Wie krijgt een ic-bed en wie niet, het is soms een keuze voor leven of dood. Nu het aantal coronabesmettingen toeneemt wordt het weer tijd om daar goed over na te denken, vindt medisch ethicus Marcel Verweij. "Er moeten keuzes worden gemaakt."

In de ziekenhuizen liggen inmiddels weer net zoveel mensen als aan het begin van de zomer. "Nu we naar een wat slechter scenario toe gaan zie je dat er vragen ontstaan over of het aanvaardbaar is dat de ic-bedden nu vooral worden bezet door niet-gevaccineerden."

Pre-selectie maken

"Je zou kunnen zeggen; we gaan een bepaald aantal bedden reserveren voor COVID-19-patiënten en een bepaald aantal bedden voor mensen die geen COVID-19 hebben en die hopelijk kortere zorg nodig hebben", zegt Verweij.

Verweij, die als filosoof meeschreef aan het crisishandboek voor ic's, snijdt hiermee een gevoelig onderwerp aan. Ziekenhuizen zouden zich volgens hem dan strikt vast moeten houden aan het deel dat gereserveerd is voor COVID-19 en het deel dat gereserveerd is voor niet-COVID-19.

Voldoende reddingsboeien, maar we delen ze niet uit

Wanneer we ervoor kiezen om een deel van de ic-bedden te reserveren voor coronapatiënten, zitten daar volgens Verweij ook haken en ogen aan. "We zijn dan zelf de schaarste die er al is, nader aan het verdelen. Ik denk dat hierover gesproken moet worden", zegt hij. "Ik ben benieuwd hoe professionals op de ic hier tegenaan kijken."

"Ik vind het zelf moeilijk", vervolgt Verweij. "Het voelt dan alsof we voldoende reddingsboeien hebben om mensen te redden, maar we ze nog niet allemaal uitdelen, voor het geval er straks nog meer mensen komen."

Toegang tot ic voor iedereen

Verweij heeft begrip voor frustratie bij patiënten die al maanden op een operatie wachten, of zorgverleners die zich uit de naad werken voor mensen die misschien wel niet op dat bed hadden hoeven te liggen. Toch is het ook een heikel punt volgens hem. "Bij de toegang tot de ic mag je geen rekening houden wat voor ongezonde keuzes iemand heeft gemaakt."

Ongevaccineerden moeten net zo goed toegang hebben tot de intensive care als gevaccineerde mensen. Dat is een van de fundamentele principes voor de gezondheidszorg. "Bij mensen in nood kijk je niet naar 'eigen schuld dikke bult'."

Draaiboek code zwart

Tijdens de eerste coronapiek schreef Verweij mee aan het draaiboek voor alle Nederlandse intensive cares, speciaal voor het allerzwartste scenario. Dit draaiboek zal ook nu, mocht er een nieuwe piek komen, leidend zijn. "De ene patiënt heeft een beter prognose dan de andere, dan zal die eerste patiënt voor gaan. Daar kijk je als eerste naar."

"Een tweede stap is het voorrang geven van zorgpersoneel, vooral als zij zelf een hoger risico hebben gelopen", vervolgt hij. "Een derde is controversieel, maar dat mensen die al een heel leven hebben genoten, minder prioriteit hebben dan jongeren die nog maar een klein stukje van het leven hebben gehad.

'Één coronapatiënt houdt een bed vast voor vijf anderen'

"Een van de uitgangspunten van het Draaiboek Code Zwart is dat we proberen, met de faciliteiten die we hebben, zoveel mogelijk mensen te redden", legt hij uit.

"Veel van de patiënten die geen corona hebben, zullen vaak een kortere tijd op de ic nodig hebben. Één corona-patiënt houdt misschien een bed vast voor 14 dagen waar 5 andere mensen voor korte tijd behandeld kunnen worden."

Afschuwelijk dilemma

"Je wil een optimale verdeling organiseren met een aantal bedden voor corona-patiënten en een aantal voor non-coronapatiënten. Daarmee hoop je te bereiken dat je meer mensenlevens kan redden."

"Onder collega medisch-ethici zijn hier verschillende gedachten over", vertelt hij. "Kun je dit voldoende rechtvaardigen? Kun je besluiten niet iedereen te helpen omdat je in de andere groep meer levens kunt redden? Dan ga je meer een beleid organiseren. Iets wat je landelijk zal moeten doen. Daar zal de politiek zich over moeten uitspreken. Het blijft een afschuwelijk dilemma."

