Na het 'Nee' van Nederland

1 Juni 2005, de dag dat Nederland massaal 'nee' stemt tegen de Europese Grondwet. Een schok voor de regering, maar ook een tegenvaller op Europees niveau; Het altijd zo bereidwillige Nederland komt ineens in opstand en dat laat velen verbaasd achter.

Over de achtergronden van deze tegenstem wordt al lang gespeculeerd. Was het een offensief tegen de euro? Het geringe vertrouwen in de regering? Of had de overheid de burger gewoon beter moeten voorlichten? En had de burger echt geen oog voor de voordelen van het nieuwe verdrag? Zag men dan niet hoe log de organisatie was en dat dit echt verbeteren moest om zaken als veiligheid en milieu te kunnen blijven beschermen? Vragen die onbeantwoord blijven, maar die nu, anno 2007, langzaam naar de achtergrond verdwijnen. Met de nodige voorzichtigheid steekt de Nederlandse regering oude plannen in een nieuw jasje. Op aandringen van het centrale gezag van Europa. Over deze nieuwe voornemens van het kabinet kunt u in dit dossier alles lezen. We gaan in op het bestaansrecht van de afgekeurde Europese Grondwet, de ratificatie van de eerste versie en referendum van 2005.Verder vindt u in dit dossier uitgebreide achtergrondinformatie.Het Nieuwe Europa Het bestaansrecht voor de Europese Grondwet wordt met name gevonden in de omslachtige werking van de huidige verdragenserie. Daarnaast hebben de lidstaten de wens vorm te geven aan het 'nieuwe' Europa. Europa wil zich namelijk meer als eenheid profileren. De gedachte hierachter is dat dit noodzakelijk is om op internationaal niveau -als grootmacht- te blijven meetellen. Tot ongenoegen van de critici. Zij vrezen voor het verloren gaan van de individuele culturen. De Unie maakt zich evengoed hard voor het nieuwe verdrag, dat gebaseerd is op de basisverdragen van de Europese Unie: het Verdrag van Rome (1957) en het Verdrag van Maastricht (1992). De ontwerptekst voor de grondwet rolt juli 2003 van de pers, maar pas in 2004 is men het eens over de uiteindelijke versie. Op 19 oktober van dat jaar wordt er getekend door de Europese Raad en alle ministers van buitenlandse zaken. Slechts de ratificatiefase rest nog. In deze fase, waarin het verdrag bekrachtigd zou worden, loopt het proces spaak. Alle lidstaten moeten het verdrag individueel bekrachtigen. Dit gebeurt op verschillende manieren. De ene lidstaat kiest voor een parlementaire goedkeuring, de andere kiest voor een combinatie van deze goedkeuring én goedkeuring (via een referendum) door het volk. Zowel het Nederlandse als het Franse volk beantwoorden dit referendum met een onverbiddelijke nee, en daarmee leggen zij het hele proces stil. Voor dit verdrag geldt namelijk 'allen voor één' of iedereen terug naar huis. De bestaande EU-verdragen blijven vooralsnog van kracht. In weerwil van de voorzitter van de Europese Commissie, José Barroso (Portugal), die om deze reden zelfs een bezoek brengt (februari 2007) aan de Nederlandse Eerste en Tweede Kamer. Het frustreert Barroso dat grote beslissingen in de Europese Unie in sommige gevallen pas na zes jaar van kracht worden. Dat is veel langer dan in andere wereldmachten, zoals China. 'Om op het wereldtoneel van betekenis te kunnen zijn moet dat echt worden aangepakt,' stelt hij. Ook lijkt hij teleurgesteld in Nederland en Frankrijk. 