Namibië wil wilde dieren veilen: die aanpak redde eerder de witte neushoorn in Zuid-Afrika
Opvallend nieuws uit Namibië: daar worden binnenkort wilde dieren geveild. Door aanhoudende droogte is er een kans dat de dieren het niet overleven in het land.
Met de opbrengst van de veiling wil de overheid overgebleven dieren beter beschermen: een succesvol model dat eerder de witte neushoorn in zuidelijk Afrika redde, beweert hoogleraar Ecologie Han Olff tegen de NOS. Maar klopt dat?
Neushoorn populair bij stropers
"In zuidelijk Afrika is rond 1960 een vrij innovatieve operatie op touw gezet om de witte neushoorn van uitsterving te redden. Er waren toen nog maar enkele honderden van deze diersoort over. Er is een beleid gevoerd waarbij er een paar dieren gevangen, verkocht en overgeplaatst zijn naar andere gebieden. Met die inkomsten is de overige populatie goed beschermd", legt Olff uit. Een zelfde soort model wil Namibië nu gebruiken om diersoorten te redden.
Christiaan van der Hoeven, Wildlife crime-expert bij het Wereld Natuur Fonds (WNF), bevestigt dat verhaal. "Het klopt dat er destijds een enorm beschermingsplan werd opgezet. De neushoorn is een populaire prooi voor stropers, omdat de hoorn enorm veel geld oplevert. Er waren nog maar heel weinig dieren over. Het geld is uiteindelijk gebruikt om de diersoort te beschermen. Op dit moment zijn er weer zo'n 20.000 zuidelijke witte neushoorns."
Zuidelijke en noordelijke witte neushoorn
Vorig jaar ontstond er verwarring toen veel media kopten dat de laatste witte mannetjesneushoorn in het wild gestorven was. Het ging echter niet om de laatste witte neushoorn, maar om een subsoort: de noordelijke variant. Hoewel de zuidelijke en noordelijke variant niet heel veel van elkaar verschillen, is er wel een klein verschil in het uiterlijk.
De berichtgeving klopte volgens Van der Hoeven om nog een reden niet. "De noordelijke witte neushoorn was als ondersoort al tientallen jaren uitgestorven in het wild. Hij leefde alleen nog maar in gevangenschap. Toen is er een initiatief geweest van een paar particulieren die hebben gezegd: wij willen als laatste redmiddel dit dier uitzetten in het wild. Dat lukte niet, want het mannetje is dus vorig jaar doodgegaan en nu zijn er nog twee vrouwtjes over."
Klassieke manier van bescherming
Het lukte in het noorden van Afrika niet om de voorkomen dat de noordelijke variant van de neushoorn uitstierf. "In het noorden is meer de traditionele klassieke manier van bescherming geprobeerd. Je hebt een park waar neushoorns voorkomen en probeert dat zo goed mogelijk te beschermen. Maar vaak zijn dan de middelen om goed te kunnen beschermen, niet voldoende. Stropers halen zóveel inkomsten uit het verhandelen van de hoorn, dat ze eigenlijk meer middelen kunnen inzetten dan de beschermers van zo'n park", zegt Olff uit.
Als de zuidelijke Afrikaanse landen in de jaren 50 geen drastische maatregelen hadden genomen om de zuidelijke witte neushoorn te beschermen, dan was nu de kans groot geweest dat die ook uitgestorven zou zijn. Maar: het verkopen van dieren en het gebruiken van dat geld pakte voor de zuidelijke witte neushoorn succesvol uit.
Roofkunst uit Goudstikker-collectie ontdekt in huis van nazi-dochter: komt het weer terug? 'Wordt heel ingewikkeld'
Een schilderij dat in de Tweede Wereldoorlog werd geroofd van de Joodse kunsthandelaar Jacques Goudstikker is opgedoken in Argentinië. Kunnen de erfgenamen het nu terugkrijgen? "Dat het werk in privéhanden is, maakt het nog ingewikkelder."
Journalisten van het AD waren al jaren op zoek naar het schilderij, het 'Damesportret' van Giuseppe Vittore Ghislandi (Fra' Galgario). Na een tip ontdekten ze waar het werk nu is. Op een Argentijnse makelaarssite is namelijk te zien dat het 'gewoon' aan de muur hangt in een appartement ergens in dat land. De eigenaar? Een dochter van de hoge nazi-ambtenaar Friedrich Kadgien.
In handen van nazi's
Goudstikker probeerde kort na de Duitse inval naar het buitenland te vluchten voor de nazi's. Hij stierf op 16 mei 1940 aan boord van een vrachtschip dat onderweg was naar Engeland. Na zijn dood 'ontfermde' de Duitse bezetter zich over de collectie van de Joodse kunsthandelaar. Uiteindelijk kwamen de meer dan 1.100 voorwerpen in handen van nazikopstuk Hermann Göring.
