De overheid moet een eind maken aan de gedoogsituatie rond de geluidsoverlast van Schiphol. Het niet optreden door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) tegen de overschrijding van geluidslimieten rond de luchthaven duurt te lang en ondermijnt de rechtspositie van omwonenden. Dat stellen deskundigen op het gebied van toezicht en handhaving tegenover EenVandaag. Ook diverse Kamerfracties dringen aan op actie. Behalve de linkse oppositie wil ook coalitiepartner D66 dat minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat ingrijpt.

De geluidsgrenzen rond Schiphol worden al drie jaar op verschillende plekken overschreden, zonder dat de Inspectie Leefomgeving en Transport daar tegen optreedt. De ILT houdt zich daarmee aan een instructie van de minister om ‘anticiperend' te handhaven. Dit houdt in dat de ILT bij haar toezicht rekening houdt met afspraken die in 2008 zijn gemaakt aan de Alderstafel, maar nog altijd niet wettelijk zijn vastgelegd. Volgens die afspraken zet Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) eerst de start- en landingsbanen in die voor de minste hinder zorgen voor de omgeving. Dit wordt ‘preferent baangebruik’ genoemd. Bij overschrijdingen van de geluidslimieten gaat de ILT na of deze verklaard kunnen worden door dit preferente baangebruik. Als Schiphol en LVNL kunnen aantonen dat dit inderdaad het geval is dan volgt er geen sanctie. Het beleid van anticiperend handhaven duurt al sinds 2015, na een eerdere experimenteerperiode van twee jaar. 

Rechtsvacuüm door gat in de regelgeving

Deskundigen aan wie EenVandaag de gang van zaken heeft voorgelegd verbazen zich er over en spreken van een gedoogbeleid. “Het ministerie noemt het anticiperend handhaven”, zegt Annetje Ottow, hoogleraar Economisch Publiekrecht aan de Universiteit Utrecht en gespecialiseerd in toezicht en handhaving. “Maar het is natuurlijk anticiperend niet-handhaven. Want er wordt gewoon niet gehandhaafd. Niet op de oude normen én niet op basis van de nieuwe die nog niet gelden. Dus is er duidelijk een gat in de regelgeving.” Ottow noemt dat “zeer onwenselijk” en spreekt van een “rechtsvacuüm".

Ik denk dat omwonenden op korte termijn duidelijkheid moeten krijgen. Men wacht hier al veel te lang.

Ottow krijgt bijval van Hans Eijlander, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit van Tilburg en oud-directeur Toezicht van het ministerie van Sociale Zaken. Hij noemt anticiperend handhaven een tijdelijk noodverband dat niet te lang mag worden gebruikt. “Bestuurlijke afspraken worden hier door het ministerie ingezet als een alternatief voor wetgeving. Dat beperkt de ILT in de handhaving en maakt het voor omwonenden lastig te procederen.” Volgens Ottow zouden bewoners desalniettemin bij de civiele rechter kans maken. Ze zouden daar kunnen bepleiten dat de overheid zich schuldig maakt aan een onrechtmatige daad. Ook emeritus hoogleraar toezicht Ferdinand Mertens, van 2000 tot 2005 Inspecteur-Generaal van de Inspectie Verkeer en Waterstaat, is kritisch. “Wanneer al voor anticiperend handhaven wordt gekozen dan zou dat een korte termijn moeten betreffen. Bijvoorbeeld niet langer dan een wetswijziging normaal duurt, dus maximaal anderhalf jaar. Het zou zeker niet aanvaardbaar zijn wanneer de nieuwe regelgeving nog niet uitgekristalliseerd is, want dan ontstaat er een rechteloze situatie.” 

'Einde aan het gedogen'

Ook vanuit de Tweede Kamer klinkt kritiek op de gebrekkige handhaving door de ILT. Naast de linkse oppositiepartijen dringt ook coalitiepartner D66 aan op ingrijpen rond Schiphol. “Ik vind het heel pijnlijk om te zien dat het nu al vijf jaar duurt, dat er wel een wet is, maar er niet wordt gehandhaafd omdat er een nieuwe wet aan zit te komen”, zegt Kamerlid Jan Paternotte. “Dan hebben mensen het gevoel dat ze in het ootje worden genomen en dan snap ik dat die mensen geen zin meer hebben om de luchtvaart in Nederland nog te laten groeien.” Paternotte wil dat minister Van Nieuwenhuizen een einde maakt aan het gedogen en werk gaat maken van het herstel van vertrouwen in haar eigen ministerie en de luchtvaart. “Ze moet dit gaan oplossen en zorgen dat mensen weer vertrouwen krijgen. Dat ze niet in de maling worden genomen. Ik verwacht dat ze dat nu sneller doet, want het afgelopen half jaar is er nog geen vooruitgang geweest.” Minister Van Nieuwenhuizen laat weten te werken aan wettelijke verankering van de afspraken over preferent baangebruik, maar dat daarvoor eerst het Milieueffectrapport Schiphol klaar moet zijn. De bewindsvrouw kondigde eerder deze week opnieuw uitstel van dat rapport aan. Waarschijnlijk kan nieuwe regelgeving daardoor op zijn vroegst in 2019 in werking treden. 