'Je kunt niet je handtekening onder het Grondwettelijk Verdrag zetten, en vervolgens zeggen: grapje, we doen het toch niet,' aldus Barroso. Subsidiariteitstoets 'Hoe nu verder?' is een vraag die inmiddels ook tot het vierde kabinet-Balkenende is doorgedrongen. In het nieuwe regeerakkoord is besloten inhoudelijke aspecten, alsmede de vorm waarin één en ander dient te gebeuren (nog een referendum?) voor te leggen aan de Raad van State. Aan hen de taak de toekomstmuziek van de grondwet te vertalen naar de melodie van vandaag. Wel geven CDA, PvdA en ChristenUnie in het regeerakkoord aan dat subsidiariteit en democratische controle zeker gesteld moeten worden en dat het nieuwe verdrag zich in 'inhoud, omvang en benaming overtuigend onderscheidt van het eerder verworpen grondwettelijk verdrag.' Met subsidiariteit bedoelt men het beginsel dat het Europese gezag zich niet met zaken mag bemoeien die beter op een lager niveau geregeld kunnen worden. Het gegeven dat Nederland het verdrag verworpen heeft en, zo dat dus te lezen is in het regeerakkoord, dat ook blíjft doen zorgt op zichzelf ook weer voor moeilijkheden. De landen die de grondwet wel goedkeurden hebben in januari 2007 namelijk gesteld dat er wat hun betreft niet gesneden wordt in het verdrag. Nederland staat hierin dus lijnrecht tegenover de landen die na de eerste ronde reeds akkoord gingen. Maart 2007 ontmoetten alle Europese leiders elkaar tijdens de EU-top in Berlijn. De top diende ter viering van het vijftigjarig bestaan van de Europese Unie, maar had ook tot doel een aanzet te geven voor een nieuwe opzet voor de ontwerpgrondwet. Aanvankelijk temperde premier Jan Peter Balkende dan ook het optimisme van bondskanselier van Duitsland, Angela Merkel, die hoopt dat het nieuwe ontwerp er in 2009 ligt. De inhoud is volgens Balkenende belangrijker dan de datum en juist over die inhoud lopen de meningen dus nogal uiteen.Of Balkenende tijdens de ontmoetingen met de Europese leiders eind maart onder druk is gezet is gissen, maar april 2007 komt dagblad De Pers met een opvallend bericht. Daarin staat dat de belofte voor een nieuw verdrag gebaseerd is op een fata morgana en dat Balkenende de 'oude' versie van de Europese Grondwet juist in grote lijnen wil behouden. Het bericht is gebaseerd op vertrouwelijke stukken die in het bezit kwamen van De Pers. Deze documenten vormen de inzet voor de onderhandelingen over een nieuwe grondwet en maken zonneklaar dat het kabinet niet aan het ‘hart’ van de grondwet wil tornen. Het controversiële deel I van dat verdrag, dat de macht verdeelt tussen de Europese Unie en de lidstaten, staat volgens de notitie ‘niet ter discussie’. En het betreffende hoofdstuk is juist dat gedeelte dat een stuk van de nationale macht overdraagt aan Brussel. Jan Peter Balkenende ontkent dat er sprake is van een 'reddingsactie' van de eerste grondwet-versie. Dat zei hij nadat Harry van Bommel (SP) hem er tijdens het vragenuurtje mee confronteerde. Aankomende zomer (2007) worden de onderhandelingen weer opgepakt en zal vermoedelijk meer duidelijk worden over de inhoud van het nieuwe ontwerp. Referendumcommissie De gebeurtenissen rondom het Nederlandse referendum van 1 juni 2005 stemt in het licht van dit nieuwe ontwerp tot nadenken. Welke oorzaken liggen nu ten grondslag aan de afwijzing van het verdrag? De referendumcommissie, het onafhankelijk instituut dat zorgdroeg voor het referendum en de informatievoorziening eromheen, stelt een onderzoek in. Op www.hoezogrondwet.nl kan men lezen dat de commissie weliswaar lessen trekt uit het verloop van het referendum, dat veel zaken beter hadden gekund, maar dat henzelf weinig blaam treft. Als algemeen probleem gold namelijk de krappe deadlines. De commissie werd benoemd door de Tweede