In een nieuw wetsvoorstel krijgen slachtoffers en nabestaanden van ernstige misdrijven meer rechten. Het spreekrecht wordt uitgebreid en verdachten moeten verplicht aanwezig zijn. Voor het OM is de rek eruit. Maar nabestaanden zien nog ruimte.

"Er is weer een stapje gezet in de goede richting", zegt Jack Keijzer, voorzitter van de Federatie Nabestaanden Geweldsmisdrijven (FNG). Keijzer is de politiek 'best wel dankbaar' voor de nieuwe wet die slachtoffers en nabestaanden van zware misdrijven meer rechten gaat toekennen in de rechtszaal. "Een paar jaar geleden was het echt nul."

Slachtofferrechten verder uitgebreid

In een strafproces mogen slachtoffers en nabestaanden van een misdrijf tijdens het spreekrecht zich tot de verdachte richten en vertellen wat het met ze heeft gedaan. In de loop der jaren is zowel wat er gezegd mag worden als wie er mogen spreken, uitgebreid.

En nu volgt waarschijnlijk een verdere uitbreiding met spreekrecht voor stieffamilie en spreekrecht tijdens tbs verlengingszittingen. "We willen het niet per se hebben over of een cliënt op vrije voeten moet komen, maar we willen wel tegen de rechter zeggen wat het betekent als iemand met begeleid of onbegeleid verlof gaat", licht Keijzer toe.

'Er is geen dagdeel dat ik er niet aan denk'

Uit ervaring weet Keijzer hoe belangrijk het spreekrecht is voor nabestaanden. Zijn zoon Pascal werd in 2007 om het leven gebracht. "Op het moment dat je hoort dat je kind is vermoord, stort je wereld in", vertelt Keijzer. De impact van de moord was onmetelijk groot. Ook Pascal's broer Remy overleed vier jaar geleden. "Hij kon het leven zonder zijn broer niet aan. Wij hebben nu twee kinderen die allebei weg zijn. Dat is nauwelijks te doen."

"Er is geen enkel dagdeel dat ik er niet aan denk. Het is altijd aanwezig", zegt hij. Met de steun en liefde uit hun omgeving houden Keijzer en zijn vrouw vol. "Remy heeft altijd tegen mij gezegd als ik het heel moeilijk had: 'Pap je moet leven'. Dat speelt ook een hele belangrijke rol. Ook voor hem, ook voor Pascal." Het spreekrecht benutte Keijzer ten volle, hij wilde de verdachte vertellen wat voor ravage hij had aangericht. "Jij hebt ervoor gezorgd dat ons kind en zijn broer niet meer leeft. Zo'n zin kan je alleen maar uitspreken als je tegenover de verdachte staat."

Van aanwezigheidsrecht naar aanwezigheidsplicht

Als de nieuwe wet aangenomen wordt, moeten verdachten in de toekomst altijd bij de inhoudelijke behandeling, en dus het spreekrecht, aanwezig zijn. Keijzer's FNG vindt het 'in de basis' een heel goed idee. "Laat de verdachte maar geconfronteerd worden met het leed dat hij en de hele familie heeft aangedaan."

Al bestaat er een risico dat een verdachte zich gaat misdragen en dit traumatiserend werkt voor betrokkenen. Zoals gebeurde tijdens de zaak tegen tramschutter Gökmen T. die de rechter en nabestaanden minachtte. "Dat is verre van fijn voor de familie", zegt Keijzer. "Tegelijkertijd is dat ook heel erg uitzonderlijk." Laat de wens van het slachtoffer of de nabestaande leidend zijn, zegt hij. "Ik weet dat dat er een aantal nabestaanden is die liever niet wordt geconfronteerd met de aanwezigheid van de verdachte, dan moet je dat ook niet doen."

OM: plicht 'wringt' met rechten verdachte

Hoofdofficier van Justitie in Den Haag, Michiel Zwinkels, begrijpt 'heel goed' dat nabestaanden en slachtoffers de behoefte hebben om de verdachte te vertellen wat het met hen heeft gedaan. "In algemene zin ondersteunen wij het wetsvoorstel", zegt Zwinkels die landelijk verantwoordelijk is voor de portefeuille slachtofferrechten.

