteitsnetten. Op sommige momenten zijn die kabels hard nodig, bijvoorbeeld in de ochtend- en avondspits", legt ze uit.

"Maar wanneer er minder openbaar vervoer rijdt, kunnen de kabels gebruikt worden om auto's of elektrische bussen op te laden. Hier hoef je dus geen extra kabels voor in de grond te leggen."

Idee op een bierviltje

Het Rotterdamse ov-bedrijf RET is al volop bezig met duurzaam gebruik van energie. "Naast het delen van ons stroomnet, hebben we nu ook een batterij in de buurt van de Erasmusbrug geplaatst", vertelt technicus Leo Vliegenthart van de RET.

"5 jaar geleden heb ik het idee op een bierviltje geschreven. Het woord 'netcongestie' bestond toen nog niet eens."

Batterij die werkt als powerbank

"Op het moment dat er een tram voorbij rijdt, en die remt, dan levert die tram energie terug aan de batterij. De batterij wordt op deze manier continu opgeladen en werkt kostenefficiënt", legt Vliegenthart uit. "De batterij fungeert als powerbank."

De opgeslagen stroom kan weer gebruikt worden om andere voertuigen op te laden. "Op deze manier proberen wij de 'file' op het stroomnet te omzeilen en dragen wij 20 tot 25 procent bij aan de laadsector van Rotterdam."

Alleen geschikt voor kleine hoeveelheden

Maar ondanks de voordelen van zo'n batterij blijft energieanalist De Boer sceptisch. "Batterijen zijn zeker functioneel", zegt ze. "Maar ze nemen ook veel ruimte in."

"Bovendien zijn batterijen alleen geschikt om kleine hoeveelheden energie voor korte tijd op te slaan", vervolgt ze. "Helaas kunnen we de overtollige zonnestroom van de zomer niet bewaren tot aan de winter."

Klein deel van de oplossing

Volgens De Boer is het getekende convenant tussen het Rijk en de ov-sector niet de hele oplossing voor netcongestie. "We moeten niet verwachten dat we hierdoor uit de problemen zijn. Het is ook nodig om de netten te verzwaren, maar dit kost veel tijd en geld."

"Slimmer gebruikmaken van de infrastructuur die we hebben, is een 'no-brainer'. Maar het blijft een klein deel van de oplossing."

Asielminister Faber wil geen handtekening zetten onder koninklijke onderscheidingen voor vijf oud-COA-medewerkers, werd gisteren bekend. Kan dat zomaar? Historicus Kemal Rijken zet de feiten over onderscheidingen voor ons op een rij.

Rijken noemt het 'zeer uitzonderlijk' dat de minister de voordracht voor een koninklijke onderscheiding niet wil ondertekenen. "We hebben dit in de parlementaire geschiedenis in de laatste 80 jaar niet gezien." Hij beantwoordt vier vragen over wat er komt kijken bij het krijgen van een koninklijke onderscheiding en deze situatie.

1. Hoe gaat het toekennen van onderscheidingen in zijn werk?

Voordat de minister een handtekening moet zetten, is daar al een heel proces aan voorafgegaan, weet Rijken. "Een voorbeeld: iemand heeft 40 jaar lang vrijwillig voor de tennisvereniging gewerkt en de mensen op de tennisvereniging vinden dat deze persoon een lintje verdient. Dan gaan die mensen in eerste instantie brieven schrijven over die persoon", vertelt de historicus.

"Die aanbevelingsbrieven worden gestuurd naar de desbetreffende gemeente waar die persoon woont, en die worden allemaal gecontroleerd." Vervolgens maakt de burgemeester de beslissing of iemand in aanmerking komt. "Dan tekent de Commissaris van de Koning en daarna de Kanselarij der Nederlandse Orden." Die beheert de registers van onderscheiden personen en regelt de lintjes.

"En daarna pas gaat het naar het ministerie en de bewindspersoon. Die tekent dan ook. In de meeste gevallen. Vervolgens zet de koning nog zijn handtekening." Nadat de koning de onderscheiding heeft getekend, kan het lintje door de burgemeester worden uitgereikt.

2. Waarom is hier een minister voor nodig?

"In principe is de minister altijd verantwoordelijk en dat heeft te maken met de ministeriële verantwoordelijkheid", vertelt Rijken.

Hij legt uit: "De koning is niet verantwoordelijk voor zijn inhoudelijke daden. Dat zijn de ministers volgens de Grondwet. In dit geval, als de koning tekent, dan betekent dat dat er een minister of een staatssecretaris ook al moet hebben getekend."

"Dus als de koning uiteindelijk een handtekening moet zetten op de koninklijke onderscheiding dan moet dat gedekt zijn, zoals dat heet, door een minister of een staatssecretaris. En daarom is die handtekening nodig."

3. Waarom is het zo uitzonderlijk dat minister Faber weigert?

"De minister mag het doen, maar het is wel uitzonderlijk", vertelt Rijken. "Wat de minister in principe heeft gedaan, is een pure politieke daad. Gewoon om een frame neer te zetten: 'Ik ben tegen deze medewerkers en ik ben tegen asielzoekers en het is mijn beleid niet.'" Ze zet het weigeren dus in om te communiceren waar ze tegen is, volgens de historicus.

En dat is nog niet eerder op deze manier gebeurd, weet Rijken. "Er zijn geen gevallen bekend waarbij de minister zo nadrukkelijk naar buiten trad en zei: 'Ik teken niet omdat het niet mijn politiek is.' En dat komt ook omdat de lintjes zijn staatsonderscheidingen neutraal zijn."

"Die worden gegeven aan mensen die zich meestal decennia lang, vaak vrijwillig, hebben ingezet voor andere mensen. Het is in Nederland dus zo dat de regering en politici niet bepalen wie wel of geen lintje krijgt. Het komt vanuit de samenleving. En dat gegeven wordt dan beloond namens de Staat", legt Rijken uit. "Een koninklijke onderscheiding is dus neutraal en is daardoor ook geen politieke beslissing."

4. Wat betekent het volgens jou dat Faber weigert?

Hierdoor kan een precedent ontstaan, vertelt Rijken. "Het risico dat je nu krijgt, is dat er in de toekomst kabinetten zullen zijn en ministers zullen zijn die zeggen: 'Dit is in het verleden zo gegaan met mevrouw Faber, en deze persoon bevalt mij niet, dus ik ga daarvoor liggen en ik teken niet.' Dat kan nooit de bedoeling zijn van een neutrale staatsonderscheiding, die de koninklijke onderscheidingen toch zijn."

Betekent het dat deze mensen hun lintje niet krijgen? "Nee", zegt Rijken. "Het is namelijk zo dat een andere bewindspersonen ook kan tekenen. Dat zal gewoon ook gebeuren en deze vijf mensen krijgen gewoon een lintje."