Na bijna 5 jaar stopt de Nederlandse bijdrage aan de vredesmissie in Mali (Minusma). Het land is in die tijd alleen maar onveiliger geworden.

Het is 2013 als de eerste Nederlandse militairen aankomen in Mali. Ze moeten ervoor zorgen dat een bloedige onafhankelijkheidsstrijd niet opnieuw oplaait. Het land wordt verscheurd door strijdende stammen en jihadisten die in de woestijn een Islamitische Staat uitroepen. De Nederlandse militairen zijn onderdeel van een grote vredesmacht, maar het lukt ze niet om de rust terug te brengen. Jihadisten, die eerst alleen in het noorden van het land actief waren, plegen nu ook in het midden en zuiden van het land aanslagen.

Verslaggever Tom van 't Einde volgde de militairen tijdens hun allerlaatste grote missie in Mali.

Militairen hebben gevoel dat werk nog niet klaar is

Verslaggever Tom van 't Einde verbleef begin april twee weken tussen de Nederlandse militairen in Mali. Hij sprak daar veel militairen die het gevoel hebben dat hun werk nog niet klaar is. "Ze vinden het vooral vervelend dat er nog geen land is gevonden dat het werk van de Nederlanders overneemt", zegt van 't Einde.

De Nederlandse troepen zijn regelmatig diep het land ingetrokken om informatie te verzamelen. Andere landen, met minder goed getrainde soldaten, houden hun soldaten binnen de poort uit angst voor aanslagen.

Dodelijkste vredesmissie ooit

Dat die angst terecht is laat het grote aantal gesneuvelde soldaten zien. De missie in Mali is met bijna tweehonderd doden uitgegroeid tot de dodelijkste vredesmissie ooit.

De Nederlandse soldaten zien in de praktijk hoe groot de angst voor terroristen in grote delen van het land is. "We zijn vaak maar een paar uur in een dorp of stad, daarna komen we er weken of zelfs maanden niet meer en hebben de jihadisten weer vrij spel. We kunnen dus weinig veiligheid bieden. Dat is soms wel schrijnend", verzucht een van de militairen tegen verslaggever Tom van 't Einde.

Voor en tegenstanders maken de balans op.

Vier doden en een gevallen minister

De bijdrage aan de missie is vanaf het begin omstreden. Er wordt getwijfeld aan nut en noodzaak. Toch besluit het kabinet om militairen te sturen. Het wordt al snel duidelijk dat de missie het uiterste van Defensie vraagt.

Er wordt dan al jaren bezuinigd op de krijgsmacht. Dat wordt in 2016 voor het eerst pijnlijk duidelijk als twee piloten omkomen bij een crash met een Apache helikopter. Een van de oorzaken: slecht onderhoud.

Defensie ernstig tekortgeschoten

Een jaar later sterven twee soldaten bij een mortierongeluk. Ze komen om het leven als een ondeugdelijke mortier in de granaatbuis ontploft. De twee mannen zijn op slag dood.

De Onderzoeksraad voor Veiligheid stelt later in een rapport dat Defensie ernstig tekortgeschoten is bij het waarborgen van de veiligheid. Het is aanleiding voor minister van Defensie Hennis en commandant der strijdkrachten Tom Middendorp om op te stappen.

Deze helikoptermissie laat goed zien hoe moeilijk het werk in Mali is.

Nog te vroeg om te zeggen dat missie mislukt is

"Ik denk dat we op microniveau echt wel iets hebben kunnen betekenen voor mensen", zegt commandant René Le Noble. Maar ook hij onderkent dat er nog steeds veel onveiligheid is. "Het geweld dat we hier zien is van alle tijden en zal ook niet snel verdwijnen, maar het is de schaal die zorgen baart."

Toch is het volgens Le Noble nog te vroeg om te stellen dat de VN-missie mislukt is. "Als de missie Minusma volgend jaar ophoudt zou ik geneigd zijn de kritiek te delen. Maar als ze hier nog twintig jaar zitten kan het heel anders zijn."

Beluister ook de podcast van De Dag met Tom van 't Einde.

Het pgb-systeem is enorm fraudegevoelig. Jaarlijks verdwijnt zo'n 500 miljoen euro belastinggeld in de zakken van mensen met andere belangen. Deskundigen willen dat de politiek ingrijpt: bescherm zorgverleners en patiënten tegen fraudeurs.

Zorgkantoren mogen administratie niet inzien en alleen aangekondigd huisbezoeken doen, wat toezicht op pgb-zorg lastig maakt. "We moeten meer bevoegdheden hebben", reageert CZ-directeur Verlaan op onderzoek van EenVandaag naar mogelijke pgb-fraude.

"Binnen de huidige constructie is het redelijk makkelijk om daar misbruik van te maken. Het probleem is dat we vaak wel voelen dat het niet pluis is, maar er heel weinig mee kunnen", zegt Caro Verlaan, directeur van zorgkantoor CZ, de partij die pbg-budgetten toekent.

