Chris Laarhoven ging in de jaren 80 op uitzending naar Libanon en maakte daar verschrikkelijke dingen mee. Hij werd pas jaren later gediagnostiseerd met PTSS en vecht nu al 6 jaar voor een schadevergoeding. "Zo moeilijk kan het toch niet zijn?"

Veteranen die letsel hebben opgelopen tijdens hun uitzending kunnen een beroep doen op de Regeling Volledige Schadevergoeding (RVS) van Defensie. Maar deze procedure zou 'te lang en ingewikkeld zijn'. Met die conclusie komen de Algemene Rekenkamer en Veteranenombudsman vandaag.

Missie naar Libanon

Ook veteraan Chris Laarhoven hoopt uiteindelijk via de RVS een uitkering te krijgen. Inmiddels duurt het al meer dan zes jaar.

Begin jaren 80 ging hij op missie naar Libanon, waar hij ambulancechauffeur was. Hij vertrok met het idee dat hij daar mensen ging helpen bij een vredesmissie maar kwam terecht in een gebied met tientallen strijdende partijen en een dreigende burgeroorlog.

Executies

"Er gebeurden rare dingen en waren veel meer geweldsuitbarstingen", vertelt Laarhoven over zijn tijd in Libanon. Hij was één van de bijna 9.000 militairen die onderdeel uitmaakten van de United Nations Interim Force in Lebanon (UNIFIL). Het was een VN-vredesmacht die tussen 1979 en 1985 de orde moest bewaken in Zuid-Libanon nadat Israël het land was binnengevallen.

We werden niet goed op de hoogte gehouden en dat bracht veel onrust, gaat de veteraan verder. Zo waren er schermutselingen en executies. "Iraakse strijders in ons dorp gedroegen zich vervelend. De plaatselijke bevolking, dat waren ook allemaal strijders, die hadden er genoeg van en hebben toen de Iraakse troepen vermoord." Laarhoven vertelt dat hij de verdwenen lijken moest opsporen en terugbrengen.

Lijken in de ambulance

Het was volgens de veteraan een heel karwei om lichamen op te sporen. "Je had geen handschoenen en zag de kogels in het gezicht. Daar sta je dan. We hebben die gasten ingeladen in de ambulance maar ze pasten er niet eens in."

Tijdens die rit, midden in de nacht, onder begeleiding van de Verenigde Naties, herinnert hij zich vooral al die mensen langs de kant van de weg. "Zij waren hysterisch, veel geschreeuw. Daar kan ik nu nog steeds heel slecht tegen."

Tolk vermoord

Laarhoven voelde zich in die tijd helemaal niet goed voorbereid. "Ik werd door de bevolking als dokter gezien, maar ik was slechts hospik. Dus ik moest allerlei diagnoses stellen waarvoor ik helemaal niet was opgeleid."

De druppel die de emmer deed overlopen was de executie van zijn tolk Yasser. Een 16-jarige jongen die Engels sprak. "Hij bracht mij naar mensen die hulp nodig hadden, maar werd toen zelf geëxecuteerd."

Terug in Nederland

Toen Laarhoven na zes maanden terugkeerde naar Nederland, probeerde hij zijn leven weer op te pakken. Hij begon met een opleiding en ging met zijn vrienden naar de kroeg.

"Soms wil je wat vertellen en dan denk je: 'ik kan dit niet vertellen'. Ik heb het wel eens geprobeerd. Dan vertelde ik over de dode mensen, over hoe het ruikt en hoe het voelt en hoe shit het is. En dat kwam dan niet aan. Ze konden het niet bevatten. Dus ik dacht: 'hup, wegstoppen, wegstoppen'. Dat kan ik heel goed, tot op de dag van vandaag."

PTTS

Tijdens een reünie van Defensie in 1986 hoort hij voor het eerst over PTSS. "Daar struikelden we over om het te kunnen uitspreken. PTT, PTTS, daar werden grappen over gemaakt. En ik deed daar keihard aan mee. 'Dat is voor watjes, dat heb ik niet'."

Maar inmiddels begon zijn omgeving wel door te krijgen dat het niet goed met Laarhoven ging. Hij begon na zijn terugkeer aan een opleiding die hij niet afmaakte, startte een restaurant dat uiteindelijk failliet ging, ging aan de drank en de beelden van de Golfoorlog in 1990 maakten veel los. Hij vertrok uit Limburg naar Zuid-Holland en begon rond zijn 40ste met een opleiding tot supermarktmanager.