Na de oorlog kwam een groot deel van de Goudstikker-collectie in handen van de Nederlandse staat. Later kregen de erfgenamen een paar honderd kunstwerken weer terug. Maar niet alle roofkunst werd teruggevonden. Nu het 'Damesportret' weer terecht is, is de grote vraag: wordt dit schilderij ook teruggegeven aan de familie-Goudstikker?
Zaak inmiddels verjaard
Dat wordt nog knap ingewikkeld, denkt kunstdetective Arthur Brand. "Dit zijn hele complexe zaken." Tijdens de Tweede Wereldoorlog is door de nazi's de grootste kunstroof uit de geschiedenis gepleegd, vertelt hij. Maar dat is inmiddels meer dan 80 jaar geleden en dit soort zaken zijn daarom allemaal verjaard.
Al betekent dat niet dat erfgenamen kunstwerken niet alsnog kunnen opeisen. De familie-Goudstikker heeft aan het AD laten weten het gestolen 'Damesportret' - dat op een internationale opsporingslijst staat - terug te willen. Om dat ook voor elkaar te krijgen moeten ze twee belangrijke zaken kunnen bewijzen, zegt Brand.
'Lastig te bewijzen'
"Ten eerste moeten erfgenamen kunnen aantonen dat hun familie eigenaar is geweest tijdens de Tweede Wereldoorlog", vertelt hij. En dat is lastig, omdat veel Joden de Holocaust niet hebben overleefd en ook veel archieven zijn vernietigd bij verzetsacties of door de nazi's zelf.
Soms is er nog een familiefoto waarop het werk aan de muur hangt in de kamerkunstdetective Arthur Brand over het bewijzen van roofkunst
"Soms hebben ze het geluk dat een schilderij nog een keer tentoongesteld is geweest en ze kunnen zeggen: 'Kijk, onze naam stond erbij.' Of ze hebben een familiefoto waarop het werk aan de muur hangt in de kamer", geeft de kunstdetective als voorbeelden. In dit geval heeft de familie een ander 'gelukje': "Goudstikker had een boekje bij zich waarin al zijn werken stonden."
Vrijwillig afgegeven?
Maar dan is er nog een ander lastig punt: als erfgenaam moet je ook aantonen dat je familie het kunstwerk onvrijwillig heeft afgestaan. "En de nazi's waren daar best handig in", weet Brand. "Ze kwamen zelden aan de deur om een schilderij te confisqueren. Ze wilden de werken namelijk doorverkopen en dan kon je natuurlijk niet zeggen dat het was afgepakt, want dan wilde niemand het hebben."
Vaak hadden de nazi's trucjes om een schilderij alsnog in handen te krijgen, vertelt de expert. Bijvoorbeeld door middel van afpersing met fictieve belastingaanslagen. Of Joden werd een vrijgeleide naar het neutrale Zwitserland beloofd. "Of ze zeiden: 'Adolf Hitler wil het schilderij graag voor dit bedrag hebben.' Ja, zeg maar eens nee", noemt hij als voorbeeld. "Dus heel vaak was het toch onvrijwillig."
Internationale afspraken
Na de oorlog zijn er afspraken gemaakt over het teruggeven van roofkunst, ongeacht of de zaak verjaard is of niet. "Er zijn een paar internationale verdragen die door het merendeel van de landen zijn ondertekend", legt Brand uit. "Daarin staat dat als dit soort werken worden aangetroffen, zeker in staatsbezit, ze alsnog teruggegeven moeten worden als blijkt dat ze inderdaad gestolen zijn."
Als een gestolen kunstwerk in een museum blijkt te hangen, maakt dat het volgens hem iets gemakkelijker. "Maar ook dan gaat het vaak moeilijk hoor. Musea doen alles wat ze kunnen om iets niet terug te hoeven geven, ook in Nederland." Dat het 'Damesportret' van Fra' Galgario bij iemand thuis hangt, maakt het teruggeven 'nog problematischer', denkt Brand.
'Ik weet er niets van'
Particulieren zeggen in dit soort situaties vaak dat ze het kunstwerk op een veiling hebben gekocht. Maar dat gaat in deze situatie duidelijk niet op, benadrukt de kunstdetective. De eigenaar weet namelijk dondersgoed dat haar vader een prominente nazi was en dat het schilderij van Goudstikker gestolen is. "Dus het zal een advocatenkwestie worden, denk ik."
De dochter van Kadgien zegt tegenover het AD dat ze niets weet van het schilderij. Toch vraagt Brand zich af hoe lang ze dat zal volhouden. "Want dit soort dingen staan natuurlijk niet goed op je cv." Bovendien wil niemand een werk kopen waarvan bekend is dat het om roofkunst gaat. "Want dan is er sprake van heling en dat is wél strafbaar." Maar het blijft uiteindelijk een ingewikkelde klus, zegt hij tot slot.