Ministerie houdt documenten over veiligheid Schiphol bewust achter

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat weigert documenten over de veiligheid van Schiphol vrij te geven, ondanks een uitspraak van de rechter die vindt dat ze openbaar moeten worden. De zaak loopt al 4 jaar en is aangespannen door EenVandaag.

Aanleiding voor de procedure is een verzoek dat EenVandaag reeds in februari 2018 deed op grond van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Die wet bepaalt dat iedereen informatie bij de overheid kan opvragen. Vooral journalisten maken van de Wob gebruik.

Grenzen in zicht

EenVandaag vroeg documenten op bij het ministerie van I&W na het verschijnen van een rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV). Die waarschuwde in april 2017 dat de grenzen van een veilige afhandeling van het vliegverkeer in zicht kwamen. Voordat Schiphol verder zou kunnen groeien moest er eerst fundamenteel naar veiligheidsrisico's worden gekeken.

De OVV had het onderzoek ingesteld na diverse voorvallen. Zo kwam een landend vliegtuig dat een doorstart maakte in 2007 bijna in botsing met een startend toestel. En in 2010 steeg een vliegtuig op vanaf een taxibaan.

Ingewikkelde luchthaven

"Schiphol is een ingewikkelde luchthaven met zes start- en landingsbanen die elkaar deels kruisen", zegt researchredacteur Jan Salden. "Als er iets mis gaat kunnen vliegtuigen elkaar letterlijk in de lucht tegen komen. Ook moet verkeer om een terminal of gate te bereiken soms banen oversteken."

"En Schiphol ligt in dicht bevolkt gebied waardoor je ook rekening moet houden met geluidsnormen. Daardoor wordt er vaak van baan gewisseld wat de afhandeling van het vliegverkeer minder stabiel en voorspelbaar maakt."

Slechts zeven procent openbaar

EenVandaag vroeg de documenten op om na te gaan hoe het ministerie en de luchtvaartsector omgingen met de ruim twintig aanbevelingen van de OVV. De Wob bepaalt dat binnen maximaal acht weken een besluit moet worden genomen over een verzoek.

Maar het ministerie van I&W, dat in een recent onderzoek als langzaamste van alle ministeries uit de bus kwam, deed ruim een jaar over de afhandeling. Daarbij werd slechts 7 procent van de documenten die onder het verzoek vielen vrijgegeven, waarvan een deel ook nog gelakt.

Geen zin in

"Vanaf het eerste moment werd ons verzoek getraineerd", volgens Salden. "Tijdens het eerste gesprek dat we hierover op het ministerie voerden merkte je al dat ze er gewoon geen zin in hebben. De directeur Luchtvaart vroeg ons bijvoorbeeld 'Als ik mijn ambtenaren aan de veiligheid van Schiphol kan laten werken of aan Wob-verzoeken van EenVandaag, wat denk je dan dat ik zal doen?' Die houding zegt genoeg."

Intussen zette de Onderzoeksraad in april 2018 haar waarschuwingen nog eens extra kracht bij. Volgens de Raad hamerden het ministerie en de luchtvaartsector te eenzijdig op de conclusie dat Schiphol nog altijd veilig was. "Dat doet geen recht aan de door de Onderzoeksraad in het rapport beschreven zorgen over veiligheid", aldus de OVV.

Naar de rechter

Ook informele verzoeken tijdens gesprekken met topambtenaren op het ministerie om meer documenten vrij te geven bleven zonder resultaat. EenVandaag stapte naar de rechter om het ministerie tot openbaarmaking te dwingen en kreeg december vorig jaar gelijk van de rechtbank Midden-Nederland. Die bepaalde dat I&W alsnog documenten moet vrijgeven.

Maar het ministerie blijft dat voor een deel van de stukken weigeren. Het tekende weliswaar hoger beroep aan bij de Raad van State, maar dat heeft geen zogeheten opschortende werking: de stukken moeten worden vrijgegeven.

Op basis van een andere wet

Het gaat om documenten die volgens I&W op basis van een andere wet - de Rijkswet OVV - niet verstrekt hoeven te worden. Die wet bepaalt dat informatie die in het kader van een onderzoek door de Raad wordt verzameld niet openbaar is.

Maar volgens de rechtbank, die de stukken heeft ingezien, is daar bij een deel van de documenten die het ministerie geheim houdt geen sprake van.

'Ministerie miskent onze rol'

"Dat is zeer teleurstellend", zegt René van Brakel, hoofdredacteur van EenVandaag. "Het ministerie frustreert ons om ons journalistieke werk te doen. Uiteindelijk is slecht 7 procent van de gevraagde stukken openbaar gemaakt."

"Het ging ons erom om te controleren wat er nu met die waarschuwingen en adviezen van de Onderzoeksraad gebeurt. Zo misken je eigenlijk de rol die wij als journalisten hebben als publieke waakhond."

Reactie minister Harbers

Minister van I&W Mark Harbers laat tegenover EenVandaag weten dat hij deze situatie 'heeft aangetroffen' toen hij aantrad. "Het merendeel van de stukken waarvan de rechter heeft gezegd dat ze moeten worden vrijgegeven, is inmiddels vrijgegeven."

"Er zijn een paar stukken over waar het rechterlijk besluit en de wetgeving waar wij ons aan moeten houden tegen elkaar in gaan. Dat willen wij nog eens bij de rechter neer leggen."

Strategie van obstructie

De minister ziet de manier van handelen, ook binnen de nieuwe bestuurscultuur, als 'zo transparant mogelijk'. "Ik zie het niet alsof ik een vonnis naast me neer leg. Ik moet mij ook houden aan andere wetten en regels, waarmee ik mogelijk in de knel kom als ik het besluit van de rechter opvolg", zegt Harbers.

"Zeer kwalijk", noemt de Leidse hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans de opstelling van het ministerie. "Dit is gewoon een strategie van obstructie plegen. Dat loopt als een rode draad door deze procedure."

'Ze maken er een rotzooi van'

Volgens Voermans gaat het al mis vanaf het moment dat de Onderzoeksraad aankondigde een onderzoek in te gaan stellen naar de veiligheid van Schiphol. "Op dat moment kan je je als ministerie al voorbereiden op een mogelijk Wob-verzoek."

"En kan je gaan archiveren: welke documenten kunnen wel openbaar, welke niet", zegt hij. "Maar in plaats daarvan zetten ze er geen enkele menskracht op, maken ze er een rotzooi van. En het akelige is: dat rendeert ook nog, want ze komen ermee weg."

'Cultuur op ministeries is het probleem'

Ondanks beloftes over een nieuwe bestuurscultuur heeft Voermans er een hard hoofd in. Ook al komt er een nieuwe Wet Open Overheid, die de Wob gaat vervangen. "Er gaat op dit vlak niets veranderen", voorspelt Voermans. "Ze zullen zich juist achter ingewikkeldheden van die nieuwe wet gaan verschuilen. En achter corona."

"De regels die we in Nederland over openbaarheid hebben zijn niet eens zo slecht als je ze internationaal vergelijkt. Maar als je ziet hoe onder meer met dit Wob-verzoek wordt omgesprongen; er is geen land ter wereld waar je hiermee weg zou komen. De cultuur op de ministeries is het probleem."