Op kantoor huilen

"De stress werd hoog. Maar ik ben doorgegaan met werken en heb mijn opleiding afgemaakt. Maar allemaal in een soort reservetijd: 'ik moet, ik moet, ik moet. Ik wil carrière maken en dat ga ik doen'." Vlak voor Laarhoven zijn eigen filiaal zou krijgen, kwam het breekpunt.

"Ik kon niet meer. Ik ben weggelopen en heb op kantoor zitten huilen met mijn deur op slot. Ik heb het hoofdkantoor gebeld en gezegd dat ik ziek was en over drie weken zou terugkomen, maar ik ben nooit meer teruggekomen."

Schadevergoeding

Daarna volgde hij verschillende therapieën, werd opgenomen in psychiatrische instellingen en leefde van zijn Militair InvaliditeitsPensioen (MIP). Begin 2018 hoort hij van de Regeling Volledige Schadevergoeding.

"Ik heb altijd gezegd, ik wil waar ik recht op heb. Niets meer en niet minder. Ik ben niet zielig, maar als ik naar anderen kijk dan denk ik wel: ik had mijn kinderen en mijn vrouw een beter leven kunnen geven. Het ging allemaal wel, maar toen dacht ik, nee ik wil toch die schadevergoeding."

Veel papierwerk

Nu, 6 jaar later is hij nog steeds bezig. "We zitten nu in de afrondende fase en het gaat over de kleinste dingen. Ik ben al zes jaar bezig om dossiers bij elkaar te zoeken die ik moet lezen en waarvoor ik me niet kan concentreren. Dan moet ik ze tien keer lezen en die stuur ik door naar mijn advocaat. Daar komen weer vragen bij en zo blijf je bezig. Het hele huis ligt vol met papier."

Laarhoven: "Ik word er gek van en dan denk ik bij mezelf, zo moeilijk kan het toch niet zijn?"

'Stukje menselijkheid ontbreekt'

Hij mist ook vooral een stuk menselijkheid. "Bij de schaderegeling staat een heel lang nummer en dat ben ik. Dat maakt me soms kwaad en boos. Er is hier in 2019 één keer iemand geweest van Defensie, de landsadvocaat. Die heb ik gesproken en ik was helemaal opgefokt. Alsof ik voor een tribunaal zat. Daarna heb ik nooit meer wat van ze gezien of gehoord."

De veteraan roept de minister op om aan de slag te gaan met de adviezen van de Algemene Rekenkamer en de Veteranenombudsman. "In de brieven van Defensie staat vaak: 'U was er voor ons land en wij zijn er voor u'. Nou dan mogen ze het ook laten zien. Het is niet zo moeilijk. Kom op, even doorpakken en aan de slag!", sluit Laarhoven af.

President Donald Trump zette deze maand een Salvadoriaan de VS uit. Dat mocht niet, bleek achteraf. Het Hooggerechtshof eist nu dat de president deze uitzetting terugdraait. Maar Trump weigert. Dit zorgt voor woede in het land, ook bij zijn kiezers.

Trump negeert vaker de uitspraken van rechters, maar nooit eerder een van het Hooggerechtshof. Toch lijkt het alsof zijn houding tegenover het hoogste rechtsorgaan in de Verenigde Staten geen gevolgen zal hebben. En hierdoor rijst de vraag: is de wet nog wel wat waard in de VS? We vroegen het aan Amerika-verslaggever Tom van 't Einde.

1. Wat is er precies gebeurd in de Verenigde Staten?

"Het gaat dus om Kilmar Abrego Garcia die legaal in Amerika verbleef. Hij woonde met zijn vrouw en kinderen in de staat Maryland en is eigenlijk zomaar opgepakt en op het vliegtuig gezet, zonder een proces", legt Van 't Einde uit.

Abrego Garcia werd op bevel van president Donald Trump naar een terreurgevangenis in El Salvador gevlogen. Maar achteraf blijkt dat dit wettelijk niet mag. "En daarvan heeft Trump al gezegd: dat was een fout, hadden we nooit moeten doen", weet Van 't Einde. "En dat is heel bijzonder, dat Trump zelf toegeeft dat hij fout zit. Het is uniek."

2. Wat wordt er gedaan om deze fout recht te zetten?

"Het Hooggerechtshof heeft gezegd dat dit niet klopt", antwoordt de Amerika-verslaggever. Het is dan ook de bedoeling dat Abrego Garcia terugkeert naar de Verenigde Staten. Maar dat is tot nu toe nog niet gebeurd. "Trump weigert dit te doen. Hij zegt dat hij officieel niet bij machte is om deze man terug te halen uit El Salvador." Alleen daar blijkt niets van te kloppen.