Familie in Den Haag

Verlaan reageert op onderzoek van EenVandaag, waaruit blijkt dat een familie in Den Haag mogelijk tonnen aan pgb-geld declareerde zonder het aan de zorg te besteden.

De indicatie, verleend door zorgkantoor CZ, van 132.000 euro per jaar, verdween naar het zorgbedrijf van een van de zoons. De daadwerkelijk zorg werd verleend door Portugese en Braziliaanse vrouwen. Zij kregen maar een klein deel van dat bedrag en werden ver onder het minimum loon betaald.

Onvoldoende controle

Het verhaal laat zien hoe makkelijk het is om te frauderen met een pgb-budget, over de rug van arbeidsmigranten. "Ik kan dat alleen maar beamen", zegt de bestuurder. Opvallend, want juist haar zorgkantoor moet controleren hoe het pgb-geld wordt uitgegeven.

"Er moet natuurlijk een zorgdossier gemaakt worden, dat bespreken wij, dat controleren wij ook. Dan kijken we met de budgethouder of de zorgverlener of dat reëel is en dan kunnen wij akkoord geven hoe dat verder daarna besteed wordt", zegt de directeur van CZ. "Maar dat kunnen wij helaas niet zien."

Onafhankelijke controle

Het zorgkantoor kan niet in boekhouding kijken en alleen een gepland huisbezoek doen. Wat volgens Verlaan weinig effectief is aangezien mensen de boel vaak in orde maken wanneer het zorgkantoor aankondigt langs te komen om achter de voordeur te controleren of wat er op papier staat ook klopt. Verlaan ziet dat ze op dit moment te weinig bevoegdheden heeft om fraude te controleren.

"CZ zou daarom graag de mogelijkheid willen verkennen om een onafhankelijke zorgverlener van een gecontracteerde partij buiten de familiare sfeer aan te stellen die erop kan toezien of het pgb wordt gebruikt op de manier waarvoor het bedoeld is." Op die manier is er dus iemand van buitenaf die controle houdt.

Meer bevoegdheden

"Hiermee verkleinen we de kans op samenspanning en hoeven we bij twijfel met betrekking tot fraude niet het gesprek te voeren met iemand die twee petten op heeft", legt Verlaan uit.

Daarnaast wil de zorgverzekeraar dat ze meer bevoegdheden hebben om fraude vast te stellen en aan te pakken.

Partijen wijzen elkaar aan

Binnen het systeem van pgb zijn veel partijen betrokken. Wanneer het aankomt op de controle van fraude, wijzen ze vaak naar elkaar. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) mag het geld alleen uitbetalen, en doet dus in feite alles wat de budgethouder aan hen doorgeeft. De SVB mag geen inhoudelijke controle doen. Zij checken alleen of de administratie klopt. Een woordvoerder laat weten dat zij op dit moment niks kunnen doen met meldingen.

Er wordt gewerkt aan wetgeving, zodat ze signalen kunnen doorgeven aan het zorgkantoor. Het zorgkantoor heeft namelijk wél een toezichthoudende rol. Verder is er de branchevereniging van zorgkantoren (ZN), die wilde niet op vragen van EenVandaag reageren.

Controle zorgkantoren lastig

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), houdt toezicht op de uitvoering van het pgb door zorgkantoren, en laat weten dat het lastig is om dit te controleren.

"Momenteel zijn er geen concrete voorschriften ten aanzien van de inrichting van een zorgbedrijf die verbieden of verhinderen dat zoals in deze casus geschetst de zoon via een onderneming zorg verleent aan zijn vader", leggen ze uit.

Verantwoordelijkheid budgethouder

Zij verwijzen, net zoals het zorgkantoor, naar de verantwoordelijkheid van de budgethouder: "In geval van een pgb is de budgethouder de enige die een contractuele relatie heeft met de zorgaanbieder. Dat bemoeilijkt de situatie. De budgethouder sluit overeenkomsten met de pgb-zorgverleners. Het zorgkantoor controleert deze overeenkomsten, maar heeft zelf geen contractuele relatie met de zorgaanbieder."

"Dat het zorgkantoor geen directe relatie met de pgb-zorgaanbieder heeft, hindert het zorgkantoor om signalen van onjuistheden of fraude te onderzoeken en op te volgen", leggen ze uit. "Hierdoor is het aan budgethouders om informatie te verzamelen over de zorgaanbieders van wie zij voor hun zorg afhankelijk zijn."

'Is te ver doorgeslagen'

In 2025 geven Nederlandse belastingbetalers 3,7 miljard uit aan pgb-zorg. Naar schatting wordt elk jaar voor zo'n 500 miljoen gefraudeerd met persoonsgebonden budgetten.

Verlaan ziet dat het politiek gevoelig ligt om het pgb-systeem te veranderen en dat begrijpt ze. "Het pgb-systeem is ooit bedacht met het idee mensen meer zeggenschap te geven over de zorg. Het is voor een bepaalde doelgroep mooi, maar het is te ver doorgeslagen", zegt directeur van het zorgkantoor CZ Caro Verlaan. "We hebben in Nederland veel regels, maar hiervoor misschien wel te weinig", zegt ze.