Werkgevers roepen al maanden op tot het toelaten van extra arbeidsmigranten om de openstaande vacatures in te vullen. Maar minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid lijkt op de rem te trappen. "Er gebeuren dingen die echt niet kunnen."
Of het nou gaat om technisch personeel in de Rotterdamse haven, arbeiders die in de kassen werken of verpleegkundigen in de zorg. Overal lijkt een schreeuwend tekort te zijn aan geschikte werknemers en vacatures blijven maandenlang open staan.
Misstanden met buitenlandse werknemers
Het is logisch dat de roep om extra arbeidsmigranten steeds luider klinkt vanuit het bedrijfsleven, vindt ook minister Karien van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Zij ziet ook die enorme krapte op de arbeidsmarkt, maar ze stelt dat er veel misstanden zijn met buitenlandse werknemers.
"Daar bedoel ik mee dat de ene werkgever wel investeert in een veilige werkomgeving en goede huisvesting, maar de andere niet. Dat is concurrentie op arbeidsomstandigheden en dat moeten we niet accepteren. Er gebeuren dingen die echt niet kunnen."
De minister ziet vooral veel misgaan in de uitzendbranche en wil hier met een wettelijk verplicht keurmerk een einde aan maken. "We moeten hier echt het kaf van het koren scheiden", zegt Van Gennip.
"De goede uitzendbureaus krijgen een certificaat en de andere bureaus die echt malafide zijn, krijgen zo'n certificaat niet. Die mogen dus niet meer actief zijn op de Nederlandse markt."
Migratie verdeelt coalitie
In de coalitie ligt dit onderwerp gevoelig. De regeringspartijen VVD en D66 vinden dat er meer werknemers uit andere landen moeten komen, terwijl de ChristenUnie de toestroom juist aan banden wil leggen.
ChristenUnie-Kamerlid Don Ceder noemt uitbuiting van buitenlands personeel als belangrijkste reden hiervoor. "We zien nog steeds te veel uitbuiting van buitenlands personeel", legt Ceder uit. "En nog steeds is het goedkoper om iemand uit het buitenland te halen om bijvoorbeeld in een kas te gaan werken, dan om iemand in te huren die in de bijstand zit in Nederland. Ik vind het sociaal om daar eerst naar te kijken."
Toch lijkt de druk op de arbeidsmarkt alleen maar groter te worden de komende jaren. Een probleem dat door de vergrijzing in heel Europa speelt. Daarom lanceerde de Europese Commissie onlangs een plan om meer migranten uit Afrika toe te laten. Maar echt enthousiast is politiek Den Haag daar dus niet over.
Volgens de minister moet Nederland eerst naar de 'eigen werklozen' kijken. "Het kabinet kijkt op dit moment kritisch naar dit voorstel", zegt de minister. "Toch vind ik dat we een morele plicht hebben naar de 1,2 miljoen werklozen die we op dit moment in eigen land hebben. Migranten uit Afrika zouden hooguit een sluitstuk zijn voor dit probleem."
De vier grote steden hebben grote zorgen over de enorme toename van woningvervuiling en hoarding, het obsessief verzamelen van spullen. In Amsterdam, Rotterdam en Den Haag wordt dagelijks melding gemaakt. "Vervuiling is een symptoom van iets anders."
Brandgevaar in propvolle huizen, vloeren die dreigen te bezwijken onder het gewicht van metershoge troep. In Amsterdam wordt zelfs om de week een woning ontruimd omdat het door vervuiling onleefbaar is geworden, blijkt uit cijfers uit de vier grote steden die EenVandaag in handen heeft.
Bergen vuil
Soms heeft Ruud Janssen van het team Woningvervuiling in Rotterdam maar een 'heel klein kiertje' waar hij zich doorheen moet wringen om ergens binnen te komen. "Dan moet je over een berg vuil heen klimmen om te kijken wat de rest van de woning is", vertelt hij.
Wanneer er een melding komt, gaat Janssen erop af. Hij schat vervolgens in welke hulp er nodig is en of een huis opgeruimd moet worden.
'Je komt van alles tegen'
"Meestal neemt het op orde brengen van een woning een dag in beslag", vertelt hij. Maar dat kan in gevallen ook 3 dagen duren.