"Trump en de Amerikaanse regering betalen voor de gevangenen die ze in deze gevangenis in El Salvador stoppen. Daar gaat zo'n 6 miljoen aan Amerikaans geld naartoe. Ook heeft hij een heel goede band met de president van El Salvador, Nayib Bukele. Die was gister zelfs nog in het Witte Huis. Dus als Trump zegt dat die meneer per direct moet worden teruggevlogen, dan is dat zo geregeld. Maar hij wil dat niet en negeert hier dus ook de uitspraak van het Hooggerechtshof mee. En dat is wel echt uniek."

3. Waarom kiest Trump ervoor om deze uitspraak te negeren?

Volgens Van 't Einde heeft dit vooral te maken met dat Trump meer macht wil hebben dan hij daadwerkelijk heeft. "Hij wil kijken hoe ver zijn macht echt reikt. Als president wil hij veel meer macht hebben dan hij eigenlijk heeft vanuit zijn ambt, dus probeert hij dit op zoveel mogelijk vlakken uit te breiden en te kijken óf er wordt ingegrepen."

"En als hij hier vrijspel krijgt dan geeft hem dat ook weer ruimte op andere gebieden", denkt de verslaggever. "Dus het is eigenlijk gewoon een spel dat hij speelt."

4. Zijn andere Republikeinen het eens met Trumps?

"Hij wil dat iedereen loyaal is aan hem, dat niemand iets tegen hem durft in te gaan", zegt Van 't Einde. En dat geldt ook voor zijn partijgenoten. Wie hem tegenspreekt raakt vaak zijn of haar baan in de politiek kwijt. Mochten ze het niet eens zijn met de president, zullen ze dat dus niet makkelijk uiten.

"Vroeger waren er mensen die zich durfden uit te spreken tegen Trump zijn plannen, maar die zijn nu allemaal weg. Zij zijn allemaal bang voor hem. Zijn minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio bijvoorbeeld, die was vroeger heel kritisch maar die is nu bang om een onvertogen woord over Trump uit te spreken." Wat Trump doet is volgens de Amerika-verslaggever dan ook 'pure intimidatie'.

5. Wat betekent dit voor de democratie in de VS?

Als er niemand ingrijpt, kan dit volgens de verslaggever grote gevolgen hebben voor burgers van de Verenigde Staten. "Hij kan dan alle wetten in de wind gaan slaan. En als hij er zin in heeft kan hij ook Amerikaanse staatsburgers het land uitzetten of deporteren naar een andere gevangenis, zonder enig proces."

De Amerikaanse president heeft eerder al laten weten hier best voor open te staan, weet Van 't Einde. "Het kan dus elke Amerikaan die een politieke tegenstander van Trump is overkomen. Het is nu nog niet zover, maar dat is wel wat er op het spel staat."

6. Is er hier al iets van te merken in de maatschappij?

Volgens Van 't Einde wel. Hij noemt als voorbeeld Donald Trumps eis aan de prestigieuze Amerikaanse universiteit Harvard. "Daar wil hij bepalen wat voor lessen ze geven, ze mogen geen diversiteitsbeleid meer hebben en pro-Palestijnse demonstraties moeten worden verboden."

Harvard weigert dit tot nu toe te doen. Als tegenreactie heeft de regering maandag 2,2 miljard dollar aan overheidsgeld voor de universiteit bevroren. Dit komt neer op zo'n 1,9 miljard euro. "De democratie is dus zeker in gevaar."

7. Is er iemand die Trump kan tegenhouden?

Dat kan nog weleens moeilijk worden, denkt Van 't Einde. Ook noemt hij het gedrag van Trump tegenover het Hooggerechtshof gek: "Het bestaat nota bene voor een heel groot deel uit conservatieve rechters. En drie van de zes heeft hij zelf benoemd. Dus een meerderheid staat helemaal aan Trump zijn kant." Maar zelfs daar wil de president dus niet naar luisteren. "De 'checks and balances', zoals dat zo mooi heet, die in een democratie zijn verweven die werken straks misschien dus niet meer."

8. Wat betekent dit voor het bondgenootschap tussen Europa en Amerika?

"Die vriendschap zijn we natuurlijk sowieso aan het verliezen", antwoordt Van 't Einde. "Amerika heeft zich altijd opgesteld als voorbeeld van hoe je een democratie kan inrichten. Ze hebben zichzelf ook jarenlang verkocht aan de rest van de wereld, maar die tijd is wel voorbij."