Toch is het Openbaar Ministerie geen voorstander van een aanwezigheidsplicht. "Waar ik wel een moeilijkheid zie, is dat het gaat om een verdachte waarvan de rechter nog niet heeft vastgesteld dat hij het heeft gedaan". En dat 'wringt' volgens hem met de rechten van een verdachte. "Het gaat in tegen het gegeven dat je als onschuldig wordt beschouwd totdat de rechter dat heeft vastgesteld", legt Zwinkels uit. "Ik denk dat als je dat echt wil, je eerst moet vaststellen dat iemand écht de dader is."

Meer slachtoffer versus dader

Slachtofferrechten zijn 'een groot goed', zegt Zwinkels. "Maar we lopen wel aan tegen de grenzen van ons huidige rechtssysteem", zegt Zwinkels. "Op het moment dat we nog meer rechten aan het slachtoffer gaan toekennen, dan wordt het slachtoffer in plaats van deelnemer, steeds meer procespartij."

Dat gebeurt in het buitenland, hier niet. "Als we dat met zijn allen willen, dan moeten we daar een fundamenteel gesprek over voeren", zegt hij, "want dat kent nadelen". Volgens hem komen dader en slachtoffer dan meer tegenover elkaar te staan. "In veel gevallen kan dat extra traumatiserend werken voor slachtoffers."

Discussie nodig over uitbreiding

Er is eigenlijk een fundamentele discussie nodig, zegt Zwinkels. "Er zijn nu heel veel rechten toegevoegd, waardoor je eigenlijk een ander systeem in een bestaand systeem probeert te proppen", vertelt hij. "Dat leidt eigenlijk tot verstopping van ons huidige rechtssysteem."

Of er een grens is aan de uitbreiding van slachtofferrechten is, kun je volgens Jack Keijzer 'niet zomaar stellen'. "Mensen die zeggen dat er een grens moet worden gesteld hebben nog nooit iets heel ergs hebben meegemaakt."

Het ministerie van Landbouw publiceerde onlangs het Actieplan Biodiversiteit. Eerdere doelen worden in dat plan afgezwakt, ondanks dat het slecht gaat met de biodiversiteit in Nederland. Maar ondertussen kunnen burgers wel zelf aan de slag.

Het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) presenteerde eind maart het nieuwe Nationaal Biodiversiteit Strategie & Actieplan Nederland. Staatssecretaris Jean Rummenie (BBB) schreef in een begeleidende brief aan de Tweede Kamer dat het doel om de ecologische voetafdruk van Nederland vóór 2050 te halveren, wordt losgelaten.

Veel soorten al verdwenen

Een zorgelijke ontwikkeling, vindt programmaleider biodiversiteit Jeanne Nel van de Wageningen University & Research (WUR). "Nederland is al een van de slechtst scorende landen van Europa als het gaat om biodiversiteit. Veel dier- en plantensoorten zijn bedreigd of al verdwenen."

"Er zijn enkele geïsoleerde succesverhalen, waarbij de hoeveelheid en diversiteit van planten en dieren weer toeneemt", vervolgt de onderzoeker. "Maar over de hele breedte blijven we de natuur aantasten, het water vervuilen, de bodemgezondheid schaden en dus de biodiversiteit verminderen."

'Biodiversiteit is een levensvoorwaarde'

De grootste boosdoeners zijn intensieve landbouw en verstedelijking, waardoor natuurlijke leefgebieden verdwijnen. "Biodiversiteit is geen luxe", zegt Nel. "Het is een levensvoorwaarde."

"Omdat we er als mensen letterlijk afhankelijk van zijn. Voor schoon drinkwater en een vruchtbare bodem, maar ook voor de bestuiving van gewassen en zelfs voor ons mentale welzijn."

'Ook voor boeren belangrijk'

GroenLinks-PvdA-Tweede Kamerlid Laura Bromet noemt het nieuwe biodiversiteitsplan van het ministerie 'een gemiste kans'. "We waren goed bezig in Nederland om de natuur weer een beetje op weg te helpen", zegt ze.