Hij treft in zo'n woning van alles aan. "Vuilzakken tot aan het plafond, vieze toiletten, vieze keukens, het ongedierte dat erdoorheen loopt, ratten, muizen, je komt van alles tegen."
Het komt in alle lagen van de bevolking voor, vertelt Janssen. "Van geschoolde mensen, mensen met een voldoende baan tot het onderste van de maatschappij."
Hij ziet wel dat het vaak gaat om wat oudere mensen, vaak mannen. "Die thuis moeten blijven in hun uppie en er niet meer uitkomen. En er zijn ook andere mensen die problemen hebben, uit verslavingszorg en dat soort dingen. Die hebben ook psychische problemen."
Geleidelijk proces
Het is vaak een geleidelijk proces, legt hij uit. "Het is een glijdende schaal waarbij mensen zich steeds aanpassen aan de nieuwe situatie. Het begint met een verstopte wc, dan gebruiken ze de toilet boven. Die raakt ook verstopt en zo gaat het verder."
Ook heeft het vervuiling van de woning veel verschillende oorzaken. "Iemand kan psychische klachten hebben, lichamelijk niet meer in staat zijn schoon te maken, sommigen weten de weg naar de zorg niet te vinden of beginnen te dementeren."
"Of soms groeit het mensen na een scheiding, bij schulden of verslaving boven het hoofd", gaat Janssen verder.
"Uit schaamte houden ze lang hulp buiten de deur, waardoor het uit de hand loopt. Soms moet je echt je best doen om bij iemand binnen te komen. En die mensen doen ook echt hun best om mensen buiten te houden."
'Kunnen niet zelfstandig wonen'
Die groep ouderen, bij wie vervuilde woningen vaak voorkomt, ziet de GGD in Amsterdam ook, zegt coördinator van het team Zorg en Overlast Neel Schouten. De meeste meldingen zijn van mensen van de 50 plus tot en met 90 jaar.
"Ouderen en mensen met psychische klachten moeten langer zelfstandig blijven wonen. In plaats van zoals vroeger in een bejaardenhuis of instelling. Maar dat kunnen ze helemaal niet", legt Schouten uit.
Eenzaam en geĂŻsoleerd
"Het zijn wel vaak geïsoleerde mensen, dus mensen die of bewust kiezen voor isolement, die echt geen behoefte hebben aan andere mensen. Of mensen die echt eenzaam zijn geworden en geen mensen meer hebben", gaat de coördinator verder.
Ook bezuinigingen en personeelstekort in de zorg zorgen ervoor dat mensen minder snel in beeld komen en hulp krijgen. "En buren kijken minder naar elkaar om, dat alles zorgt ervoor dat het aantal meldingen fors is gestegen", zegt ze.
info
Om de week woning ontruimd
EenVandaag benaderde de afgelopen periode de vier grote steden: Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. Alle gemeenten noteerden een stijging van het aantal meldingen over woningvervuiling.
In Utrecht steeg het aantal meldingen in een periode van 5 jaar van 72 naar 132 (+83 procent). In Rotterdam steeg het aantal meldingen met 60 procent naar 360. In Den Haag was de stijging 57 procent naar 348 en in Amsterdam ongeveer 40 procent naar 673 meldingen.
Den Haag en Rotterdam krijgen gemiddeld een melding per dag, in Amsterdam tot twee meldingen per dag. Een melding leidde in Amsterdam in 2023 nog wekelijks tot een gedwongen ontruiming, afgelopen jaar werd dat om de week. In Rotterdam werden afgelopen jaar drie woningen gedwongen ontruimd, Utrecht ontruimde afgelopen jaar vijf huizen gedwongen. Van Den Haag zijn hier geen gegevens over.
Urine uit het plafond
Het is een zorgelijke stijging zegt Schouten over de cijfers. "Het is pijnlijk om te zien hoe mensen wegkwijnen en in welke schrijnende situaties ze leven."
"En dan kan het ook onveilig zijn voor henzelf of omwonenden", gaat de coördinator verder. "We maken het mee dat we een melding krijgen omdat er urine uit het plafond komt of heel veel stankoverlast is van rot eten of ontlasting."