Om het overvolle stroomnetwerk te ontlasten, wordt gezocht naar creatieve oplossingen. Minister Sophie Hermans en staatssecretaris Chris Jansen sluiten vandaag een 'netcongestiedeal' met de ov-sector om netcongestie tegen te gaan.

Elektrische auto's, zonnepanelen, warmtepompen: ons stroomnetwerk is overvol. Netcongestie wordt dat genoemd.

File op het net

"We kunnen spreken van file op het elektriciteitsnet", zegt energieanalist Sanne de Boer van de Rabobank. "Vergelijk het met de de snelweg. Als iedereen tegelijk wil invoegen, dan kan dat niet."

"Hetzelfde gebeurt op het stroomnet. De afgelopen jaren heeft iedereen meer elektriciteit verbruikt, en vaker op hetzelfde moment. Dat past niet."

Deal met de ov-sector

Om deze zogenoemde netcongestie te bestrijden, is de komende 15 jaar een investering van 195 miljard euro nodig, volgens het Rijk. In de tussentijd wordt er gezocht naar creatieve oplossingen.

Minister Sophie Hermans van Klimaat en Groene Groei en staatssecretaris Chris Jansen van Openbaar Vervoer en Milieu sluiten daarom vandaag een 'netcongestiedeal' met de openbaar vervoerssector. Het idee is dat het openbaar vervoer gaat helpen om de druk op het elektriciteitsnet te verminderen.

Efficiënter gebruikmaken van infrastructuur

"Op deze manier kunnen we efficiënter gebruikmaken van de infrastructuur die er al is", legt De Boer uit. "Openbare vervoersbedrijven maken gebruik van hun eigen elektriciteitsnetten. Op sommige momenten zijn die kabels hard nodig, bijvoorbeeld in de ochtend- en avondspits", legt ze uit.

"Maar wanneer er minder openbaar vervoer rijdt, kunnen de kabels gebruikt worden om auto's of elektrische bussen op te laden. Hier hoef je dus geen extra kabels voor in de grond te leggen."

Idee op een bierviltje

Het Rotterdamse ov-bedrijf RET is al volop bezig met duurzaam gebruik van energie. "Naast het delen van ons stroomnet, hebben we nu ook een batterij in de buurt van de Erasmusbrug geplaatst", vertelt technicus Leo Vliegenthart van de RET.

"5 jaar geleden heb ik het idee op een bierviltje geschreven. Het woord 'netcongestie' bestond toen nog niet eens."

Batterij die werkt als powerbank

"Op het moment dat er een tram voorbij rijdt, en die remt, dan levert die tram energie terug aan de batterij. De batterij wordt op deze manier continu opgeladen en werkt kostenefficiënt", legt Vliegenthart uit. "De batterij fungeert als powerbank."

De opgeslagen stroom kan weer gebruikt worden om andere voertuigen op te laden. "Op deze manier proberen wij de 'file' op het stroomnet te omzeilen en dragen wij 20 tot 25 procent bij aan de laadsector van Rotterdam."

Alleen geschikt voor kleine hoeveelheden

Maar ondanks de voordelen van zo'n batterij blijft energieanalist De Boer sceptisch. "Batterijen zijn zeker functioneel", zegt ze. "Maar ze nemen ook veel ruimte in."

"Bovendien zijn batterijen alleen geschikt om kleine hoeveelheden energie voor korte tijd op te slaan", vervolgt ze. "Helaas kunnen we de overtollige zonnestroom van de zomer niet bewaren tot aan de winter."

Klein deel van de oplossing

Volgens De Boer is het getekende convenant tussen het Rijk en de ov-sector niet de hele oplossing voor netcongestie. "We moeten niet verwachten dat we hierdoor uit de problemen zijn. Het is ook nodig om de netten te verzwaren, maar dit kost veel tijd en geld."

"Slimmer gebruikmaken van de infrastructuur die we hebben, is een 'no-brainer'. Maar het blijft een klein deel van de oplossing."

Asielminister Faber wil geen handtekening zetten onder koninklijke onderscheidingen voor vijf oud-COA-medewerkers, werd gisteren bekend. Kan dat zomaar? Historicus Kemal Rijken zet de feiten over onderscheidingen voor ons op een rij.