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.

De Amerikaanse president Trump voert de druk rondom de koop van Groenland op. Hij wil het eiland vanwege de strategische ligging en bodemschatten en stuurt daarom vicepresident JD Vance op pad voor een bezoek. "Dit is voor de meeste Denen een shock."

"Het is een grote stressfactor en je mag het niet onderschatten", zegt Clingendael-onderzoeker Karen van Loon over de huidige situatie.

Bondgenootschap onder druk

Van Loon is gespecialiseerd in geopolitiek in het Noordpoolgebied en bredere veiligheids- en defensievraagstukken en ziet hoe Donald Trump met zijn uitspraken en het bezoek van vicepresident JD Vance, het bondgenootschap tussen Amerika en Denemarken onder druk zet.

Groenland valt op dit moment, tot hun grote ongenoegen, nog onder het Deense koninkrijk.

Denen in schok door bezoek Vance

Het had een bezoek moeten zijn waarbij alleen de vrouw van JD Vance, Second Lady Usha Vance, aanwezig zou zijn. "Ze zou bezoekjes afleggen aan verschillende Groenlandse gemeenschappen, maar die bezoeken zijn nu afgelast. Het blijft nu bij een bezoek aan de Amerikaanse luchtmachtbasis", zegt Van Loon.

"Wat er nu gebeurt is voor de meeste Denen echt een schok. Je kan wel spreken van een ernstige vertrouwensbreuk", vertelt de onderzoeker.

'Groenland niet te koop'

Vicepresident Vance zal nu namelijk wel aanwezig zijn bij het bezoek en hoogstwaarschijnlijk gesprekken voeren met diplomaten.

En dat terwijl Denemarken al meerdere keren heeft aangegeven geen interesse te hebben in het verzoek van Trump. Ze zijn niet van plan om Groenland 'over te dragen' aan de Verenigde Staten.

'Hij wil niet loslaten'

Toch blijft Trump aandringen. De uitspraken die vanuit de Verenigde Staten blijven komen hebben een impact op zowel de Denen als Groenlanders. Ze zijn niet gewend dat een president blijft aandringen.

"Vroeger hebben ze het ook wel eens gevraagd, maar werd het losgelaten", zegt Van Loon. Volgens de onderzoeker werd Trump tijdens zijn eerste termijn zelfs uitgelachen toen hij het balletje opgooide. "Het leek toen absurd, maar sinds hij voor de tweede keer president is, is het duidelijk dat hij het niet wil loslaten."

Toch onderhandelen

Maar juist door die houding moeten Deense en Amerikaanse onderhandelaren nu toch met elkaar om tafel gaan zitten. "Om een consensus te vinden en niet te vergeten om Groenland bij dit proces te betrekken", legt de onderzoeker uit.

"Want", vervolgt Van Loon, "Groenland is wel een regio die in zeer grote mate zelfbestuur heeft binnen het Koninkrijk Denemarken." De twee landen kunnen dus niet zonder inspraak van het hoofd van het eiland een beslissing maken. Dit vooral omdat Groenland onafhankelijk wil zijn, ook van Denemarken.

Angst in Groenland

De angst in Groenland is op dit moment dus groot, weet Van Loon. Ze willen hun onafhankelijkheid van Denemarken niet inruilen voor afhankelijkheid van Amerika. "Het gevoel is daar heel sterk. Er is angst voor wat er komen gaat."

"Ze hebben al een heel lang proces afgelegd met Denemarken en dat dekolonisatieproces is nog steeds bezig", gaat de onderzoeker verder.

Respectloos

"Ze zijn er heel duidelijk in dat ze geen Amerikanen willen worden." En dat is vooral te zien aan alle standpunten die hun regering op dit moment inneemt.

Zo liet de Groenlandse premier Múte Bourup Egede de afgelopen maanden al publiekelijk weten dat het eiland niet te koop is, en dat hij Trump respectloos vindt.

'Rol van de EU is beperkt'

Kan de Europese Unie nog iets betekenen in deze noodgedwongen onderhandelingen, aangezien Denemarken een lidstaat is? "Dat is een lastig verhaal", antwoordt Van Loon. "Denemarken is lid van de EU maar Groenland niet. Ze hebben in de jaren 80 een opt-out gehad."

Maar aangezien de EU wel nog steeds investeert in Groenland - onder andere in onderwijs en gezondheid - én een paar jaar geleden een mineralendeal heeft gesloten, zou de EU wel een bemiddelende rol kunnen spelen, denkt de onderzoeker. "Dus er is een rol voor de EU, maar die blijft wel beperkt."