Moeten de rechten van slachtoffers worden begrensd? 'Mensen die dat zeggen hebben nog nooit iets heel ergs meegemaakt'

In een nieuw wetsvoorstel krijgen slachtoffers en nabestaanden van ernstige misdrijven meer rechten. Het spreekrecht wordt uitgebreid en verdachten moeten verplicht aanwezig zijn. Voor het OM is de rek eruit. Maar nabestaanden zien nog ruimte.

"Er is weer een stapje gezet in de goede richting", zegt Jack Keijzer, voorzitter van de Federatie Nabestaanden Geweldsmisdrijven (FNG). Keijzer is de politiek 'best wel dankbaar' voor de nieuwe wet die slachtoffers en nabestaanden van zware misdrijven meer rechten gaat toekennen in de rechtszaal. "Een paar jaar geleden was het echt nul."

Slachtofferrechten verder uitgebreid

In een strafproces mogen slachtoffers en nabestaanden van een misdrijf tijdens het spreekrecht zich tot de verdachte richten en vertellen wat het met ze heeft gedaan. In de loop der jaren is zowel wat er gezegd mag worden als wie er mogen spreken, uitgebreid.

En nu volgt waarschijnlijk een verdere uitbreiding met spreekrecht voor stieffamilie en spreekrecht tijdens tbs verlengingszittingen. "We willen het niet per se hebben over of een cliënt op vrije voeten moet komen, maar we willen wel tegen de rechter zeggen wat het betekent als iemand met begeleid of onbegeleid verlof gaat", licht Keijzer toe.

'Er is geen dagdeel dat ik er niet aan denk'

Uit ervaring weet Keijzer hoe belangrijk het spreekrecht is voor nabestaanden. Zijn zoon Pascal werd in 2007 om het leven gebracht. "Op het moment dat je hoort dat je kind is vermoord, stort je wereld in", vertelt Keijzer. De impact van de moord was onmetelijk groot. Ook Pascal's broer Remy overleed vier jaar geleden. "Hij kon het leven zonder zijn broer niet aan. Wij hebben nu twee kinderen die allebei weg zijn. Dat is nauwelijks te doen."

"Er is geen enkel dagdeel dat ik er niet aan denk. Het is altijd aanwezig", zegt hij. Met de steun en liefde uit hun omgeving houden Keijzer en zijn vrouw vol. "Remy heeft altijd tegen mij gezegd als ik het heel moeilijk had: 'Pap je moet leven'. Dat speelt ook een hele belangrijke rol. Ook voor hem, ook voor Pascal." Het spreekrecht benutte Keijzer ten volle, hij wilde de verdachte vertellen wat voor ravage hij had aangericht. "Jij hebt ervoor gezorgd dat ons kind en zijn broer niet meer leeft. Zo'n zin kan je alleen maar uitspreken als je tegenover de verdachte staat."

Van aanwezigheidsrecht naar aanwezigheidsplicht

Als de nieuwe wet aangenomen wordt, moeten verdachten in de toekomst altijd bij de inhoudelijke behandeling, en dus het spreekrecht, aanwezig zijn. Keijzer's FNG vindt het 'in de basis' een heel goed idee. "Laat de verdachte maar geconfronteerd worden met het leed dat hij en de hele familie heeft aangedaan."

Al bestaat er een risico dat een verdachte zich gaat misdragen en dit traumatiserend werkt voor betrokkenen. Zoals gebeurde tijdens de zaak tegen tramschutter Gökmen T. die de rechter en nabestaanden minachtte. "Dat is verre van fijn voor de familie", zegt Keijzer. "Tegelijkertijd is dat ook heel erg uitzonderlijk." Laat de wens van het slachtoffer of de nabestaande leidend zijn, zegt hij. "Ik weet dat dat er een aantal nabestaanden is die liever niet wordt geconfronteerd met de aanwezigheid van de verdachte, dan moet je dat ook niet doen."

OM: plicht 'wringt' met rechten verdachte

Hoofdofficier van Justitie in Den Haag, Michiel Zwinkels, begrijpt 'heel goed' dat nabestaanden en slachtoffers de behoefte hebben om de verdachte te vertellen wat het met hen heeft gedaan. "In algemene zin ondersteunen wij het wetsvoorstel", zegt Zwinkels die landelijk verantwoordelijk is voor de portefeuille slachtofferrechten.

Toch is het Openbaar Ministerie geen voorstander van een aanwezigheidsplicht. "Waar ik wel een moeilijkheid zie, is dat het gaat om een verdachte waarvan de rechter nog niet heeft vastgesteld dat hij het heeft gedaan". En dat 'wringt' volgens hem met de rechten van een verdachte. "Het gaat in tegen het gegeven dat je als onschuldig wordt beschouwd totdat de rechter dat heeft vastgesteld", legt Zwinkels uit. "Ik denk dat als je dat echt wil, je eerst moet vaststellen dat iemand écht de dader is."

Meer slachtoffer versus dader

Slachtofferrechten zijn 'een groot goed', zegt Zwinkels. "Maar we lopen wel aan tegen de grenzen van ons huidige rechtssysteem", zegt Zwinkels. "Op het moment dat we nog meer rechten aan het slachtoffer gaan toekennen, dan wordt het slachtoffer in plaats van deelnemer, steeds meer procespartij."

Dat gebeurt in het buitenland, hier niet. "Als we dat met zijn allen willen, dan moeten we daar een fundamenteel gesprek over voeren", zegt hij, "want dat kent nadelen". Volgens hem komen dader en slachtoffer dan meer tegenover elkaar te staan. "In veel gevallen kan dat extra traumatiserend werken voor slachtoffers."

Discussie nodig over uitbreiding

Er is eigenlijk een fundamentele discussie nodig, zegt Zwinkels. "Er zijn nu heel veel rechten toegevoegd, waardoor je eigenlijk een ander systeem in een bestaand systeem probeert te proppen", vertelt hij. "Dat leidt eigenlijk tot verstopping van ons huidige rechtssysteem."

Of er een grens is aan de uitbreiding van slachtofferrechten is, kun je volgens Jack Keijzer 'niet zomaar stellen'. "Mensen die zeggen dat er een grens moet worden gesteld hebben nog nooit iets heel ergs hebben meegemaakt."