Gevaarlijke situaties
Ook kan het gevaarlijk zijn, weet Schouten. Bijvoorbeeld wanneer er vanwege schulden geen elektriciteit of gas meer is. "En dat zijn mensen die dan in een overvolle woning wonen, waar bijvoorbeeld heel veel papier is, en die gaan dan om verlichting te krijgen kaarsen branden of een kacheltje in huis zetten." Dan kan er brand uitbreken.
Dit gebeurt gelukkig 'echt heel weinig', zegt Schouten. "In Amsterdam gaan een handhaver en zorg samen op pad naar een melding. En als zij denken van, 'hey dit is echt gevaarlijk', dan wordt er opgeruimd," zegt ze. "Soms willen mensen ook echt zelf dat de situatie verandert."
Maar dat blijft moeilijk, weet Janssen. "Er zijn mensen die van straat halen wat de buren weggooien. Sommigen willen alles bewaren, zelfs een krant weggooien is een probleem, zeker met hoarders. Die willen nergens vanaf", schetst hij. "Voor hen is zelfs het weggooien van een pak yoghurt moeilijk."
Ze hechten zich aan spullen en kennen die emoties toe. "Zo zei iemand: 'dat is zielig voor het pak yoghurt om hem weg te gooien, dan ligt 'ie helemaal alleen in de container'. Het is allemaal belangrijk voor die mensen, die moet je natuurlijk zien te overreden om het weg te gooien. Dat kan wel eens heel lastig zijn."
In Rotterdam werken ze al zo'n 15 jaar met dezelfde aanpak die erop is gericht ontruiming te voorkomen. "Vervuiling is een symptoom van iets anders", zegt Ruud Janssen.
"Een vervuilde of volle woning is eigenlijk altijd goed op te lossen. Het gaat meer om de problematiek erachter. Die moet je goed in kaart hebben en daarmee moet je aan de gang."
Duidelijk plan nodig
Janssen signaleert wel dat de zorg enorm versnipperd is geraakt. "Terwijl het bij woningvervuiling juist heel belangrijk is om een eenduidig plan te maken", vertelt hij.
De huisarts, GGZ, en huishoudelijke ondersteuning werken vaak niet samen. "Ik zie het ook wel een beetje als onze taak om te kijken hoe we dat netwerk in kaart kunnen brengen en met elkaar kunnen laten samenwerken."
Zorgtekort
Janssen ziet woningvervuiling dus ook als een zorgtekort en niet als iets van handhaving. "Handhaving is natuurlijk het makkelijkst, maar dan heb je dus het symptoom opgelost. Maar niet het probleem daarachter", zegt hij.
"Dus gaan we schoonmaken en zorg inzetten." Afgelopen jaar had Rotterdam slechts 2 gedwongen ontruimingen.
In Amsterdam werd voorheen heel snel ontruimd. Maar dan begon het daarna weer van voren af aan, zegt Schouten. Het besef is ingedaald dat deze mensen hulp nodig hebben. Dat de focus op zorg moet liggen in plaats van op handhaving, beaamt ze.
"Een gedwongen opruiming is eigenlijk iets wat je niet wil, want je traumatiseert mensen ook heel erg. Dan kom je toch in iemand zijn levensplek, dat gaat met een container voor de deur, allemaal mannen die dat huis binnenlopen en gewoon de boel gaan leegtrekken en in die container werpen."
Landelijke gouden standaard
Mede na een rapport van de lokale Ombudsman kantelde in Amsterdam het beeld en werd naast handhaving ook zorg ingezet. Door bijvoorbeeld afspraken te maken met een woningcorporatie. Ook is er een speciaal hulpprogramma, naar die heeft helaas wachtlijsten.
Schouten pleit nu ook voor een landelijke aanpak, want hoewel alle gemeenten er doordrongen van zijn dat er met name zorg nodig is, ontbreekt een eenduidige aanpak. "Rotterdam doet het op een bepaalde manier, Utrechts doet het op een bepaalde manier, en wij ook. En eigenlijk nergens is onderzocht wat werkt; wat is de gouden standaard?"
Vuilzakken tot het plafond, vieze toiletten en ongedierte: enorme toename van vervuilde woningen