Kamer en startte de werkzaamheden op 18 februari 2005. In de periode van ruim drie maanden (tot 1 juni) bleek de werkdruk voor de referendumcommissie hoog. Achteraf stelt de commissie dat ook de datum, 1 juni, geen gelukkige keuze was. De termijn werd met die datum te kort, waardoor politieke partijen, de media en maatschappelijke organisaties weinig tijd hadden voor campagne en debat.De tijd zal moeten uitwijzen of Nederland nog eens te maken krijgt met een Referendum over de Europese Grondwet. Als dat gebeurt ontstaat er waarschijnlijk ook meer duidelijkheid over de reden waarom het referendum en daarmee de grondwet in eerste instantie niet slaagden.Belangrijkste punten uit de ontwerptekst (2004): •Laten voortduren van bestaande verdragen •Meer besluitvorming bij gekwalificeerde meerderheid, in plaats van de unanimiteit die nu vaak vereist is• Op belangrijke gebieden, zoals buitenlandbeleid en fiscaal beleid, blijft het vetorecht van kracht•Vastleggen van vrijheden en burgerrechten• Burgers krijgen een recht van petitie (miljoen handtekeningen) •Er komt een minister van Buitenlandse Zaken van de Europese Unie•De Europese Unie wordt een internationaal rechtspersoon•Nationale parlementen krijgen meer macht door de subsidiariteitstoets •Het Europees Parlement wordt medebeslisser op nieuwe gebieden, zoals landbouw, structuurfondsen en justitie, en binnenlandse zaken•Een land kan besluiten uit de EU te stappen•Meer transparantie. De organen van de Europese Unie: De Europese Unie kent vijf organen die hieronder in willekeurige volgorde aan de orde komen. De Europese Commissie is het dagelijks bestuur van de Unie. De lidstaten leveren elk één Eurocommissaris. Neelie Kroes vertegenwoordigt Nederland in deze commissie, zij gaat over mededinging. De reeds eerder genoemde Barroso is voorzitter van dit orgaan. De Europese Raad bestaat uit regeringsleiders en presidenten van de lidstaten, alsmede de voorzitter van de Europese Commissie (Barroso). Zij komen een paar keer per jaar bijeen om op een Europese Top over politieke hoofdlijnen te praten. De Europese Raad is het enige politieke orgaan in de EU dat EU-verdragen mag aanpassen. In de Raad van Ministers ('de Raad') nemen de ministers uit de lidstaten van de Europese Unie besluiten over o.a. Europese regelgeving. De zeggenschap in de Raad neemt toe of af met de hoeveelheid inwoners van een lidstaat. Er zijn ook onderwerpen waarover alleen met unanimiteit besloten kan worden.Het Europees Parlement is de gekozen volksvertegenwoordiging van de Europese Unie. Dit parlement oefent de door het Verdrag aan deze instelling gegeven bevoegdheden uit. Ook oefent het controle uit op de Europese Commissie en heeft het budgettaire bevoegdheden. De verdeling van het aantal leden per land is wettelijk vastgelegd. De verkiezingen worden om de vijf jaar gehouden.Het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen verzekert de eerbiediging van het recht bij de uitlegging en toepassing van de Europese verdragen. Het draagt er zorg voor dat alle neuzen dezelfde kant op staan en dus niet ieder naar eigen inzicht het gemeenschapsrecht uitlegt en toepast. Lidstaten: België Bulgarije Cyprus Denemarken Duitsland Estland Finland Frankrijk Griekenland Hongarije Ierland Italië Letland Litouwen Luxemburg Malta Nederland Oostenrijk Polen Portugal Roemenië Slovenië Slowakije Spanje Tsjechië Verenigd Koninkrijk Zweden Relevante websites: www.grondwethoezo.nl www.grondweteuropa.nl www.europese-grondwet.nl www.eugrondwet.nlwww.europeesparlement.nl