Rijken noemt het 'zeer uitzonderlijk' dat de minister de voordracht voor een koninklijke onderscheiding niet wil ondertekenen. "We hebben dit in de parlementaire geschiedenis in de laatste 80 jaar niet gezien." Hij beantwoordt vier vragen over wat er komt kijken bij het krijgen van een koninklijke onderscheiding en deze situatie.

1. Hoe gaat het toekennen van onderscheidingen in zijn werk?

Voordat de minister een handtekening moet zetten, is daar al een heel proces aan voorafgegaan, weet Rijken. "Een voorbeeld: iemand heeft 40 jaar lang vrijwillig voor de tennisvereniging gewerkt en de mensen op de tennisvereniging vinden dat deze persoon een lintje verdient. Dan gaan die mensen in eerste instantie brieven schrijven over die persoon", vertelt de historicus.

"Die aanbevelingsbrieven worden gestuurd naar de desbetreffende gemeente waar die persoon woont, en die worden allemaal gecontroleerd." Vervolgens maakt de burgemeester de beslissing of iemand in aanmerking komt. "Dan tekent de Commissaris van de Koning en daarna de Kanselarij der Nederlandse Orden." Die beheert de registers van onderscheiden personen en regelt de lintjes.

"En daarna pas gaat het naar het ministerie en de bewindspersoon. Die tekent dan ook. In de meeste gevallen. Vervolgens zet de koning nog zijn handtekening." Nadat de koning de onderscheiding heeft getekend, kan het lintje door de burgemeester worden uitgereikt.

2. Waarom is hier een minister voor nodig?

"In principe is de minister altijd verantwoordelijk en dat heeft te maken met de ministeriële verantwoordelijkheid", vertelt Rijken.

Hij legt uit: "De koning is niet verantwoordelijk voor zijn inhoudelijke daden. Dat zijn de ministers volgens de Grondwet. In dit geval, als de koning tekent, dan betekent dat dat er een minister of een staatssecretaris ook al moet hebben getekend."

"Dus als de koning uiteindelijk een handtekening moet zetten op de koninklijke onderscheiding dan moet dat gedekt zijn, zoals dat heet, door een minister of een staatssecretaris. En daarom is die handtekening nodig."

3. Waarom is het zo uitzonderlijk dat minister Faber weigert?

"De minister mag het doen, maar het is wel uitzonderlijk", vertelt Rijken. "Wat de minister in principe heeft gedaan, is een pure politieke daad. Gewoon om een frame neer te zetten: 'Ik ben tegen deze medewerkers en ik ben tegen asielzoekers en het is mijn beleid niet.'" Ze zet het weigeren dus in om te communiceren waar ze tegen is, volgens de historicus.

En dat is nog niet eerder op deze manier gebeurd, weet Rijken. "Er zijn geen gevallen bekend waarbij de minister zo nadrukkelijk naar buiten trad en zei: 'Ik teken niet omdat het niet mijn politiek is.' En dat komt ook omdat de lintjes zijn staatsonderscheidingen neutraal zijn."

"Die worden gegeven aan mensen die zich meestal decennia lang, vaak vrijwillig, hebben ingezet voor andere mensen. Het is in Nederland dus zo dat de regering en politici niet bepalen wie wel of geen lintje krijgt. Het komt vanuit de samenleving. En dat gegeven wordt dan beloond namens de Staat", legt Rijken uit. "Een koninklijke onderscheiding is dus neutraal en is daardoor ook geen politieke beslissing."

4. Wat betekent het volgens jou dat Faber weigert?

Hierdoor kan een precedent ontstaan, vertelt Rijken. "Het risico dat je nu krijgt, is dat er in de toekomst kabinetten zullen zijn en ministers zullen zijn die zeggen: 'Dit is in het verleden zo gegaan met mevrouw Faber, en deze persoon bevalt mij niet, dus ik ga daarvoor liggen en ik teken niet.' Dat kan nooit de bedoeling zijn van een neutrale staatsonderscheiding, die de koninklijke onderscheidingen toch zijn."

Betekent het dat deze mensen hun lintje niet krijgen? "Nee", zegt Rijken. "Het is namelijk zo dat een andere bewindspersonen ook kan tekenen. Dat zal gewoon ook gebeuren en deze vijf mensen krijgen gewoon een lintje."