Maar bondgenoten zijn we nog wel en dat zullen we voorlopig nog blijven, voorspelt hij. "Europa is ook heel opportunistisch. Als we geld kunnen verdienen, dan zijn we ook bondgenoten met dictators en autocraten. Dus stel dat het echt die kant opgaat met de Verenigde Staten, dan kunnen we dat nog prima blijven."

De opvang van Oekraïners in Nederland loopt spaak. Er is acuut meer geld nodig. De twaalf Commissarissen van de Koning en een delegatie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten houden daarom donderdagochtend spoedberaad met asielminister Faber (PVV).

Gemeenten kunnen de voortdurende en oplopende vraag naar opvanglocaties voor Oekraïners niet bijbenen. Daardoor worden Oekraïense gezinnen die net in Nederland aankomen vaak van het kastje naar de muur gestuurd, van de ene gemeente naar de andere. In het uiterste geval kan het Rode Kruis een hotelovernachting aanbieden aan gezinnen, ouderen of zieke mensen.

121.000 Oekraïners in Nederland

Inmiddels hebben ruim 121.000 Oekraïners zich geregistreerd bij Nederlandse gemeenten. Dat is het hoogste aantal sinds de invasie van Rusland in Oekraïne in februari 2022. Het 'record' wordt van maand tot maand verbroken, mede omdat er bijna geen uitstroom is.

De afspraak donderdag tussen alle Commissarissen van de Koning en de minister is heel kort tevoren gepland. Om de volle agenda's te omzeilen, gaat het om een online overleg. Al om half negen 's ochtends begint de bespreking.

Geen helder plan

"Hier in Utrecht zitten we helemaal vol. We hebben het laatste bed deze week moeten vergeven", zegt Rachel Streefland. Zij is wethouder in Utrecht en verantwoordelijk voor de portefeuilles Asiel en Integratie.

"Er is nergens meer plek. Het grote vraagstuk is nu dat we of bestaande locaties moeten verlengen of nieuwe locaties moeten vinden. En er komt geen enkele helderheid hoe we dat moeten doen. We zijn bang dat het gaat leiden tot mensen op straat."

'Wegkijken kan echt niet meer'

Streefland is ook bestuurslid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en zit donderdag bij het spoedoverleg met de asielminister. De provincies en de gemeenten willen dat minister Faber op korte termijn helderheid geeft over de financiering van nieuwe locaties of die verlengd moeten worden.

"Wegkijken kan echt niet meer. We moeten voorkomen dat mensen op straat komen, terwijl het echt vaak om vrouwen en kinderen gaat. We hebben ons te verhouden tot de Europese wetgeving dat mensen moeten worden opgevangen als mensen in oorlog zijn."

Tientallen vluchtelingen per week

Regiomanager Midden-Nederland van het Rode Kruis Cora Gerritsen, ziet wat het betekent dat gemeenten geen ruimte meer hebben. "We ontvangen enkele tientallen mensen uit Oekraïne elke week. Sinds de Jaarbeurs is gesloten in augustus vorig jaar en omdat ze niet bij gemeenten terecht kunnen, komen ze als laatste kans bij het Rode Kruis, ook hier in Utrecht."

"En dan lopen ze hier binnen met koffers, met een kind op de arm, oud, jong, of ziek. Op die manier komen ze hier aan en dan hopen ze nog ergens een plekje te vinden."

Laatste hoop

"We luisteren naar hun verhaal, waar ze vandaan komen, wat ze hebben meegemaakt onderweg, we laten ze even bijkomen", gaat Gerritsen verder. "En we kijken dan of we een plekje voor ze kunnen vinden. Inmiddels zijn ze dan al bij een gemeente geweest, bij verschillende gemeenten soms, en daar is het niet gelukt."

"En daar horen ze: er is geen plek meer in Nederland. En dan bellen we met de Veiligheidsregio's of locaties in het land, die wij goed kennen, of er wellicht tóch nog plek is. We willen met z'n allen graag dat er via gemeentes plekken gevonden worden. Maar het lukt gewoon niet meer. En dan is het Rode Kruis voor deze mensen de laatste strohalm."

'Er is nog steeds geweld'

Waarom er nu, 3 jaar na het uitbreken van de oorlog, nog steeds mensen uit Oekraïne naar Nederland komen? "Er is nog steeds geweld", antwoordt de regiomanager.

"We hebben afgelopen weekend gezien wat er in Soemy gebeurd is. En dat is op verschillende plekken in Oekraïne nog steeds aan de gang. Mensen beslissen nog steeds om hun land te verlaten en komen dus ook naar Nederland."