Het aantal bestuurders dat naar het CBR is gestuurd na asociaal of gevaarlijk rijgedrag, is het afgelopen jaar flink toegenomen. 5.500 moesten er zelfs verplicht een cursus volgen, in de helft van de gevallen voor veel te hard rijden.

Zo'n 10 procent meer bestuurders dan in 2022 moesten er in 2023 richting het CBR, blijkt uit cijfers die het bureau aan EenVandaag verstrekte. "Het huftergedrag neemt toe", ziet Alexander Pechtold die directeur is bij het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen. "Bedenk dat als je zo hard rijdt - meer dan 50 kilometer per uur te hard - dan ben je een gevaar op de weg".

Gedragscursus voor overtreder

Wie door de politie aangehouden wordt voor een forse verkeersovertreding of rijden onder invloed, kan naar het CBR gestuurd worden voor 'nader onderzoek'. Een uitkomst kan een verplichte gedragscursus zijn. Weiger je te gaan, dan wordt het rijbewijs ingenomen. Wie een cursus opgelegd krijgt, draait zelf op voor de kosten.

De Educatieve Maatregel Gedrag (EMG) wordt opgelegd bij gevaarlijk rijgedrag of snelheidsovertredingen van meer dan 60 kilometer per uur. Sinds april is er ook de 'lichte' variant (LEMG). Die is voor bestuurders die voor het eerst over de schreef gingen met een overschrijding van 50 tot 60 kilometer per uur. Ook is er sinds april de cursus drugs en verkeer (EMD). Het CBR legde 5.500 gedragscursussen op: in 2.275 gevallen ging het om de LEMG, voor de EMD ruim 2.000.

'Er zijn mensen die onverbeterlijk zijn'

In Breda legden rechters onlangs een 33-jarige man, die in maart een dodelijk ongeluk veroorzaakte, een celstraf van 10 jaar en tbs op. Bij het ongeluk kwam een compleet gezin om het leven. De man had teveel gedronken, reed 250 kilometer per uur en filmde zijn wegpiraterij. Voor rijden onder invloed raakte hij al eens eerder zijn rijbewijs kwijt en moest hij een verplichte cursus volgen. Hij werd door de GGZ behandeld voor alcoholisme.

Een gedragscursus moet bestuurders tot inzicht brengen, zegt Pechtold. "We zien ook gevallen die al bij ons zijn geweest, daar helpt het niet. Er zijn mensen die onverbeterlijk zijn." Moet het alcoholslot terug de auto in? "Als CBR zeggen we: én, én zou goed zijn. Dat kan de rechter zeggen: wie moet naar een cursus, en wie is onverbeterlijk en moet een alcoholslot", zegt hij. "Maar de politiek moet oordelen".

Schikken naar de hufter

Ook verkeerspsycholoog Matthijs Dicke-Ogenia zou voorstander zijn voor de terugkeer van het alcoholslot. Het zou voor mensen die vaker betrapt worden een oplossing zijn. "We hebben het een tijdje gehad, maar de overheid vond dat het een dubbele straf was, omdat je het zelf moet betalen." Men kijkt of het op een andere manier geïntroduceerd kan worden, zegt de verkeerspsycholoog.

De uitspraak van de rechters noemt Dicke-Ogenia een 'belangrijk signaal'. "Dit soort gedrag wil je absoluut niet op de weg hebben". Een verklaring voor de toename van risicovol rijgedrag ziet hij in de onrust in de samenleving. "Geen rekening met elkaar houden, ongeduldig zijn, je eigen plekje op eisen", verklaart hij. "De hufter vindt dat hij alle ruimte moet krijgen, de rest moet zich schikken naar de hufter". Mensen met zorgen, grijpen bovendien eerder naar middelen.

Onderliggende problematiek aanpakken

Personen die zo'n educatieve maatregel opgelegd krijgen zijn voor zo'n 90 procent jonge mannen tot 25 jaar, schetst Dicke-Ogenia. "Mannen hebben nou eenmaal wat meer met verkeer en auto's, stoer doen, opvallen en ervan genieten om er zo snel mogelijk te zijn." Het is een doelgroep die moeilijk te beïnvloeden is. "Het heeft invloed maar niet zoveel als we zouden willen."

De cursussen vindt de verkeerspsycholoog ook te kort. "Het doet wel iets in de gedachte van iemand die drinkt, maar het alcoholprobleem wordt niet opgelost." Er moet wat hem betreft beter gekeken worden naar de onderliggende problematiek van iemand die verplicht de cursus moet volgen. "Dat is zeker de moeite waard", stelt hij. "Vaak zit er een ander maatschappelijk probleem onder, die wordt vaak niet aangepakt in zo'n cursus."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."