Cartoonisten staan erom bekend harde maatschappijkritiek te uiten in tekeningen. Maar hoe doen ze dat als iets ontzettend gevoelig ligt, zoals de oorlog in de Gazastrook? "Een karikatuur met een grote neus en davidster zul je mij niet zien tekenen."

Vorige week ontstond er ophef over een cartoon over antisemitisme die donderdag in de Volkskrant verscheen. Het laat nog maar eens zien dat alles wat over de oorlog in de Gazastrook wordt gepubliceerd onder een vergrootglas ligt. Cartoonisten zeggen tegen EenVandaag dat ze daarom anders te werk gaan.

Bewust geen provocaties

Een van hen is politiek tekenaar Bas van der Schot, die vorige maand de Inktspotprijs voor beste politieke tekening van het jaar won. Hij maakt bewust geen harde of provocerende tekeningen over de oorlog in Gaza tussen Hamas en Israël.

Dat is geen kwestie van durven, maar eerder van willen, benadrukt de politiek tekenaar van de Volkskrant. "Een tekenaar leeft soms een beetje van generalisaties. Maar in dit geval zie je die al zoveel terugkomen, tot het extreme aan toe. Dan vind ik het juist passen om de andere kant op te zoeken."

info

Ophef over cartoon

Op de bekritiseerde cartoon van cartoonist Jos Collignon in de Volkskrant van afgelopen donderdag zijn twee mensen afgebeeld die samen op de bank naar berichtgeving over Gaza kijken. Een van hen heeft een Palestijnse vlag in zijn hand en op de tv wordt het dodental in Gaza weergegeven.

Naast hen een lange arm met een davidster op de mouw en een hand met een dikke duim. "O-ve-ral herlevend antisemitisme", staat op een tekstballon. "O jee sorry. Vergeten eerst Hamas te veroordelen", valt ook te lezen.

Demissionair minister Hugo de Jonge van Binnenlandse Zaken vond de tekening 'echt onsmakelijk', oud-PvdA-leider Lodewijk Asscher zei dat de 'grens bereikt' was. Ook op sociale media kreeg Collignon de nodige kritiek over zich heen dat de tekening antisemitisch was.

'Nooit de davidster gebruiken'

Cartoonist Tjeerd Royaards, die onder meer voor Trouw en andere internationale media tekent, legt ieder symbool dat hij in zijn tekeningen over de oorlog verwerkt extra op een weegschaal. "Mijn stelregel is: nooit de davidster gebruiken. Je wil niet een religie aanvallen, maar de staat Israël."

Ook andere verwijzingen naar de Holocaust of symbolen die een link hebben met het jodendom tekent hij niet. De reden daarvoor is dat hij mensen over zijn tekeningen wil laten nadenken. "Als ik er met gestrekt been inga, ga ik dat doel voorbij. Als mensen boos worden, en dat gebeurt sneller met dit soort gevoelige onderwerpen, denken ze niet meer na over de boodschap die ik wil overbrengen. Dat is zonde."

Vooral kritiek op Israël

Cartoonist Maarten Wolterink zegt op dezelfde manier te werk te gaan. "Ik probeer Israël en het jodendom strikt gescheiden te houden. Daarom zet ik altijd witblauwe banden in mijn tekeningen over Israël, zodat dat onderscheid duidelijk is."

In zijn cartoons geeft hij vooral kritiek op Israël. "Dat land klopt zichzelf op de borst dat het zo goed bezig is, dat het de enige democratie in de regio is. Juist daarom richt ik er mijn pijlen op. Het land zou voor rede vatbaar moeten zijn, terwijl mijn tekeningen echt niet voor een koerswijziging bij Hamas zorgen."

Overanalyseren van cartoons

Volgens cartoonist Royaards maakt de enorme historische context achter de decennialange strijd tussen Hamas en Israël het er niet makkelijker op. "Ik probeer er altijd op te letten een zo duidelijk mogelijk beeld te maken. Maar de ophef over de cartoon van Jos Collignon bewijst dat nog maar eens dat niet iedereen altijd hetzelfde in een tekening ziet."

Daarom kruipt hij bij het tekenen eerst in de huid van de kijker. "Hoe zouden zij hiernaar kijken, is het anders te interpreteren dan ik wil? Als dat zo is, stel ik mezelf de vraag of ik het wel moet tekenen. Anders wordt zo'n cartoon overgeanalyseerd: dan gaan mensen er dingen in zoeken die wel erg vergezocht zijn en niet zo bedoeld zijn."

Iets zoeken om je over op te winden

Dat is volgens hem ook gebeurd bij de tekening van zijn collega Jos Collignon in de Volkskrant. "Ik heb commentaren gelezen dat er een Hitlergroet in zat, onzin natuurlijk. Maar het hoort ook wel een beetje bij de tijd", verzucht hij. "Mensen zoeken iets om zich over op te winden."

Bas van der Schot ziet nog een andere trend: "We kijken veel te simplistisch naar tekeningen, zonder er dieper over na te denken. Een soort beeldanalfabetisme, waarbij wat we zien veel te letterlijk nemen. Maar een tekening is ook maar een tekening, hè. Niet alles hoeft veroordeeld te worden."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.