"Maar nu is er een kabinet met twee bewindspersonen op het ministerie van LVVN, die er alleen maar voor de kortetermijnbelangen van de landbouw zitten", vindt het Kamerlid. "De natuur lijkt hen heel vaak in de weg te zitten. Biodiversiteit is maar een lastpak voor dit kabinet. Terwijl ik denk dat het juist voor de boeren ontzettend belangrijk is."

Curve ombuigen

Biodiversiteitsexpert Nel beaamt dat een sturende rol van de overheid essentieel is. "Er moet echt opgeschaald worden. We moeten de curve van de afnemende biodiversiteit ombuigen."

Buiten de overheid om kunnen burgers zelf ook actie ondernemen, benadrukt Paulien van der Geest. Zij is expert duurzaam tuinieren bij voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal. "Mensen kunnen de natuur op allerlei manieren een handje helpen."

Dertien Hoge Veluwes

Volgens haar is er veel winst te behalen in particuliere tuinen. "70 procent van de Nederlandse huishoudens heeft een tuin, met een gemiddelde grootte van zo'n 130 vierkante meter. Bij elkaar opgeteld is dat een oppervlakte die gelijkstaat aan dertien keer het Nationaal Park De Hoge Veluwe."

"Stel dat al die tuinbezitters tien vierkante meter extra vergroenen," berekent Van der Geest, "bijvoorbeeld door bloemen te planten waar nu nog tegels liggen. Dan creëren ze samen direct een nieuw natuurgebied ter grootte van De Hoge Veluwe. Dat is meer dan symboliek, dat is echte winst voor insecten, vogels, planten en bodemleven."

Driekwart wil insecten graag helpen

Milieu Centraal zet zich samen met natuurorganisaties en tuinbrancheverenigingen in voor meer biodiversiteit, onder meer tijdens de zogeheten Maand van de Groene Tuin. De hele maand april werden er workshops en activiteiten georganiseerd rondom het vergroenen van tuin en terras.

"We hebben onderzoek gedaan waaruit blijkt dat driekwart van de respondenten heel graag bijen en vlinders en andere insecten wil helpen met een goede omgeving", vertelt Van der Geest. "Maar vaak weten tuin-, terras- en balkonbezitters niet zo goed hoe dat moet."

Inheemse plantensoorten

Het begint met simpele keuzes, volgens de expert. "Zet een regenton neer. Laat een hoekje rommelig voor egels en bijen. Maar vooral: verruil die hortensia of die vlinderstruik voor een inheemse plantensoort, zoals een Gelderse roos of een wilde liguster. Dit soort inheemse planten zijn erg belangrijk, want daar komen bedreigde inheemse insectensoorten op af."

Juist die insecten hebben hulp nodig: in de afgelopen 25 jaar is zo'n 75 procent van alle vliegende insecten in Nederland uitgestorven. "Dat is best schokkend, want niet alleen vogels en andere dieren hebben deze vliegende insecten nodig. Ook wij hebben ze hard nodig voor onze voedselgewassen", waarschuwt Van der Geest.

Plantjes zonder pesticiden

De expert heeft nog een belangrijke tip: "Let op dat je een biologische plant koopt. Dat maakt heel veel uit. Voor biologische planten zijn namelijk geen bestrijdingsmiddelen gebruikt die giftig zijn voor bijen. Als een bij afkomt op een mooie en aantrekkelijke plant die wel gekweekt is met gif, dan gaat ze daarvan eten en sterft ze vervolgens misschien alsnog. Dat is het tegenovergestelde van wat je wil bereiken."

"Burgers kunnen zeker een bijdrage leveren", vindt ook onderzoeker Jeanne Nel. "Maar het is de verantwoordelijkheid van de overheid om het makkelijker te maken voor mensen om dat daadwerkelijk te doen, om de natuur terug in ons leven te brengen."

President Trump verkoopt sinds kort petjes, bekers en shirts bedrukt met 'Trump 2028'. Velen denken dat hij hiermee hint naar de volgende presidentsverkiezingen. Hij zou zijn zinnen hebben gezet op een derde termijn. Iets wat niet mag volgens de grondwet.